先生不知何许人也,亦不详其姓字,宅边有五柳树,因以为号焉。闲静少言,不慕荣利。好读书,不求甚解;每有会意,便欣然忘食。性嗜酒,家贫不能常得。亲旧知其如此,或置酒而招之;造饮辄尽,期在必醉。既醉而退,曾不吝情去留。环堵萧然,不蔽风日;短褐穿结,箪瓢屡空,晏如也。常著文章自娱,颇示己志。忘怀得失,以此自终。
赞曰:黔娄之妻有言:“不戚戚于贫贱,不汲汲于富贵。”其言兹若人之俦乎?衔觞赋诗,以乐其志,无怀氏之民欤?葛天氏之民欤?
这篇文章可分为两部分。第一部分是正文。第二部分是HRef=https://www.qijian.info/list/zanyu/ target=_blank class=infotextkey>赞语。
正文部分又可分为四小节。第一节自HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头至“因以为号焉”,交代“五柳先生”号的由来,开篇点题。“先生不知何许人也”,文章HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头第一句,即把这位先生排除在名门望族之外,不仅不知他的出身和籍贯,“亦不详其姓字”,五柳先生是一位隐姓埋名的人。晋代是很讲究门第的,而五柳先生竟与这种HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风气背道而驰,这就暗示五柳先生是一位HRef=https://www.qijian.info/list/yinshi/ target=_blank class=infotextkey>隐士。“宅边有五HRef=https://www.qijian.info/list/liushu/ target=_blank class=infotextkey>柳树,因以为号焉”,就这样随便地取了一个字号。五柳先生不仅隐姓埋名,而且根本就不重视姓字,用庄子的话说,“名者,实之宾也”,本就无关紧要。但他看中五HRef=https://www.qijian.info/list/liushu/ target=_blank class=infotextkey>柳树的原因也许五柳先生宅边并无桃李,只有这么几棵HRef=https://www.qijian.info/list/liushu/ target=_blank class=infotextkey>柳树,这与后面所写“环堵萧然”是一致的。五柳先生的房屋简陋,HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活HRef=https://www.qijian.info/list/pinqiong/ target=_blank class=infotextkey>贫穷,这五HRef=https://www.qijian.info/list/liushu/ target=_blank class=infotextkey>柳树带一点清静、淡雅、简朴的色彩。以五柳为号也就显示了五柳先生的HRef=https://www.qijian.info/list/xingge/ target=_blank class=infotextkey>性格。
第二节自“闲补少言”至“欣然忘食”,写五柳先生的禀性志趣。接着写五柳先生的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活、HRef=https://www.qijian.info/list/xingge/ target=_blank class=infotextkey>性格。“闲静少言,不慕荣利”,这是五柳先生最突出的HRef=https://www.qijian.info/list/difang/ target=_blank class=infotextkey>地方。闲静少言是五柳先生的外在表现,不慕荣利,才是五柳先生的真实面貌。因为不HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiqiu/ target=_blank class=infotextkey>追求荣利,五柳先生就无须奔忙,不用烦躁,HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然也就闲,也就静,用不着喋喋不休。但这种闲静少言,并不等于五柳先生没有志趣。但这一节主要是写其“好HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书”而善HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书。但五柳先生“好HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书,不求甚解”,不求甚解就与五柳先生的“不慕荣利”有关。五柳先生HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书的目的,是一种求知的满足,HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神的享受,所以“每有会意,便欣然忘食”。这表明了五柳先生是一位有HRef=https://www.qijian.info/list/zhishi2/ target=_blank class=infotextkey>知识的人,和那个时代的HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会对他的限制和迫害。
第三节自“性嗜洒”至“不吝情去留”,写“五柳先生”的HRef=https://www.qijian.info/list/yinjiu/ target=_blank class=infotextkey>饮酒嗜好。作者强调他的嗜洒是出于天性,而非门阀之士的放荡纵酒,HRef=https://www.qijian.info/list/ziwo/ target=_blank class=infotextkey>自我麻醉。但嗜洒与家贫又是HRef=https://www.qijian.info/list/maodun/ target=_blank class=infotextkey>矛盾的,他不慕荣利,不能摆脱HRef=https://www.qijian.info/list/pinkun/ target=_blank class=infotextkey>贫困,便“不能常得”到酒。这说明他不因嗜酒而失节。至于HRef=https://www.qijian.info/list/qinyou/ target=_blank class=infotextkey>亲友请他吃酒,他却毫无拘束,一去即饮,一醉方休,又反映了他的坦率与认真,并没有当时所谓名士的虚伪与矫情。HRef=https://www.qijian.info/list/yinjiu/ target=_blank class=infotextkey>饮酒是他在那种时代环境里使自己得到解脱的一种方法。
第四节自“环堵萧然”至“以此自终”,写“五柳先生”的安贫与著文。他虽然居室破漏,衣食不足,但却安然自得。这正是他安贫乐道的表现。而“常著文章自娱”,不入尘网,则是他HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书“每有会意”的结果。并且,“忘怀得失”又是他“不慕荣利”的HRef=https://www.qijian.info/list/xingge/ target=_blank class=infotextkey>性格使然。这些既与前文相照应,又收束了全篇。
对五柳先生的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活、志趣作了HRef=https://www.qijian.info/list/xushu/ target=_blank class=infotextkey>叙述以后,第二部分文章HRef=https://www.qijian.info/list/jiewei/ target=_blank class=infotextkey>结尾也仿史家笔法,加个HRef=https://www.qijian.info/list/zanyu/ target=_blank class=infotextkey>赞语。这个HRef=https://www.qijian.info/list/zanyu/ target=_blank class=infotextkey>赞语的实质就是黔娄之妻的两句话:“不戚戚于贫贱,不汲汲于富贵。”这两句话与前面写到的“不慕荣利”相照应,这是五柳先生最大的特点和优点。陶渊明正是通过五柳先生“颇示己志”,表达自己的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情。文章最后有两句设问的话:“无怀氏之民欤?葛天氏之民欤?”既表达了他对上古HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会淳朴HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风尚的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangwang/ target=_blank class=infotextkey>向往之情,又说明他是一位有着HRef=https://www.qijian.info/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好现想的HRef=https://www.qijian.info/list/yinshi/ target=_blank class=infotextkey>隐士。同时也是对世HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风日卜的HRef=https://www.qijian.info/list/heian/ target=_blank class=infotextkey>黑暗HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实的针砭与嘲飒。