长安古意鉴赏

原文

长安大道连狭斜,青牛白马七香车。

玉辇纵横过主第,金鞭络绎向侯家。

龙衔宝盖承朝日,凤吐流苏带晚霞。

百尺游丝争绕树,一群娇鸟共啼花。(百尺一作:百丈)

游蜂戏蝶千门侧,碧树银台万种色。

复道交窗作合欢,双阙连甍垂凤翼。

梁家画阁中天起,汉帝金茎云外直。

楼前相望不相知,陌上相逢讵相识。

借问吹箫向紫烟,曾经学舞度芳年。

得成比目何辞死,愿作鸳鸯不羡仙。

比目鸳鸯真可羡,双去双来君不见。

生憎帐额绣孤鸾,好取门帘帖双燕。

双燕双飞绕画梁,罗帷翠被郁金香。

片片行云着蝉鬓,纤纤初月上鸦黄。

鸦黄粉白车中出,含娇含态情非一。

妖童宝马铁连钱,娼妇盘龙金屈膝。

御史府中乌夜啼,廷尉门前雀欲栖。

隐隐朱城临玉道,遥遥翠幰没金堤。

挟弹飞鹰杜陵北,探丸借客渭桥西。

俱邀侠客芙蓉剑,共宿娼家桃李蹊。

娼家日暮紫罗裙,清歌一啭口氛氲。

北堂夜夜人如月,南陌朝朝骑似云。

南陌北堂连北里,五剧三条控三市。

弱柳青槐拂地垂,佳气红尘暗天起。

汉代金吾千骑来,翡翠屠苏鹦鹉杯。

罗襦宝带为君解,燕歌赵舞为君开。

别有豪华称将相,转日回天不相让。

意气由来排灌夫,专权判不容萧相。

专权意气本豪雄,青虬紫燕坐春风。

自言歌舞长千载,自谓骄奢凌五公。

节物风光不相待,桑田碧海须臾改。

昔时金阶白玉堂,即今惟见青松在。(惟见一作:唯见)

寂寂寥寥扬子居,年年岁岁一床书。

独有南山桂花发,飞来飞去袭人裾。

赏析

  这首诗托“古意”,实抒今情。它的题材、用语与萧纲的《乌栖曲》等齐梁宫体诗非常接近,但HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情却大不相同。它的词采虽然富丽华赡,但终不伤于浮艳。诗的写法近似汉赋,对描写对象极力铺陈泻染,并且略带“劝百讽一”之意。《唐诗镜》中说:“端丽不乏HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风华,当在骆宾王《帝京篇》上。”《唐诗选脉会通评林》引周敬语:“通篇格局雄远,句法奇古,一结更绕神韵。盖当武后朝,淫乱骄奢,HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风化败坏极矣。照邻是诗一篇刺体,曲折尽情,转诵间令人起惩时痛世之想。” 《批点唐音》中说:“此片铺叙HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安帝都繁华,宫室之美,HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物之盛,极于将相而止,然而盛衰相代,唯子云安贫乐道,乃久垂令名耳。但词语浮艳,骨力较轻,所以为初唐之音也。” 闻一多先生将《HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安古意》称为“宫体诗的自赎”。

  全诗可分为四个部分。

  第一部分(从“HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安大道连狭斜”到“娼妇盘龙金屈膝”)铺陈HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安豪门贵族争竞豪奢、追逐享乐的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活。首句就极有气势地展开大HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安的平面图,四通八达的大道与密如蛛网的小巷交织着。次句即入街景,那是无数的香车宝HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马,川流不息。这样简劲地总提纲领,以后则洒开笔墨,恣肆汪洋地加以描写:玉辇纵横、金鞭络绎、龙衔宝盖、凤吐流苏……如文漪落霞,舒卷绚烂。这些执“金鞭”、乘“玉辇”,车饰华贵,出入于公主第宅、王侯之家的,都不是等闲HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物。“纵横”可见其人数之多,“络绎”不绝,那追欢逐乐的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活节奏是旋HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风般疾速的。这种景象从“朝日”初升到“晚霞”将合,没有一刻停止过。在HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安,不但人是忙碌的,连HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物也繁富而热闹:写“游丝”是“百尺”,写“娇HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟”则成群,“争”字“共”字,俱显闹市之闹意。HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景俱有陪衬之功用。以下写HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安的HRef=https://www.qijian.info/list/jianzhu/ target=_blank class=infotextkey>建筑,而由“HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花”带出蜂蝶,乘蜂蝶游踪带出常人无由见到的宫禁HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物,笔致灵活。作者并不对宫室结构全面铺写,只展现出几个特写镜头:宫门,五颜六色的楼台,雕刻精工的合欢HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花图案的窗棂,饰有金凤的双阙的宝顶……使人通过这些接连闪过的金碧辉煌的局部,概见壮丽的宫殿的全景。写到豪门第宅,笔调更为简括:“梁家画阁中天起。”其势巍峨可比汉宫铜柱。这文彩飞动的笔墨,纷至沓来的景象,令人目不暇接。于是,在通衢大道与小街曲巷的平面上,矗立起画栋飞檐的华美HRef=https://www.qijian.info/list/jianzhu/ target=_blank class=infotextkey>建筑,成为立体的大“舞台”,这是上层HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会的极乐世界。这部分HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花不少笔墨写出的市景,也构成全诗的背景,下一部分的各色HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物仍是在这背景上活动的。

  HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安是一片人海,人之众多竟至于“楼前相望不相知,陌上相逢讵相识?”这里“豪贵骄奢,狭邪艳冶,无所不有”,写来够瞧的。作者对豪贵的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活也没有全面铺写,却用大段文字写豪门的歌儿舞女,通过她们的情感、HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活以概见豪门HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活之一斑。这里有人一见钟情,打听得那仙子弄玉(“吹箫向紫烟”)般美貌的HRef=https://www.qijian.info/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子是贵家舞女,引起他的热恋:“得成比目何辞死,愿作鸳鸯不羡仙。”那舞女也是心领神会:“比目鸳鸯真可羡,双去双来君不见。生憎帐额绣孤鸾,好取门帘帖双燕。”“借问”四句与“比目”四句,用内心独白式的语言,是一唱一和,男有心女有意。“比目”、“鸳鸯”、“双燕”一连串作双成对的事物与“孤鸾”的对比,“何辞死”、“不羡仙”、“真可羡”、“好取”、“生憎”的果决反复的表态,极写出爱恋的狂热与HRef=https://www.qijian.info/list/tongku/ target=_blank class=infotextkey>痛苦。这些专写“男女”的诗句,正如闻一多赞叹的,比起“相看气息望君怜,谁能含羞不肯前”(简文帝《乌栖曲》)一类“病态的无耻”、“虚弱的HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情”,“如今这是什么气魄”,“这真有起死回生的力量”(《宫体诗的自赎》)。通过对舞女心思的描写,从侧面反映出HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安人们对于情爱的HRef=https://www.qijian.info/list/kowang/ target=_blank class=infotextkey>渴望。以下以双燕为引,写到贵家歌姬舞女的闺房(“罗帷翠被郁金香”),是那样香艳;写到她们的梳妆(“片片行云着蝉翼,纤纤初月上鸦黄”),是那样妖娆,“含娇含态情非一”。打扮好了,于是载入香车宝HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马,随高贵的主人HRef=https://www.qijian.info/list/chuyou/ target=_blank class=infotextkey>出游了。这一部分结束的二句“妖童宝HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马铁连钱,娼妇盘龙金屈膝(刻龙纹的阖叶,车饰;‘屈膝’同‘屈戌’)。”与篇首“青牛白HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马七香车”回应,标志对HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安白昼闹热的描写告一段落。下一部分写HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安之夜,不再涉及豪门情事,是为让更多种类的HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物登场“HRef=https://www.qijian.info/list/biaoyan/ target=_blank class=infotextkey>表演”,同时,从这些人的享乐HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活也可以推知豪门的情况。可见用笔繁简之妙。

  第二部分(从“御史府中乌夜啼”到“燕歌赵舞为君开”)主要以市井娼家为中心,写形形色色HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物的夜HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活。《汉书·朱博传》说HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安御史府中柏树上有乌鸦栖息数以千计,《史记·汲郑列传》说翟公为廷尉罢官后门可罗雀,这部分开始二句即活用HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故。“乌夜啼”与“隐隐朱城临玉道,遥遥翠幰没金堤”写出HRef=https://www.qijian.info/list/huanghun/ target=_blank class=infotextkey>黄昏景象,表明HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间进入暮夜。“雀欲栖”则暗示御史、廷尉一类执法官门庭冷落,没有权力。夜HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安遂成为“冒险家”的乐园,这里有挟弹飞鹰的浪荡HRef=https://www.qijian.info/list/gongzi/ target=_blank class=infotextkey>公子,有暗算公吏的不法HRef=https://www.qijian.info/list/shaonian/ target=_blank class=infotextkey>少年(汉代HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安HRef=https://www.qijian.info/list/shaonian/ target=_blank class=infotextkey>少年有谋杀HRef=https://www.qijian.info/list/guanli/ target=_blank class=infotextkey>官吏为人报仇的HRef=https://www.qijian.info/list/zuzhi/ target=_blank class=infotextkey>组织,行动前设赤白黑三种弹丸,摸取以分派任务,故称“探丸借客”),有仗剑行游的HRef=https://www.qijian.info/list/xiake/ target=_blank class=infotextkey>侠客……这些白天各在一方的人气味相投,似乎邀约好一样,夜来都在娼家HRef=https://www.qijian.info/list/juhui/ target=_blank class=infotextkey>聚会了。用“桃李蹊”指娼家,不特因桃李可喻艳色,而且因“桃李不言,下自成蹊”的成语,暗示那也是人来人往、别有一种闹热的去处。人们在这里迷恋歌舞,陶醉于氛氲的口香,拜倒在紫罗裙下。娼门内“北堂夜夜人如月”,表面上看HRef=https://www.qijian.info/list/qingchun/ target=_blank class=infotextkey>青春可以永葆;娼门外“南陌朝朝骑似云”,表面上看门庭不会冷落。这里点出从“夜”到“朝”,与前一部分“龙含”二句点出从“朝”到“晚”,HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间上彼此连续,可见HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安人的享乐是夜以继日,周而复始。HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安街道纵横,市面繁荣,而娼家特多(“南陌北堂连北里”),几成“HRef=https://www.qijian.info/list/shejiao/ target=_blank class=infotextkey>社交中心”。除了上述几种逍遥HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物,还有大批禁军军官(“金吾”)玩忽职守来此HRef=https://www.qijian.info/list/yinjiu/ target=_blank class=infotextkey>饮酒取乐。这里是各种“货色”的大展览。《史记·滑稽列传》写道:“日暮酒阑,合尊促坐,男女同席,履舄交错。杯盘狼藉,堂上烛灭”,“罗襦襟解,微闻芗(香)泽”,这里“罗襦宝带为君解”,即用其一二字暗示同样场面。古时燕赵二国歌舞发达且多佳人,故又以“燕歌赵舞”极写其声色娱乐。这部分里,HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安各色HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物摇镜头式地一幕幕出现,闻一多曾说:“通过‘五剧三条’的‘弱柳青槐’来‘共宿娼家桃李蹊’。诚然,这不是一场美丽的热闹。但这颠狂中有战栗,堕落中有灵性。”决非贫血而萎靡的宫体诗所可比拟。

  第三部分(从“别有豪华称将相”至“即今惟见青松在”)写HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安上层HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会除追逐难于满足的情欲而外,别有一种权力欲,驱使着文武权臣互相倾轧。这些被称为将相的豪华HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物,权倾天子(“转日回天”)、互不相让。灌夫是汉武帝时的HRef=https://www.qijian.info/list/jiangjun/ target=_blank class=infotextkey>将军,萧望之为汉元帝时的重臣,都曾受人排挤和陷害。“意气”二句用此二典泛指文臣与武将之间的互相排斥、倾轧。其得意者骄横一时,而自谓富贵千载。这节的“青虬紫燕坐春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风”、“自言歌舞长千载”二句又与前两部分中关于车HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马、歌舞的描写呼应。所以虽写别一内容,而彼此关联钩锁,并不游离。“自言”而又“自谓”,HRef=https://www.qijian.info/list/fongci/ target=_blank class=infotextkey>讽刺的意味十足。以下趁势转折,如天骥下坡:“节物HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风光不相待,桑田碧海须臾改。昔时金阶白玉堂,即今惟见青松在(指墓田)。”这四句不惟就“豪华将相”而言,实一举扫空前两部分提到的各类角色,恰如沈德潜所说:“HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安大道,豪贵骄奢,狭邪艳冶,无所不有。自嬖宠而HRef=https://www.qijian.info/list/xiake/ target=_blank class=infotextkey>侠客,而金吾,而权臣,皆向娼家游宿,自谓可永保富贵矣。然转瞬沧桑,徒存墟墓。”(《唐诗别裁》)四句不但内容上与前面的HRef=https://www.qijian.info/list/changpian/ target=_blank class=infotextkey>长篇铺叙形成对比,形式上也尽洗藻绘,语言转为素朴了。因而词采亦有浓淡对比,更突出了那扫空一切的HRef=https://www.qijian.info/list/beiju/ target=_blank class=infotextkey>悲剧效果。闻一多指出这种新的演变说,这里似有“劝百讽一”之嫌。而宫体诗中讲HRef=https://www.qijian.info/list/fongci/ target=_blank class=infotextkey>讽刺,那却是十分生疏、很少被人用到的手法。

  第四部分即末四句,在上文今昔纵向对比的HRef=https://www.qijian.info/list/jichu/ target=_blank class=infotextkey>基础上,再作横向的对比,以穷愁著书的扬雄HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻作者自己,与HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安豪华HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物对照作结,可以看出左思“济济京城内”一诗的影响。但左思诗中八句写豪华者,八句写扬雄。而此诗以六十四句篇幅写豪华者,其内容之丰富,画面之宏伟,细节之生动都远非左诗可比;末了以四句写扬雄,这里的对比在分量上以不对称而效果更为显著。前面是HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安市上,轰轰烈烈;而这里是终南HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山内,“寂HRef=https://www.qijian.info/list/jiliao/ target=_blank class=infotextkey>寂寥寥”。前面是任情纵欲倚仗权势,这里是清心寡欲、不慕荣利(“年年岁岁一床书”)。而前者声名俱灭,后者却以文名流芳百世(“独有南HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山桂HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花发,飞来飞去袭人裾”)。虽以四句对六十四句,却有“秤锤虽小压千斤”之感。这个HRef=https://www.qijian.info/list/jiewei/ target=_blank class=infotextkey>结尾不但在迥然不同的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活情趣中寄寓着对骄奢庸俗HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活的HRef=https://www.qijian.info/list/pipan/ target=_blank class=infotextkey>批判,而且带有不遇于时者的HRef=https://www.qijian.info/list/fenkai/ target=_blank class=infotextkey>愤慨HRef=https://www.qijian.info/list/jiliao/ target=_blank class=infotextkey>寂寥之感和HRef=https://www.qijian.info/list/ziwo/ target=_blank class=infotextkey>自我宽解的意味。它是此诗归趣所在。

  七古中出现这样洋洋洒洒的巨制,为初唐前所未见。而且更好在HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情充沛,力量雄厚。它主要采用赋法,但并非平均使力、铺陈始终;而是有重点、有细节的描写,回环照应,详略得宜;而HRef=https://www.qijian.info/list/jiewei/ target=_blank class=infotextkey>结尾又颇具兴义,耐人含咏。它一般以四句一换景或一转意,诗韵更迭转换,形成生龙活虎般腾踔的节奏。同时,在转意换景处多用连珠格(如“……好取门帘帖双燕。双燕……”,“……纤纤初月上鸦黄。鸦黄……”),或前分后总的复沓层递句式(如“得成比目何辞死,愿作鸳鸯不羡仙。比目鸳鸯……”,“北堂夜夜人如月,南陌朝朝骑似云。南陌北堂……”,“意气由来排灌夫,专权判不容萧相。专权意气……”),使意换辞联,形成一气到底而又缠绵往复的旋律。这样,就结束了陈隋“音响时乖,节奏未谐”的现象,“一变而精华浏亮;抑扬起伏,悉谐宫商;开合转换,咸中肯綮”(《诗薮》内编卷三);所以,胡应麟极口赞叹道:“七言长体,极于此矣!”(同上)虽然,此诗词彩的华艳富赡,犹有六朝余习,但大体上能服从新的内容需要;前几部分铺陈豪华故多丽句,HRef=https://www.qijian.info/list/jiewei/ target=_blank class=infotextkey>结尾纵、横对比则转清词,所以不伤于浮艳。在宫体余HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风尚炽的初唐诗坛,卢照邻“放开粗豪而圆润的嗓子”,唱出如此歌声,压倒那“四面细弱的虫吟”,在七古发展史上是可喜的新声,而就此诗本身的HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术价值而论,也能使他被誉为“不废HRef=https://www.qijian.info/list/jianghe/ target=_blank class=infotextkey>江河万古流”。

返回