读山海经·其十鉴赏

原文

精卫衔微木,将以填沧海。

刑天舞干戚,猛志固常在。

同物既无虑,化去不复悔。

徒设在昔心,良辰讵可待。(辰一作:晨)

赏析

  陶渊明一生酷爱HRef=https://www.qijian.info/list/ziyou/ target=_blank class=infotextkey>自由,反抗HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神是陶诗重要的  HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题,这首诗赞叹HRef=https://www.qijian.info/list/shenhua/ target=_blank class=infotextkey>神话形象精卫、刑天,即是此HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神的体现。

  起笔二句,概括了精卫的HRef=https://www.qijian.info/list/shenhua/ target=_blank class=infotextkey>神话HRef=https://www.qijian.info/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事,极为简练、传神。《HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山海经·北HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山经》云:“发鸠之HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山……有HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟焉,其状如乌,文首、白喙、赤足,名曰精卫,其鸣自詨。是炎帝之HRef=https://www.qijian.info/list/shaonu/ target=_blank class=infotextkey>少女,名曰女娃。女娃游于东海,溺而不返,故为精卫。常衔西HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山之木石,以堙于东海。”精卫为复溺死之仇,竟口衔微木,要填平东海。精卫之形,不过为一小HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟,精卫之志则大矣。“精卫衔微木”之“衔”字、“微”字,可以细心体会。“衔”字为《HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山海经》原文所有,“微”字则出诸诗人之HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象,两字皆传神之笔,“微木”又与下句“沧海”对举。精卫口中所衔的细微之木,与那莽苍之东海,形成强烈对照。越凸出精卫复仇之HRef=https://www.qijian.info/list/jiannan/ target=_blank class=infotextkey>艰难、不易,便越凸出其决心之大,直盖过沧海。从下字用心之深,足见诗人所受感动之深。此二句,概括了刑天的HRef=https://www.qijian.info/list/shenhua/ target=_blank class=infotextkey>神话HRef=https://www.qijian.info/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事,亦极为简练、传神。《HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山海经·海外西经》云:“刑天与帝至此争神,帝断其首,葬之常羊之HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,乃以乳为目,以脐为口,操干戚以舞。”干,盾也;戚,斧也。刑天为复断首之仇,挥舞斧盾,誓与天帝血战到底,尤可贵者,其勇猛凌厉之志,本是始终存在而不可磨灭的。“刑天舞干戚”之“舞”字,“猛志固常在”之“猛”字,皆传神之笔。渊明《咏荆轲》“凌厉越万里”之“凌厉”二字,正是“猛”字之极好诠释。体会以上四句,“猛志固常在”,实一笔挽合精卫、刑天而言,是对精卫、刑天HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神之高度概括。“猛志”一语,渊明颇爱用之,亦最能表现渊明个性之一面。《HRef=https://www.qijian.info/list/zashi/ target=_blank class=infotextkey>杂诗·忆我少壮时》“猛志逸四海”,是HRef=https://www.qijian.info/list/zishu/ target=_blank class=infotextkey>自述少壮之志。此诗作于HRef=https://www.qijian.info/list/wannian/ target=_blank class=infotextkey>晚年,“猛志固常在”,可以说是借托精卫、刑天,自道HRef=https://www.qijian.info/list/wannian/ target=_blank class=infotextkey>晚年怀抱。下面二句,乃申发此句之意蕴。“同物”,言同为有HRef=https://www.qijian.info/list/shengming/ target=_blank class=infotextkey>生命之物,指精卫、刑天之原形。“化去”,言物化,指精卫、刑天死而化为异物。“既无虑”实与“不复悔”对举。此二句,上句言其生时,下句言其死后,精卫、刑天生前既无所惧,死后亦无所悔也。此二句,正是“猛志固常在”之充分发挥。渊明诗意绵密如此。“徒设在昔心,良辰讵可待。”结笔二句,叹惋精卫、刑天徒存昔日之猛志,然复仇HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪恨之时机,终未能等待得到。诗情之波澜,至此由HRef=https://www.qijian.info/list/haoqing/ target=_blank class=infotextkey>豪情万丈转为悲慨深沉,引人深长思之。猛志之常在,虽使人感佩;而时机之不遇,亦复使人悲惜。这其实是一种深刻的HRef=https://www.qijian.info/list/beiju/ target=_blank class=infotextkey>悲剧HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神。

  渊明此诗称叹精卫、刑天之事,取其虽死无悔、猛志常在之一段HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神,而加以高扬,这并不是无所寄托的。《读HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山海经》十三首为一组联章诗,第一首咏HRef=https://www.qijian.info/list/yinju/ target=_blank class=infotextkey>隐居耕读之乐,第二首至第十二首咏《HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山海经》、《穆天子传》所记神异事物,末首则咏齐桓公不听管仲遗言,任用佞臣,贻害己身的史事。因此,此HRef=https://www.qijian.info/list/zushi/ target=_blank class=infotextkey>组诗当系作于刘裕篡晋之后。故诗中“常在”的“猛志”,当然可以包括渊明少壮时代之济世怀抱,但首先应包括着对刘裕篡晋之痛愤,与复仇HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪恨之悲愿。渊明《咏荆轲》等写复仇之事的诗皆可与此首并读而参玩。

  即使在《HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山海经》的HRef=https://www.qijian.info/list/shenhua/ target=_blank class=infotextkey>神话世界里,精卫、刑天复仇的HRef=https://www.qijian.info/list/yuanwang/ target=_blank class=infotextkey>愿望,似亦未能如愿以偿。但是,其中的反抗HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神,却并非是无价值的,这种HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神,其实是中国先民勇敢坚韧的HRef=https://www.qijian.info/list/pinge/ target=_blank class=infotextkey>品格之体现。渊明在诗中高扬此反抗HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神,“猛志固常在”,表彰此种HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神之不可磨灭;“徒设在昔心,良辰讵可待”,则将此HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神HRef=https://www.qijian.info/list/beiju/ target=_blank class=infotextkey>悲剧化,使之倍加深沉。悲尤且壮,这就使渊明此诗,获得了深切的HRef=https://www.qijian.info/list/beiju/ target=_blank class=infotextkey>悲剧美特质。

返回