将为穹谷嵁岩渊池于郊邑之中,则必辇山石,沟涧壑,陵绝险阻,疲极人力,乃可以有为也。然而求天作地生之状,咸无得焉。逸其人,因其地,全其天,昔之所难,今于是乎在。
永州实惟九疑之麓。其始度土者,环山为城。有石焉,翳于奥草;有泉焉,伏于土涂。蛇虺之所蟠,狸鼠之所游。茂树恶木,嘉葩毒卉,乱杂而争植,号为秽墟。
韦公之来,既逾月,理甚无事。望其地,且异之。始命芟其芜,行其涂。积之丘如,蠲之浏如。既焚既酾,奇势迭出。清浊辨质,美恶异位。视其植,则清秀敷舒;视其蓄,则溶漾纡余。怪石森然,周于四隅。或列或跪,或立或仆,窍穴逶邃,堆阜突怒。乃作栋宇,以为观游。凡其物类,无不合形辅势,效伎于堂庑之下。外之连山高原,林麓之崖,间厕隐显。迩延野绿,远混天碧,咸会于谯门之内。
已乃延客入观,继以宴娱。或赞且贺曰:“见公之作,知公之志。公之因土而得胜,岂不欲因俗以成化?公之择恶而取美,岂不欲除残而佑仁?公之蠲浊而流清,岂不欲废贪而立廉?公之居高以望远,岂不欲家抚而户晓?夫然,则是堂也,岂独草木土石水泉之适欤?山原林麓之观欤?将使继公之理者,视其细知其大也。”宗元请志诸石,措诸壁,编以为二千石楷法。
《永州韦使君新堂记》记述了韦使君修建新堂的过程和前后的深刻HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化,HRef=https://www.qijian.info/list/zansong/ target=_blank class=infotextkey>赞颂了他居高HRef=https://www.qijian.info/list/wangyuan/ target=_blank class=infotextkey>望远,顺应民情,铲除残暴,废除贪污,保护贤良和富民的政策。这些过誉之词实则表现了柳宗元对如何作好一方官员的看法,寓示了在被HRef=https://www.qijian.info/list/bianzhe/ target=_blank class=infotextkey>贬谪的HRef=https://www.qijian.info/list/kunku/ target=_blank class=infotextkey>困苦中他仍然坚持HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治HRef=https://www.qijian.info/list/gaige/ target=_blank class=infotextkey>改革的主张和HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想,表现了他远大的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治HRef=https://www.qijian.info/list/baofu/ target=_blank class=infotextkey>抱负。本文先由反面设喻,导入本题;中段重在HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景,末段重在颂人。HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景详明,处处为下文伏笔;颂人汩汩涛涛,层层推进,句句与上文呼应,前后浑为一体。文章立意新颖,结构严密。文中穿插赋体(骈散互见),极力铺陈,着力渲染,文如行云流水,辞采清丽,画面鲜明,语言洒脱,音韵HRef=https://www.qijian.info/list/youmoi/ target=_blank class=infotextkey>优美,确是一篇不可多得的HRef=https://www.qijian.info/list/youxiu/ target=_blank class=infotextkey>优秀HRef=https://www.qijian.info/list/sanwen/ target=_blank class=infotextkey>散文。金圣叹HRef=https://www.qijian.info/list/pinglun/ target=_blank class=infotextkey>评论此文:“奇特在起笔,斗地作二反一落,如槎桠怪树,不是常观”。论议部分还反映了作者进步的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治HRef=https://www.qijian.info/list/guandian/ target=_blank class=infotextkey>观点。更是难能可贵,文如其人,作者本人也正是这样身体力行的。
文章分为三段。在第一段中,作者间接表述了对永州奇异HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风光的深刻印象。生长在HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安(今陕西省西安市)的柳宗元,认为在城郊之中很难出现那种峭壁深谷的奇异景观,如果HRef=https://www.qijian.info/list/yonHRef=https://www.qijian.info/list/gre/ target=_blank class=infotextkey>GREn/ target=_blank class=infotextkey>用人工修造出来,则“疲极人力”。大概柳氏在HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安见过这样的人工胜景,而深知其耗费之巨。永州的奇景,HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然而成,令他HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹,“昔之所难,今于是乎在”。这个起段,是全篇拓展文意的HRef=https://www.qijian.info/list/jichu/ target=_blank class=infotextkey>基础。段中的几个短句,如:“辇HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山石,沟涧壑,陵绝险阻,疲极人力”,读来简洁精炼,表现出作者运用文字的工力。
下一段,作者简略描摹出永州州治所在的HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然景观:“永州实惟九疑之麓。其始度土者,环HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山为城。有石焉,翳于奥草;有泉焉,伏于土涂。蛇虺之所蟠,狸鼠之所游。”
唐朝时的永州,辖地包括了现在湘、桂两省的交界地区,为零陵(约当今湖南零陵、东安)、祁阳(约当今湖南祁阳、祁东)、湘源(约当今广西湘源)三个县。永州府所在地是零陵,正在九嶷HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山西北麓。这一带是丘陵HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山区,气候温和湿润,唐朝时尚是人烟稀少、荒凉冷僻的未开化地区,草石相杂,水土交融,虫兽盘桓,HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然HRef=https://www.qijian.info/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色十分秀丽。但当时之人似乎不欣赏过份天然的去处,厌其杂乱无章,草木横生。柳氏的评价,反映了这种审美观:“茂树恶木,嘉葩毒卉,乱杂而争植,号为秽墟。”茂盛的树木中有恶木,绚丽的HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花草中有毒HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花,好坏杂居,善恶难分,实在不是一个清新洁净的去处。在这里,柳宗元的HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景包含了更深的含意,暗示了他对朝政的贬斥和HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生爱憎之情,是画龙点晴之笔。新来的刺史韦公对“新堂”之地的价值幸而有鉴赏力,“望其地,且异之。始命芟其芜,行其涂。”从这里开始,新堂才被开发出来。韦公不仅有认识,更有行动,动员人力进行修葺,按照人的审美观改善环境,使HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然景观焕然一新,悦目怡人。于是“清浊辨质,美恶异位”。尽管唐朝的HRef=https://www.qijian.info/list/gaige/ target=_blank class=infotextkey>改革者均罹不幸,HRef=https://www.qijian.info/list/mingyun/ target=_blank class=infotextkey>命运多舛,但柳宗元对他的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治HRef=https://www.qijian.info/list/baofu/ target=_blank class=infotextkey>抱负始终怀有HRef=https://www.qijian.info/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangwang/ target=_blank class=infotextkey>向往和实现的HRef=https://www.qijian.info/list/yuanwang/ target=_blank class=infotextkey>愿望。所以,文中此处借“新堂”的“清浊美恶”,HRef=https://www.qijian.info/list/chongjing/ target=_blank class=infotextkey>憧憬着HRef=https://www.qijian.info/list/gaige/ target=_blank class=infotextkey>改革派的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想。治理后的“新堂”,柳氏作了一番描写:
“怪石森然,周于四隅。或列或跪,或立或仆,窍穴逶邃,堆阜突怒。乃作栋宇,以为观游。凡其物类,无不合形辅势,效伎于堂庑之下。外之连HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山高原,林麓之崖,间厕隐显,迩延野绿,远混天碧,咸会于谯门之外。”全段的叙写,恰当地运用HRef=https://www.qijian.info/list/niren/ target=_blank class=infotextkey>拟人、HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻的HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景手法,先由内及外,再由近及远,把一处HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风光佳景的新意表达得恰成气象。文字短促而有力,概括了柳宗元的语言HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格。
以上两段,先是喟叹HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然美的鬼斧神工,又对HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然美的不合谐产生疑问,由物及世,由物及人,可见下笔之前成竹在胸,先扬而后抑,复而别开洞天,表达了柳宗元HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景的真实寓意。
最末一段,柳宗元别出机抒,从韦公身上引出HRef=https://www.qijian.info/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想,夹叙夹议,抒发他的善政益民的封建吏治HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想:“公之因土而得胜,岂不欲因俗以成化?公之择恶而取美,岂不欲除残而佑仁?公之蠲浊而流清,岂不欲废贪而立廉?公之居高以HRef=https://www.qijian.info/list/wangyuan/ target=_blank class=infotextkey>望远,岂不欲家抚而户晓?”
柳宗元在这里所用的反诘句,可知文章虽是写“新堂”,但不全为写“新堂”。四个反诘句的排比,具有强烈的HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情色彩,是全文立意的点晴之笔,它突然而来又待机已久,与前面文字有着密切关联。柳氏认为韦公治理“新堂”,足以反映韦公的远大HRef=https://www.qijian.info/list/zhixiang/ target=_blank class=infotextkey>志向,所谓“视其细知其大也”,事情虽细微,却反映出一个人的HRef=https://www.qijian.info/list/renge/ target=_blank class=infotextkey>人格操品之大节。“美、仁、清、廉”都是封建HRef=https://www.qijian.info/list/daode/ target=_blank class=infotextkey>道德的核心HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想,柳宗元把“新堂”的景观和韦公的吏治最终联贯到这些HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想上来,HRef=https://www.qijian.info/list/qiwang/ target=_blank class=infotextkey>期望以此为“二千石楷法”。明确地表现了他的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治HRef=https://www.qijian.info/list/baofu/ target=_blank class=infotextkey>抱负和寄望。