仆七岁时,见眉州老尼,姓朱,忘其名,年九十岁。自言尝随其师入蜀主孟昶宫中,一日大热,蜀主与花蕊夫人夜纳凉摩诃池上,作一词,朱具能记之。今四十年,朱已死久矣,人无知此词者,但记其首两句,暇日寻味,岂《洞仙歌》令乎?乃为足之云。
冰肌玉骨,自清凉无汗。水殿风来暗香满。绣帘开,一点明月窥人,人未寝,欹枕钗横鬓乱。
起来携素手,庭户无声,时见疏星渡河汉。试问夜如何?夜已三更,金波淡,玉绳低转。但屈指西风几时来,又不道流年暗中偷换。
此词描述了五代时后蜀国君孟昶与其妃HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花蕊夫人夏夜在摩河池上纳凉的情景,着意刻绘了HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花蕊夫人姿质与心灵的HRef=https://www.qijian.info/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好、高洁,表达了词人对HRef=https://www.qijian.info/list/shiguang/ target=_blank class=infotextkey>时光流逝的深深HRef=https://www.qijian.info/list/wanxi/ target=_blank class=infotextkey>惋惜和HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹。
上片写HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花蕊夫人帘内欹枕。首二句写她的绰约HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风姿:丽质天生,有冰之肌、玉之骨,本自清凉无汗。接下来,词人用水、HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风、香、月等清澈的环境要素烘托女主人公的冰清玉润,创造出境佳人美、人境双绝的HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境。其后,词人借月之眼以窥HRef=https://www.qijian.info/list/moiren/ target=_blank class=infotextkey>美人欹枕的情景,以HRef=https://www.qijian.info/list/moiren/ target=_blank class=infotextkey>美人不加修饰的残妆——“钗横鬓乱”,来反衬她姿质的HRef=https://www.qijian.info/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好。上片所写,是从旁观者角度对女主人公所作出的观察。
下片直接描HRef=https://www.qijian.info/list/xieren/ target=_blank class=infotextkey>写人物自身,通过女主人公与爱侣夏夜偕行的活动,展示她HRef=https://www.qijian.info/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好、高洁的内心世界。“起来携素手,”写女主人公已由室内独自倚枕,起而与爱侣户外携手纳凉闲行。“庭户无声”,制造出一个夜深人静的氛围,暗寓HRef=https://www.qijian.info/list/shiguang/ target=_blank class=infotextkey>时光在不知不觉中流逝。“时见疏星HRef=https://www.qijian.info/list/duhe/ target=_blank class=infotextkey>渡河汉”,写二人静夜望星。以下四句写HRef=https://www.qijian.info/list/yuexia/ target=_blank class=infotextkey>月下徘徊的情意,为纳凉人的细语温存进行气氛上的渲染。以上,作者通过写环境之静谧和斗转星移之运动,表现了HRef=https://www.qijian.info/list/shiguang/ target=_blank class=infotextkey>时光的推移HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化,为写女主人公纳凉时的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想活动作好铺垫。HRef=https://www.qijian.info/list/jiewei/ target=_blank class=infotextkey>结尾三句是全词点睛之笔,传神地HRef=https://www.qijian.info/list/jieshi/ target=_blank class=infotextkey>揭示出HRef=https://www.qijian.info/list/shiguang/ target=_blank class=infotextkey>时光变换之速,表现了女主人公对HRef=https://www.qijian.info/list/shiguang/ target=_blank class=infotextkey>时光流逝的深深HRef=https://www.qijian.info/list/wanxi/ target=_blank class=infotextkey>惋惜。
这首词写古代HRef=https://www.qijian.info/list/diwang/ target=_blank class=infotextkey>帝王后妃的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活,在艳羡、HRef=https://www.qijian.info/list/zanmoi/ target=_blank class=infotextkey>赞美中附着作者自身深沉的HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨。全词清空灵隽,语意高妙,HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象奇特,波澜起伏,读来令人神往。
值得注意的是,HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花蕊夫人本是孟昶的宠妃,后蜀灭亡之后,HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花蕊入宋,以“十四万人齐解甲,更无一人是男儿”的诗句令赵匡胤大为倾倒。不久,孟昶暴亡,HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花蕊成了太祖的贵妃,据说跟太宗赵光义也有瓜葛。对这样一个与三个皇帝有绯闻的“HRef=https://www.qijian.info/list/wangguo/ target=_blank class=infotextkey>亡国之妃”,苏轼坦然地把她刻画得几近仙女,且毫不HRef=https://www.qijian.info/list/bihui/ target=_blank class=infotextkey>避讳地写她与孟昶的HRef=https://www.qijian.info/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情。此词在宋朝广为传唱,还没有一个道学家跳出来说三道四。