代马秋不归,缁纨无复绪。
迎寒理衣缝,映月抽纤缕。
的皪愁睇光,连娟思眉聚。
清露下罗衣,秋风吹玉柱。
流阴稍已多,馀光亦难取。
HRef=https://www.qijian.info/list/qixi/ target=_blank class=infotextkey>七夕是中国传统节令之一,相传在HRef=https://www.qijian.info/list/qixi/ target=_blank class=infotextkey>七夕的HRef=https://www.qijian.info/list/wanshang/ target=_blank class=infotextkey>晚上牛郎织女一年相会一次。据《荆楚岁时记》记载,这天HRef=https://www.qijian.info/list/wanshang/ target=_blank class=infotextkey>晚上,HRef=https://www.qijian.info/list/funu/ target=_blank class=infotextkey>妇女们纷纷以彩色线穿七孔针,于庭院中陈列瓜果乞巧。HRef=https://www.qijian.info/list/minsu/ target=_blank class=infotextkey>民俗流HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风所及,HRef=https://www.qijian.info/list/qixi/ target=_blank class=infotextkey>七夕也成为六朝诗人咏歌的热点。除了歌唱牛郎织女外,“HRef=https://www.qijian.info/list/qixi/ target=_blank class=infotextkey>七夕穿针”的作品也不在少数。如梁简文帝萧纲诗“怜从帐里出,想见夜窗开。针欹疑月暗,缕散恨HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风来”、刘遵诗“步月如有意,情来不自禁。向光抽一缕,举袖弄双针”。柳恽的《HRef=https://www.qijian.info/list/qixi/ target=_blank class=infotextkey>七夕穿针》,虽然题材也是传统的HRef=https://www.qijian.info/list/guiyuan/ target=_blank class=infotextkey>闺怨,但比起前面各家来,诗的内容更加丰富,HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境也开拓得较深。
诗歌发端“代HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马秋不归,缁纨无复绪”,且不提HRef=https://www.qijian.info/list/qixi/ target=_blank class=infotextkey>七夕穿针,而先说明HRef=https://www.qijian.info/list/zhangfu/ target=_blank class=infotextkey>丈夫从军代地(今河北、HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山西北部),HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子独处闺中,各色衣裳,无心料理。然而瞬间已到HRef=https://www.qijian.info/list/qixi/ target=_blank class=infotextkey>七夕,须为HRef=https://www.qijian.info/list/zhangfu/ target=_blank class=infotextkey>丈夫打点冬装,于是归结HRef=https://www.qijian.info/list/qixi/ target=_blank class=infotextkey>七夕穿针这一诗题:旧注引《周礼·春官》中“HRef=https://www.qijian.info/list/zhongqiu/ target=_blank class=infotextkey>中秋夜,击土鼓、吹豳诗以迎寒”HRef=https://www.qijian.info/list/jioshi/ target=_blank class=infotextkey>解释“迎寒”,似乎牵强。这两句诗使用修辞中的“互文格”,即“映月迎寒,抽纤缕理衣缝”,在HRef=https://www.qijian.info/list/yueguang/ target=_blank class=infotextkey>月光下迎夜凉、穿针孔、缝衣衫。单纯的穿针娱乐变为实际的裁衣寄远,于是HRef=https://www.qijian.info/list/minsu/ target=_blank class=infotextkey>民俗与HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会问题浑融浃洽,天衣无缝。下文便描写女主人公飞针走线时的容貌神情。的皪,光亮鲜明。连娟,纤细弯曲。眼波媚丽,奈何凝愁远望;眉HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山春妍,只是紧蹙不舒。全无佳节兴致,更添独居抑郁。这是HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物的正面描写。接着诗人再从侧面对环境进行渲染:玉柱,这里代指筝瑟等HRef=https://www.qijian.info/list/leqi/ target=_blank class=infotextkey>乐器。罗衣沾露,只为伫立已久,可见时已夜深。秋HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风拂弦,可见心绪撩乱,置琴不顾。清露点点,微响悠悠,两句勾勒出一片HRef=https://www.qijian.info/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清氛围,蕴含着恍惚失神的HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物形象。HRef=https://www.qijian.info/list/jiewei/ target=_blank class=infotextkey>结尾转到HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物HRef=https://www.qijian.info/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理:一夜光阴大半流逝。残夜馀光欲留无计。寥寥十字,辞约义丰,既是慨叹牛郎织女欢会短暂;又是自伤良宵虚度,比之牛郎织女,尤为不及。这两句将HRef=https://www.qijian.info/list/jieri/ target=_blank class=infotextkey>节日与日常HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活收束合一,将HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨与HRef=https://www.qijian.info/list/shenhua/ target=_blank class=infotextkey>神话HRef=https://www.qijian.info/list/chuanshuo/ target=_blank class=infotextkey>传说收束合一,将世间凡人与天上星宿收束合一。神韵超远悠渺,耐人寻味。
此诗的HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物描写,堪称细腻。随着HRef=https://www.qijian.info/list/shiguang/ target=_blank class=infotextkey>时光的推移,由HRef=https://www.qijian.info/list/yewan/ target=_blank class=infotextkey>夜晚到中宵再到残夜,或是穿针缝衣的举止,或是颦眉含愁的神情外貌,或写幽清环境,或状嗟伤心绪,移步换形,内涵充实。从而使整首诗歌也显得清隽雅丽,卓然出群。正如清人陈祚明所说的,“柳吴兴诗如月华既圆,云散相映,光气满足。”(《采菽堂古诗选》卷二十五)