乡心新岁切,天畔独潸然。
老至居人下,春归在客先。
岭猿同旦暮,江柳共风烟。
已似长沙傅,从今又几年。
在唐代,长沙以南地域都很荒凉,潘州一带的HRef=https://www.qijian.info/list/jianku/ target=_blank class=infotextkey>艰苦而可想而知,诗人受冤被贬,从鱼肥水美的HRef=https://www.qijian.info/list/jiangnan/ target=_blank class=infotextkey>江南苏州迁至荒僻的潘州,委屈之心不言而喻。诗人满腹冤屈化作一句诗语:“乡心新岁切,天畔独潸然”。HRef=https://www.qijian.info/list/xinnian/ target=_blank class=infotextkey>新年已至,自己与HRef=https://www.qijian.info/list/qinren/ target=_blank class=infotextkey>亲人们相隔千里,HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang/ target=_blank class=infotextkey>思乡之心,HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然更切。人欢己悲,伤悲之泪“潸然”而下。其实,伤心泪早就洒于贬途:“裁书欲谁诉,无泪可潸然。”(《毗陵集》)联系仕宦偃蹇,很难自控,而有“HRef=https://www.qijian.info/list/xinnian/ target=_blank class=infotextkey>新年向国泪”(《酬郭夏人日长沙HRef=https://www.qijian.info/list/ganhuai/ target=_blank class=infotextkey>感怀见赠》)。这与“每逢佳节倍HRef=https://www.qijian.info/list/siqin/ target=_blank class=infotextkey>思亲”(王维《九月九日忆HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山东HRef=https://www.qijian.info/list/xiongdi/ target=_blank class=infotextkey>兄弟》)有异曲同工之处。
“老至居人下,春归在客先”,是由薛道衡“人归落雁后,思发在HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花前”(《人日HRef=https://www.qijian.info/list/sigui/ target=_blank class=infotextkey>思归》)化出,在前人单纯的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang/ target=_blank class=infotextkey>思乡之情中,融入仕宦HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世之感,扩大了容量,增强了情感的厚度。两句有感而发,HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然浑成,诚为甘苦之言。使笔运意,纯熟圆浑,字凝句炼,素来是诗人的所长,“老至”句承“独潸然”,“春归”句承“新岁切”,脉络细致,情意深沉。诗人有感年华“老至”,反遭贬而“居人下”。HRef=https://www.qijian.info/list/xinnian/ target=_blank class=infotextkey>新年伊始,天下共春,而仍滞留炎南天畔,升迁无望,故有时不我待、春归我先之感。HRef=https://www.qijian.info/list/beifen/ target=_blank class=infotextkey>悲愤郁积,不能自己,因此连续以四句HRef=https://www.qijian.info/list/shangqing/ target=_blank class=infotextkey>伤情语抒发。
“岭猿同旦暮,江柳共HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风烟”二句描绘天畔荒HRef=https://www.qijian.info/list/shanshui/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山水乡节序HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风光。猿啼积淀着HRef=https://www.qijian.info/list/aishang/ target=_blank class=infotextkey>哀伤的诗歌意象。“猿鸣三声泪沾裳”的古谣,引发怨苦,以此属引凄厉之声度入诗中,与北方呜咽陇水同是HRef=https://www.qijian.info/list/ganshang/ target=_blank class=infotextkey>感伤的声态意象,都令人怀悲而HRef=https://www.qijian.info/list/sigui/ target=_blank class=infotextkey>思归。刘长卿的仕历活动主要在HRef=https://www.qijian.info/list/nanfang/ target=_blank class=infotextkey>南方,其诗中有很多表现猿啼的句子:“梦寐猿啼吟”、“万里猿啼断”、“猿啼万里客”。而这里犹再重之“同旦暮”——早晚、日夜时时在耳,起HRef=https://www.qijian.info/list/aishang/ target=_blank class=infotextkey>哀伤,动归思,进而把“乡心切”刻划得淋漓尽致。这新岁元日的HRef=https://www.qijian.info/list/chouchang/ target=_blank class=infotextkey>惆怅,别有一番滋味在心头。远望,江流岸柳不但没有给诗人带来生机和新意,相反,HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风烟一空,濛濛笼罩,倒给诗人心头蒙上一层厚厚的愁雾。
在抑郁、失落的情绪中诗人发出了长长的慨叹:“已似长沙傅,从今又几年?”这里借用贾谊的HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故,洛阳才子贾谊,有济世匡国之志,脱颖初露,而为权贵宿老谗毁,疏放为长沙太傅。诗人这次遭贬,也是以功蒙过,怏怏HRef=https://www.qijian.info/list/aiyuan/ target=_blank class=infotextkey>哀怨,时有流露:“地远明君弃,天高酷吏欺”(《初贬南巴至鄱阳题李嘉祐江亭》)故引贾谊为同调,而有“同是天涯沦落人”的“已似”之感。而自忤权门,担心滞此难返,不免生出“从今又几年”的HRef=https://www.qijian.info/list/youlǜ/ target=_blank class=infotextkey>忧虑。至此诗人引颈遥望HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安,归心不已,步履迟迟的徘徊背影已如在眼前;似可听见深深的长吁短叹。
诗的情感哀切深至,颔联意绪剀切,首尾HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹往复。唯颈联HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景,淡密而不显焕,情致悱恻。全诗结体深沉,有“绪缠绵而不断,味涵咏而愈旨”(卢文昭语)的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风致。就其HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风骨而言,则属大历家数,呈露顿衰之象。