田家少闲月,五月人倍忙。
夜来南风起,小麦覆陇黄。
妇姑荷箪食,童稚携壶浆,
相随饷田去,丁壮在南冈。
足蒸暑土气,背灼炎天光,
力尽不知热,但惜夏日长。
复有贫妇人,抱子在其旁,
右手秉遗穗,左臂悬敝筐。
听其相顾言,闻者为悲伤。
家田输税尽,拾此充饥肠。
今我何功德?曾不事农桑。
吏禄三百石,岁晏有余粮,
念此私自愧,尽日不能忘。
《观刈麦》是白居易任周至县县尉时有感于当地HRef=https://www.qijian.info/list/renmin/ target=_blank class=infotextkey>人民HRef=https://www.qijian.info/list/laodong/ target=_blank class=infotextkey>劳动HRef=https://www.qijian.info/list/jianku/ target=_blank class=infotextkey>艰苦、HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活HRef=https://www.qijian.info/list/pinkun/ target=_blank class=infotextkey>贫困所写的一首诗,作品对造成HRef=https://www.qijian.info/list/renmin/ target=_blank class=infotextkey>人民HRef=https://www.qijian.info/list/pinkun/ target=_blank class=infotextkey>贫困之源的繁重租税提出指责.对于自己无功无德又不HRef=https://www.qijian.info/list/laodong/ target=_blank class=infotextkey>劳动却能丰衣足食而深感愧疚,表现了一个有良心的封建HRef=https://www.qijian.info/list/guanli/ target=_blank class=infotextkey>官吏的人道主义HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神。这首诗作于唐宪宗元和二年(807),诗人三十六岁。周至县在今陕西省西安市西。县尉在县里主管缉捕盗贼、征收捐税等事。正因为白居易主管此事;所以他对HRef=https://www.qijian.info/list/laodong/ target=_blank class=infotextkey>劳动HRef=https://www.qijian.info/list/renmin/ target=_blank class=infotextkey>人民在这方面所受的灾难也知道得最清楚:诗人想到自己四体不勤却饱食禄米,内心十分HRef=https://www.qijian.info/list/cankui/ target=_blank class=infotextkey>惭愧。于是直抒其事,表达了对HRef=https://www.qijian.info/list/laodong/ target=_blank class=infotextkey>劳动HRef=https://www.qijian.info/list/renmin/ target=_blank class=infotextkey>人民的深切HRef=https://www.qijian.info/list/tongqing/ target=_blank class=infotextkey>同情。
全诗分四层,第一层四句,交代HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间及其环境气氛。"田家少闲月,五月人倍忙",下文要说的事情就发生"人倍忙"的五月。这两句总领全篇,而且一HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头就流露出了作者对HRef=https://www.qijian.info/list/laodong/ target=_blank class=infotextkey>劳动HRef=https://www.qijian.info/list/renmin/ target=_blank class=infotextkey>人民的HRef=https://www.qijian.info/list/tongqing/ target=_blank class=infotextkey>同情;"夜来南HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风起,小麦覆陇黄",一派HRef=https://www.qijian.info/list/fengshou/ target=_blank class=infotextkey>丰收景象,大画面是让人HRef=https://www.qijian.info/list/xiyue/ target=_blank class=infotextkey>喜悦的。可是谁又能想到在这HRef=https://www.qijian.info/list/fengshou/ target=_blank class=infotextkey>丰收景象下HRef=https://www.qijian.info/list/nongmin/ target=_blank class=infotextkey>农民的悲哀呢?
第二层八句,通过具体的一户人家来展现这"人倍忙"的收麦情景。HRef=https://www.qijian.info/list/popo/ target=_blank class=infotextkey>婆婆、儿HRef=https://www.qijian.info/list/xifu/ target=_blank class=infotextkey>媳妇担着饭篮子,小孙儿提着水壶,他们是去给地里干活儿的男人们送饭的。男人天不亮就下地了;女人起床后先忙家务,而后做饭;小孙子跟着奶奶、妈妈送饭时一齐到地里。她们是要在饭后和男人们一道干下去的。你看这一家忙不忙呢?"足蒸暑土气,背灼炎天光。力尽不知热,但惜夏日长。"这四句正面描写收麦HRef=https://www.qijian.info/list/laodong/ target=_blank class=infotextkey>劳动。他们脸对着大地,背对着蓝天,下面如同笼蒸,上面如同火烤,但是他们用尽一切力量挥舞着镰刀一路向前割去,似乎完全忘记了炎热,因为这是"虎口夺粮",HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间必须抓紧呀!舍不得浪费。HRef=https://www.qijian.info/list/tianqi/ target=_blank class=infotextkey>天气如此之热,白天又如此之长,而人们却竭力苦干,就怕浪费一点HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间,可见人们对即将到手的麦子的HRef=https://www.qijian.info/list/zhenxi/ target=_blank class=infotextkey>珍惜程度。"惜"字在这里用得非常好,是用一种违背人之常情的写法来突出人们此时此地的HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情烈度。白居易的《卖炭翁》中有"可怜身上衣正单,心忧炭贱愿天寒"之语,"愿"字的用法与此处"惜"字的用法正同。
笫三层八句,镜头转向一个贫妇人,她被捐税弄得破了产,现时只能以拾麦穗为生,这是比前述阖家忙于收麦者更低一个层次的人。你看她的形象:左手抱着一个孩子,臂弯里挂着一个破竹筐,右手在那里捡人家落下的麦穗。这有多么累,而收获又是多么少啊!但有什么办法呢?现在是收麦的时候,还有麦穗可捡,换个别的时候,就只有去沿街乞讨了。而她们家在去年、前年,也是有地可种、有麦可收的人家呀,只是后来让捐税弄得走投无路,把家产,土地都折变了,至使今天落到了这个地步。第四层六句,HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗人面对HRef=https://www.qijian.info/list/fengshou/ target=_blank class=infotextkey>丰收下出现如此悲惨景象的自疚自愧。
作品的题目叫《观刈麦》,而画面上实际出现的,除了刈麦者之外,却还有一个拾麦者,而且作者的HRef=https://www.qijian.info/list/guanxin/ target=_blank class=infotextkey>关心也恰恰是更偏重在后者身上。他们二者目前的贫富苦乐程度是不同的,但是他们的HRef=https://www.qijian.info/list/mingyun/ target=_blank class=infotextkey>命运却有着紧密的联系。今日HRef=https://www.qijian.info/list/qiliang/ target=_blank class=infotextkey>凄凉可怜的拾麦穗者是昨日辛劳忙碌的刈麦者;又安知今日辛劳忙碌的刈麦者明日不沦落成HRef=https://www.qijian.info/list/qiliang/ target=_blank class=infotextkey>凄凉可怜的拾麦者呢?只要有繁重的捐税在,HRef=https://www.qijian.info/list/laodong/ target=_blank class=infotextkey>劳动HRef=https://www.qijian.info/list/renmin/ target=_blank class=infotextkey>人民就永远摆脱不了破产的HRef=https://www.qijian.info/list/mingyun/ target=_blank class=infotextkey>命运。作者在这里对当时害民的HRef=https://www.qijian.info/list/fushui/ target=_blank class=infotextkey>赋税HRef=https://www.qijian.info/list/zhidu/ target=_blank class=infotextkey>制度提出了尖锐HRef=https://www.qijian.info/list/piping/ target=_blank class=infotextkey>批评,对HRef=https://www.qijian.info/list/laodong/ target=_blank class=infotextkey>劳动HRef=https://www.qijian.info/list/renmin/ target=_blank class=infotextkey>人民所蒙受的HRef=https://www.qijian.info/list/kunan/ target=_blank class=infotextkey>苦难寄寓了深切的HRef=https://www.qijian.info/list/tongqing/ target=_blank class=infotextkey>同情。而且不是一般的HRef=https://www.qijian.info/list/tongqing/ target=_blank class=infotextkey>同情,是进而把自己摆进去,觉得自己和HRef=https://www.qijian.info/list/laodong/ target=_blank class=infotextkey>劳动HRef=https://www.qijian.info/list/renmin/ target=_blank class=infotextkey>人民的差别太大了,自己问心有愧。这时的白居易的诗歌确实反映了HRef=https://www.qijian.info/list/laodong/ target=_blank class=infotextkey>劳动HRef=https://www.qijian.info/list/renmin/ target=_blank class=infotextkey>人民的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想情绪,呼出了HRef=https://www.qijian.info/list/laodong/ target=_blank class=infotextkey>劳动HRef=https://www.qijian.info/list/renmin/ target=_blank class=infotextkey>人民的HRef=https://www.qijian.info/list/shengyin/ target=_blank class=infotextkey>声音。
这首诗写作上的基本特点是不带任何夸张地、如实地描写HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活场景。他选取了举家忙碌和HRef=https://www.qijian.info/list/qiliang/ target=_blank class=infotextkey>凄凉拾穗这两个镜头,使之构成强烈对比。前者虽然苦、虽然累,但他们暂时还是有HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望的,至于后者,则完全是断梗浮萍,朝不保夕了。两个镜头所表现的场面、气氛、形象、HRef=https://www.qijian.info/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理都很好。
诗的最后是发HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论,这是白居易许多HRef=https://www.qijian.info/list/fongyu2/ target=_blank class=infotextkey>讽谕诗的共同路数。这首诗的HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论不是直接指向HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会病根,而是表现为自疚自愧,这也是一种对整个官僚贵族HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会的隐约HRef=https://www.qijian.info/list/piping/ target=_blank class=infotextkey>批评。白居易才是一个三百石的小小县尉呀,那些大官僚、大贵族们难道不应该有更大的自疚自愧吗!HRef=https://www.qijian.info/list/fushui/ target=_blank class=infotextkey>赋税是皇帝管的,白居易无法公开反对,他只能用这种HRef=https://www.qijian.info/list/jiewei/ target=_blank class=infotextkey>结尾来达到HRef=https://www.qijian.info/list/fongyu2/ target=_blank class=infotextkey>讽谕的目的。