紫府东风放夜时。步莲秾李伴人归。五更钟动笙歌散,十里月明灯火稀。
香苒苒,梦依依。天涯寒尽减春衣。凤凰城阙知何处,寥落星河一雁飞。
这是一首HRef=https://www.qijian.info/list/jimeng/ target=_blank class=infotextkey>记梦词,写梦中京城HRef=https://www.qijian.info/list/yuanxiaojie/ target=_blank class=infotextkey>元宵节的欢乐情景,以及梦醒后的HRef=https://www.qijian.info/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清之境和失落之感,含蓄地表达了一种HRef=https://www.qijian.info/list/fujin/ target=_blank class=infotextkey>抚今HRef=https://www.qijian.info/list/zhuixi/ target=_blank class=infotextkey>追昔、HRef=https://www.qijian.info/list/huaicaibuyu/ target=_blank class=infotextkey>怀才不遇的情绪。
上片写梦境。在梦中,词人仿佛又置身于东京热闹繁盛的元宵之夜。古代都市实行宵禁,闹市绝行人。唐以后,逢正月十五前后几日解除宵禁,让人们尽情观灯HRef=https://www.qijian.info/list/youshang2/ target=_blank class=infotextkey>游赏。首句用词华丽欢快,使整个梦境处于欢乐美妙的氛围之中。
尽情HRef=https://www.qijian.info/list/youlan/ target=_blank class=infotextkey>游览之后,词人仿佛和一个HRef=https://www.qijian.info/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子相伴而归。这HRef=https://www.qijian.info/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子步态多姿,好像一步一朵莲HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花;这HRef=https://www.qijian.info/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子容貌娇美如秾艳的桃李。他们亲密地行走在一起,周围的环境是:“五更钟动笙歌散,十里月明灯火稀”。虽是曲终人散、天色将晓的HRef=https://www.qijian.info/list/shiguang/ target=_blank class=infotextkey>时光,但HRef=https://www.qijian.info/list/jieri/ target=_blank class=infotextkey>节日的痕迹仍处处可见。“五更”暗示笙歌彻夜,喧闹HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间之长;“十里”点出东京处处繁华,欢度佳节范围之广。从侧面烘托出东京元宵佳节的欢腾热闹,给人留下了HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象余地,收到了以少胜多的HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术效果,也符合梦境似断似续、似真似幻的实际情况。
整个上片通过对梦境的描绘,体现了东京元宵之夜的良辰HRef=https://www.qijian.info/list/moijing/ target=_blank class=infotextkey>美景和舒心惬意,也表达了词人对之追念、HRef=https://www.qijian.info/list/zhenxi/ target=_blank class=infotextkey>珍惜、HRef=https://www.qijian.info/list/liulian/ target=_blank class=infotextkey>留恋的HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情。
下片写梦醒之后的情和景,与上片形成鲜明对比。一觉醒来,笙歌、灯火、佳人全都子虚乌有。眼前是炉香袅袅,处境孤凄,脑海中梦境历历,回味无穷。HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实与梦境,如今与往昔,孤凄与欢乐,对照分明。梦中京城,如今天涯;梦中佳节,笙歌灯火,激动人心,如今HRef=https://www.qijian.info/list/muchun/ target=_blank class=infotextkey>暮春,只有琐碎平凡的减衣换季;梦中的五更,他与佳人相伴,踏月赏灯而归,眼前的拂晓,只有对往昔的HRef=https://www.qijian.info/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念,更品味出此刻的HRef=https://www.qijian.info/list/guji/ target=_blank class=infotextkey>孤寂。“凤凰城阙”远在天边,当年的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活亦不再来。“知何处”表达了一种HRef=https://www.qijian.info/list/changwang/ target=_blank class=infotextkey>怅惘之情。词人把目光望向窗外,梦中的灯月,心中的京城都看不到;稀疏的晨星中,一只孤雁鸣叫着飞过。这许是眼前景的实写,却更具象征和HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻。远离京城,有志难展的词人就正像那只失群的孤雁。在这一HRef=https://www.qijian.info/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清画面衬托下,词人HRef=https://www.qijian.info/list/fujin/ target=_blank class=infotextkey>抚今HRef=https://www.qijian.info/list/zhuixi/ target=_blank class=infotextkey>追昔、HRef=https://www.qijian.info/list/yumen/ target=_blank class=infotextkey>郁闷HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意的心绪显露无疑。
全词构思完整,一气呵成。上下片的环境、氛围、情绪截然不同。一梦一真,一虚一实,一乐一哀,对照鲜明,又侧重后者,强调词人今日的HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意。做梦乃HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活中平常现象,词人却能因之为词,创作出成功的佳构,抒发自己的哀乐,实非易事。