百年长扰扰,万事悉悠悠。
日光随意落,河水任情流。
礼乐囚姬旦,诗书缚孔丘。
不如高枕枕,时取醉消愁。
此诗题为赠人,实为HRef=https://www.qijian.info/list/xuzhi/ target=_blank class=infotextkey>叙志HRef=https://www.qijian.info/list/yonghuai/ target=_blank class=infotextkey>咏怀。借“赠程处士”而一吐胸中块垒,兼引程处士为同调。
首二句,先写“百年”,次写“万事”,以“百”、“万”两个约数接“扰扰”、“悠悠”,且以表示内在HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情的“长”、“悉”相衔接,概括了HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间、空间和HRef=https://www.qijian.info/list/renshi/ target=_blank class=infotextkey>人事的纷繁,显示出诗人厌烦尘嚣、HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiqiu/ target=_blank class=infotextkey>追求解脱的HRef=https://www.qijian.info/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理。由于诗人在HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实中到处碰壁,郁郁不得志,以致“才高位下,免责而已。天子不知,公卿不识,四十五十,而无闻焉”(《自撰墓志》)。因此,他不得不对自己原先以正统儒者自居,以周公、孔子为楷模,HRef=https://www.qijian.info/list/jiji/ target=_blank class=infotextkey>积极用世的HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生HRef=https://www.qijian.info/list/taidu/ target=_blank class=infotextkey>态度进行深刻反思。反思的结果,使他觉悟到:正是“礼乐”囚禁了“姬旦”,“诗书”缚住了“孔丘”。囚禁、束缚二句,在前两句的映衬对比下,显得分外强烈、沉痛。HRef=https://www.qijian.info/list/richu/ target=_blank class=infotextkey>日出日落尚且可以随意HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然,洋洋河水尚且可以任情东流,不必说是人了。HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然是不必要既受礼乐的束缚,又受HRef=https://www.qijian.info/list/renshi/ target=_blank class=infotextkey>人事的拘牵,在忧生嗟世中作徒然的努力了。“日光”、“河水”一联,诗人以HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然的景象与不HRef=https://www.qijian.info/list/ziyou/ target=_blank class=infotextkey>自由的HRef=https://www.qijian.info/list/ziwo/ target=_blank class=infotextkey>自我进行对比,至“礼乐”、“诗书”一联发而为愤激语。诗人决心皈依HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然,过清静无为的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活。而皈依HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然,HRef=https://www.qijian.info/list/guiyin/ target=_blank class=infotextkey>归隐田庐,不仅永远做不了圣人,还必须放弃一整套与正统儒家HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想相关联的处世准则。在这种情况下,就必须确立一种新的价值取向来对抗HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会,以取得HRef=https://www.qijian.info/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理上的平衡。这种新的价值取向就是睡与醉。
“不如高枕上,时取醉消愁。”睡,代表不以世事为念的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活;醉,意味着对HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会的HRef=https://www.qijian.info/list/xiaoji/ target=_blank class=infotextkey>消极反抗。这也就是诗人在《田家三首》《醉后》《过酒家五首》中所说的:“阮籍生涯懒,嵇康意气疏”、“阮籍醒时少,陶潜醉日多”、“眼看人尽醉,何忍独为醒?”史载王绩嗜酒,为六合县丞,即因嗜酒被劾去职。《全唐诗》今存王绩诗一卷,多绕酒气。不仅是里多次出现“酒”和“醉”等字眼,其诗题中亦多“酒”字。虽篇篇有酒,但无一醉语。就这首诗而论,表现出的,不仅有他所企慕的阮籍、陶潜的萧疏HRef=https://www.qijian.info/list/kuangda/ target=_blank class=infotextkey>旷达之HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风,而且以HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然的语言,遒健的气概,涤净初唐排偶板滞之习,与他著名的《野望》诸诗一起,透露出唐诗未来的新曙光。