淳熙己亥,自湖北漕移湖南,同官王正之置酒小山亭,为赋。
更能消、几番风雨,匆匆春又归去。惜春长怕花开早,何况落红无数。春且住,见说道、天涯芳草无归路。怨春不语。算只有殷勤,画檐蛛网,尽日惹飞絮。
长门事,准拟佳期又误。蛾眉曾有人妒。千金纵买相如赋,脉脉此情谁诉?君莫舞,君不见、玉环飞燕皆尘土!闲愁最苦!休去倚危栏,斜阳正在,烟柳断肠处。
(怕一作:恨)(无归路一作:迷归路)
本篇作于淳熙六年(1179)春。时辛弃疾四十岁,南归至此已有十七年之久了。在这漫长的HRef=https://www.qijian.info/list/suiyue/ target=_blank class=infotextkey>岁月中,作者满以为扶危救亡的HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志能得施展,收复失地的HRef=https://www.qijian.info/list/celue/ target=_blank class=infotextkey>策略将被采纳。然而,事与愿违。不仅如此,作者反而因此遭致排挤打击,不得重用,接连四年,改官六次。这次,他由湖北转运副使调官湖南。这一调转,并非奔赴他日夜HRef=https://www.qijian.info/list/xiangwang/ target=_blank class=infotextkey>向往的国防前线,而是照样去担任主管钱粮的小官。HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实与他恢复失地的志愿相去愈来愈遥远了。行前,HRef=https://www.qijian.info/list/tongliao/ target=_blank class=infotextkey>同僚王正之在HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山亭摆下酒席为他HRef=https://www.qijian.info/list/songbie/ target=_blank class=infotextkey>送别,作者见景生情,借这首词抒写了他长期积郁于胸的HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷之情。
这首词表面上写的是失宠女人的HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷,实际上却抒发了作者对HRef=https://www.qijian.info/list/guoshi/ target=_blank class=infotextkey>国事的HRef=https://www.qijian.info/list/youlǜ/ target=_blank class=infotextkey>忧虑和屡遭排挤打击的沉重HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情。词中对南宋小朝廷的昏庸腐朽,对投降派的得意猖獗表示强烈HRef=https://www.qijian.info/list/buman/ target=_blank class=infotextkey>不满。
上片写HRef=https://www.qijian.info/list/xichun/ target=_blank class=infotextkey>惜春、怨春、留春的复杂情感。词以“更能消”三字起笔,在读者心头提出了“春事将阑”,还能经受得起几番HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨摧残这样一个大问题。表面上,“更能消“一句是就HRef=https://www.qijian.info/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天而发,实际上却是就南宋的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治形势而言的。本来,宋室南渡以后,曾多次出现过有利于HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国抗金、恢复中原的大好形势,但是,由于朝廷的昏庸腐败,投降派的HRef=https://www.qijian.info/list/changkuang/ target=_blank class=infotextkey>猖狂破坏,使抗战派HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意受压,结果抗金的大好时机白白丧失了。这中间虽有几次北伐,结果均以签订屈膝投降的“和”而告终。北伐的失败,反过来又成为投降派贩卖妥协投降路线的口实。南宋王朝处于HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨飘摇之中。“匆匆春又归去”,就是这一形势的形象化写照,抗金复国的大好HRef=https://www.qijian.info/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天已经化为乌有了。这是第一层。但是,作者是怎样HRef=https://www.qijian.info/list/liulian/ target=_blank class=infotextkey>留恋着这大好HRef=https://www.qijian.info/list/chunguang/ target=_blank class=infotextkey>春光呵!“HRef=https://www.qijian.info/list/xichun/ target=_blank class=infotextkey>惜春长怕HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花开早”。然而,HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实是无情的:“何况落红无数!”这两句一起一落,表现出HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想与HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实之间的HRef=https://www.qijian.info/list/maodun/ target=_blank class=infotextkey>矛盾。“落红”,就是落HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花,是HRef=https://www.qijian.info/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天逝去的象征。同时,它又象征着南宋HRef=https://www.qijian.info/list/guoshi/ target=_blank class=infotextkey>国事衰微,也寄寓了作者光阴虚掷,事业无成的HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹。这是第二层。面对HRef=https://www.qijian.info/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天的消失,作者并未束手无策。相反,出于HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国的义愤,他大声疾呼:“春且住!见说道、天涯芳草无归路。”这一句,实际是向南宋王朝提出HRef=https://www.qijian.info/list/zhonggao/ target=_blank class=infotextkey>忠告,它形象地说明:只有坚持抗金复国才是唯一出路,否则连退路也没了。这两句用的是HRef=https://www.qijian.info/list/niren/ target=_blank class=infotextkey>拟人化手法,明知HRef=https://www.qijian.info/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天的归去是无可挽回的大HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然的规律,但却强行挽留。词里,表面上写的是“HRef=https://www.qijian.info/list/xichun/ target=_blank class=infotextkey>惜春”,实际上却反映了作者恢复中原、统一祖国的急切HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情,反映了作者对投降派的憎恨。这是第三层。从“怨春不语”到上片HRef=https://www.qijian.info/list/jiewei/ target=_blank class=infotextkey>结尾是第四层。尽管作者发出强烈的呼唤与严重的警告,但“春”,却不予回答。HRef=https://www.qijian.info/list/chunse/ target=_blank class=infotextkey>春色难留,势在必然;但HRef=https://www.qijian.info/list/chunguang/ target=_blank class=infotextkey>春光无语,却出人意外。所以难免要产生强烈的“怨”恨。然而HRef=https://www.qijian.info/list/yuanhen/ target=_blank class=infotextkey>怨恨又有何用!在无可奈何之际,词人又怎能不羡慕“画檐蛛网“?即使能象“蛛网“那样留下一点点象征HRef=https://www.qijian.info/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天的“飞絮”,也是心灵中莫大的慰藉了。这四句把“HRef=https://www.qijian.info/list/xichun/ target=_blank class=infotextkey>惜春”、“留春”、“怨春”等复杂HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情交织在一起,以小小的“飞絮”作结。上片四层之中,层层有起伏,层层有波澜,层层有顿挫,巧妙地体现出作者复杂而又HRef=https://www.qijian.info/list/maodun/ target=_blank class=infotextkey>矛盾的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情。
下片借陈阿娇的HRef=https://www.qijian.info/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事,写HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国深情无处倾吐的HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷。这一片可分三个层次,表现三个不同的内容。从“长门事”至“脉脉此情谁诉”是第一层。这是词中的重点。作者以陈皇后长门失宠自比,HRef=https://www.qijian.info/list/jieshi/ target=_blank class=infotextkey>揭示自己虽忠而见疑,屡遭谗毁,不得重用和HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhinanchou/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志难酬的不幸HRef=https://www.qijian.info/list/zaoyu/ target=_blank class=infotextkey>遭遇。“君莫舞”三句是第二层,作者以杨玉环、赵飞燕的HRef=https://www.qijian.info/list/beiju/ target=_blank class=infotextkey>悲剧结局HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻当权误国、暂时得志的奸佞小人,向投降派提出警告“闲愁最苦”至篇终是第三层,以烟柳斜阳的凄迷景象,象征南宋王朝昏庸腐朽、日落西HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山、岌岌可危的HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实。
这首词有着鲜明的HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术特点。一是通过比兴手法,创造象征性的形象来表现作者对祖国的HRef=https://www.qijian.info/list/reai/ target=_blank class=infotextkey>热爱和对时局的HRef=https://www.qijian.info/list/guanqie/ target=_blank class=infotextkey>关切。HRef=https://www.qijian.info/list/niren/ target=_blank class=infotextkey>拟人化的手法与HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故的运用也都恰到好处。第二是继承HRef=https://www.qijian.info/list/quyuan/ target=_blank class=infotextkey>屈原《离骚》的优良传统,用男女之情来反映HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治斗争。第三是缠绵曲折,沉郁顿挫,呈现出别具一格的词HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风。表面看,这首词写得“HRef=https://www.qijian.info/list/wanyue/ target=_blank class=infotextkey>婉约”,实际上却极HRef=https://www.qijian.info/list/aiyuan/ target=_blank class=infotextkey>哀怨,极沉痛,写得沉郁HRef=https://www.qijian.info/list/beizhuang/ target=_blank class=infotextkey>悲壮,曲折尽致。