一上高城万里愁,蒹葭杨柳似汀洲。
溪云初起日沉阁,山雨欲来风满楼。(沉通:沈)
鸟下绿芜秦苑夕,蝉鸣黄叶汉宫秋。
行人莫问当年事,故国东来渭水流。
诗人首联扣题,HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景:“高楼”,指咸阳城西楼,咸阳旧城在西安市西北,汉时称HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安,秦汉两朝在此建都。隋朝时向东南移二十城建新城,即唐京师HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安。咸阳旧城隔渭水与HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安相望;“蒹葭”,即芦荻(蒹,荻;葭,芦),暗用《HRef=https://www.qijian.info/list/shijing/ target=_blank class=infotextkey>诗经·国HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风·秦HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风·蒹葭》的诗意,表HRef=https://www.qijian.info/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念心绪;“汀洲”,水边之地为汀、水中之地为洲,这里指代诗人在HRef=https://www.qijian.info/list/jiangnan/ target=_blank class=infotextkey>江南的HRef=https://www.qijian.info/list/guxiang/ target=_blank class=infotextkey>故乡。诗人一HRef=https://www.qijian.info/list/dengshang/ target=_blank class=infotextkey>登上咸阳高高的城楼,向南望去,远处烟笼蒹葭,雾罩HRef=https://www.qijian.info/list/yangliu/ target=_blank class=infotextkey>杨柳,很像HRef=https://www.qijian.info/list/changjiang/ target=_blank class=infotextkey>长江中的汀洲。诗人游宦HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安,远HRef=https://www.qijian.info/list/lijia/ target=_blank class=infotextkey>离家乡,一旦登临,HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang/ target=_blank class=infotextkey>思乡之情涌上心头。蒹葭HRef=https://www.qijian.info/list/yangliu/ target=_blank class=infotextkey>杨柳,居然略类HRef=https://www.qijian.info/list/jiangnan/ target=_blank class=infotextkey>江南。万里之愁,正以HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi2/ target=_blank class=infotextkey>乡思为始:“一上”表明触发诗HRef=https://www.qijian.info/list/renqing/ target=_blank class=infotextkey>人情感HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间之短瞬,“万里”则极言HRef=https://www.qijian.info/list/chousi/ target=_blank class=infotextkey>愁思空间之迢遥广大,一个“愁”字,奠定了全诗的基调。笔触低沉,景致凄迷,HRef=https://www.qijian.info/list/chujingshengqing/ target=_blank class=infotextkey>触景生情,苍凉HRef=https://www.qijian.info/list/shanggan/ target=_blank class=infotextkey>伤感的HRef=https://www.qijian.info/list/qinghuai/ target=_blank class=infotextkey>情怀落笔即出,意远而势雄。
颔联写晚HRef=https://www.qijian.info/list/tiaoyuan/ target=_blank class=infotextkey>眺远景,寓意深远:“溪”指磻溪,“阁”指慈福寺,诗人有自注:“南近磻溪,西对慈福寺阁。”诗人HRef=https://www.qijian.info/list/bangwan/ target=_blank class=infotextkey>傍晚HRef=https://www.qijian.info/list/dengshang/ target=_blank class=infotextkey>登上城楼,只见磻溪罩云,HRef=https://www.qijian.info/list/muse/ target=_blank class=infotextkey>暮色苍茫,一轮红日渐薄远HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,HRef=https://www.qijian.info/list/xiyang/ target=_blank class=infotextkey>夕阳与慈福寺阁姿影相叠,仿佛靠近寺阁而落。就在这夕照图初展丽景之际,蓦然凉HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风突起,咸阳西楼顿时沐浴在凄HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风之中,一场HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨眼看就要到了。这是对HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物的临摹,也是对唐王朝日薄西HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,危机四伏的没落局势的形象化勾画,它淋漓尽致而又形象入神地传出了诗人“万里愁”的真实原因。云起日沉,HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨来HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风满,动感分明;“HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风为HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨头”,含蕴深刻。此联常用来HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻重大事件发生前的紧张气氛,是千古传咏的名句。
颈联写晚眺近景,虚实结合:HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨将到,HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟雀仓惶逃入遍地绿芜、秋蝉悲鸣躲在黄叶高林,这些是诗人眼前的实景。但早已荡然无存的“秦苑”“汉宫”又给人无尽的HRef=https://www.qijian.info/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想——禁苑深宫,而今绿芜遍地,黄叶满林;唯有HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟雀和虫鸣,不识HRef=https://www.qijian.info/list/xingwang/ target=_blank class=infotextkey>兴亡,依然如故。HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史的演进,王朝的更替,世事的HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化沧桑,把诗人的HRef=https://www.qijian.info/list/chouyuan/ target=_blank class=infotextkey>愁怨从“万里”推向“千古”,以实景叠合虚景,HRef=https://www.qijian.info/list/diaogu/ target=_blank class=infotextkey>吊古之情油然而生。
尾联作结,融情于景:“行人”,过客。泛指古往今来HRef=https://www.qijian.info/list/zhenHRef=https://www.qijian.info/list/gre/ target=_blank class=infotextkey>GREn/ target=_blank class=infotextkey>征人HRef=https://www.qijian.info/list/youzi/ target=_blank class=infotextkey>游子,也包括作者在内;“HRef=https://www.qijian.info/list/guguo/ target=_blank class=infotextkey>故国”,指秦汉故都咸阳;“东来”,指诗人(不是渭水)自东边而来。诗人最后HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨道:HRef=https://www.qijian.info/list/jilu/ target=_blank class=infotextkey>羁旅过客还是不要索问当年秦汉HRef=https://www.qijian.info/list/xingwang/ target=_blank class=infotextkey>兴亡之事吧!我这次来HRef=https://www.qijian.info/list/guguo/ target=_blank class=infotextkey>故国咸阳,连遗址都寻不着,只有渭水还像昔日一样长流不止而已。“莫问”二字,并非HRef=https://www.qijian.info/list/quanjie/ target=_blank class=infotextkey>劝诫之辞,实乃令人HRef=https://www.qijian.info/list/sisuo/ target=_blank class=infotextkey>思索之语,它让读者从HRef=https://www.qijian.info/list/beiliang/ target=_blank class=infotextkey>悲凉颓败的HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物中钩沉HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史的教训;一个“流”字,则暗示出颓势难救的痛惜之情。渭水无语东流的景象中,融铸着诗人HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思的HRef=https://www.qijian.info/list/youchou/ target=_blank class=infotextkey>忧愁和感古HRef=https://www.qijian.info/list/shangjin/ target=_blank class=infotextkey>伤今的HRef=https://www.qijian.info/list/beiliang/ target=_blank class=infotextkey>悲凉,HRef=https://www.qijian.info/list/woiwan/ target=_blank class=infotextkey>委婉含蓄,令人HRef=https://www.qijian.info/list/shanggan/ target=_blank class=infotextkey>伤感。
全诗情景交融,景中HRef=https://www.qijian.info/list/yuqing/ target=_blank class=infotextkey>寓情,诗人通过对HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物的描写,赋予抽象的HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情以形体,在呈现HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然之景的同时又体现丰富的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活经验,以及对HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史和HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实的深刻思考。景别致而凄美,情HRef=https://www.qijian.info/list/chouku/ target=_blank class=infotextkey>愁苦而HRef=https://www.qijian.info/list/beichuang/ target=_blank class=infotextkey>悲怆,意蕴藉而苍凉,境雄阔而高远,神完气足,堪称晚唐登临之作的翘楚。