南乡子·梅花词和杨元素鉴赏

原文

寒雀满疏篱,争抱寒柯看玉蕤。忽见客来花下坐,惊飞。蹋散芳英落酒卮。

痛饮又能诗,坐客无毡醉不知。花尽酒阑春到也,离离。一点微酸已著枝。

赏析

  上篇写寒雀喧枝,以热闹的气氛来渲染早梅所显示的姿态、HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风韵。岁暮HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风寒,百HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花尚无消息,只有梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花缀树,葳蕤如玉。冰HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪中熬了一冬的寒雀,值此梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花盛开之际,既知大地即将回春,自有无限HRef=https://www.qijian.info/list/xiyue/ target=_blank class=infotextkey>喜悦之意。HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头两句“寒雀满疏篱,争抱寒柯看玉蕤”,生动地描绘了寒雀对于物候HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化的敏感。它们翔集梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花周围,瞅准空档,便争相飞上枝头,好像要细细观赏HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花朵似的。寒梅着HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花,原是冷寂的,故前人HRef=https://www.qijian.info/list/yongmei/ target=_blank class=infotextkey>咏梅,总喜欢赋予梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花一种HRef=https://www.qijian.info/list/gudu/ target=_blank class=infotextkey>孤独冷艳的HRef=https://www.qijian.info/list/xingge/ target=_blank class=infotextkey>性格,此词则不然。

  作者先从HRef=https://www.qijian.info/list/xiangwang/ target=_blank class=infotextkey>向往HRef=https://www.qijian.info/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天气息的寒雀写起,由欢蹦乱飞的寒雀引出梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花,有了HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟语HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花香的意味,而梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花的HRef=https://www.qijian.info/list/xingge/ target=_blank class=infotextkey>性格也随之显得热乎起来。顾随先生自云早年极喜杨诚斋的绝句:“百千寒雀下空庭,小集梅梢话晚晴。特地作团喧杀我,忽然惊散寂无声。”但读了苏轼此词以后,看法有了HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化。他说:“持以与此《南乡子》开端二语相比,苦水(按顾随自号苦水)不嫌他杨诗无神,却只嫌他杨诗无品。”“‘满’字、‘看’字,颊上三毫,一何其清幽高寒,一何其湛妙圆寂耶?”“一首《南乡子》,高处、妙处,只此开端二语。”(《顾随HRef=https://www.qijian.info/list/wenji/ target=_blank class=infotextkey>文集·东坡词说》)顾随深赏极爱开端二语,自是不差,而从“满”、“看”两字悟出“清幽高寒”及“圆寂”之说,似有未谛。“忽见客来HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花下坐,惊飞。踏散芳英落酒卮”,进一步从寒雀、早梅逗引出赏梅之人,而逗引的妙趣也不可轻轻放过。客来HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花下,寒雀自当惊飞,此原无足怪,妙雀亦多情,迷HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花恋枝,不忍离去,竟至客来HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花下,尚未觉察,直至HRef=https://www.qijian.info/list/keren/ target=_blank class=infotextkey>客人坐定酌酒,方始觉之,而惊飞之际,才不慎踏散芳英,则雀之爱HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花、迷HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花、惜HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花已尽此三句之中,故HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花之美艳绝伦及客之为HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花所陶醉俱不待繁言而明。再说,散落之芳英,不偏不倚,恰恰落在酒杯之中,由此赏梅之人平添无穷雅兴,是则雀亦颇可人意。可见雀之于梅,此词中实有相得益彰之妙。

  下篇写高人雅士梅园举行的文酒之宴,借以衬托出梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风流高格。“痛饮又能诗”的主语是HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风流太守杨元素及其宾客僚佐。杨元素才调不凡,门下自无俗客。诗、酒二事,此中人原是人人来得,不过这次有梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花助兴,饮兴、诗情便不同于往常。“痛饮”即开怀畅饮。俗语所谓“酒逢HRef=https://www.qijian.info/list/zhiji/ target=_blank class=infotextkey>知己千杯少”,高人雅士喜以梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花为HRef=https://www.qijian.info/list/zhiji/ target=_blank class=infotextkey>知己,“痛饮”固当,“能诗”极易误会是能够HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗。其实,“能”字与“痛”字对举成文,乃逞能之意。“能诗”又不限于其字面意义为善于HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗,这里暗用刘禹锡寄白居易诗句“苏州刺史例能诗”(时白任苏州刺史),以称美杨元素的文采HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风流。

  作者又有《诉衷情·送述古迓元素》词云:“钱塘HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景古今奇,太守例能诗”,也是此意。“坐客无毡醉不知”,又用杜甫赠郑虔诗“才名四十年,坐客寒无毡”语。“醉不知”的主语是HRef=https://www.qijian.info/list/yanhui/ target=_blank class=infotextkey>宴会的主人杨元素。坐客无毡则寒,此时饮兴正酣,故不复知。此句意不写坐客之寒,而是写主人之醉。主人既醉,则宾客之醉亦可见。观主客的高情逸致,梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花的高格也不难想知了。“HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花谢酒阑春到也”,非指一次宴集HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间如许之长,而是指自梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花开后,此等HRef=https://www.qijian.info/list/juhui/ target=_blank class=infotextkey>聚会,殆无虚日。歇拍二韵,“离离,一点微酸已着枝”,重新归结到梅,但寒柯玉蕤,已为满枝青梅所取代。HRef=https://www.qijian.info/list/yongmei/ target=_blank class=infotextkey>咏梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花而兼及梅子,又不直说梅子而说“一点微酸”,诉之味觉形象,更为清新可人。下片从高人雅士为之留连忘返、逸兴遄飞,托写出梅的姿态、神韵。

返回