秋色渐将晚,霜信报黄花。小窗低户深映,微路绕欹斜。为问山翁何事,坐看流年轻度,拚却鬓双华。徙倚望沧海,天净水明霞。
念平昔,空飘荡,遍天涯。归来三径重扫,松竹本吾家。却恨悲风时起,冉冉云间新雁,边马怨胡笳。谁似东山老,谈笑静胡沙。
这是作者告老,HRef=https://www.qijian.info/list/yinju/ target=_blank class=infotextkey>隐居湖州弁HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山后写的作品。梦得随高宗南渡,陈战守之策,抗击金兵,深得高宗亲重。绍兴初,被起为江东安抚大使,曾两度出任建康知府(府治在今南京市),兼总四路漕计,以给馈饷,军用不乏,诸将得悉力以战,阻截金兵向HRef=https://www.qijian.info/list/jiangnan/ target=_blank class=infotextkey>江南进攻。高宗听信奸相秦桧,向金屈膝求和,抗金名将岳飞、张宪被冤杀,主战派受到迫害,梦得被调福建安抚使,兼知福州府,使他远离HRef=https://www.qijian.info/list/changjiang/ target=_blank class=infotextkey>长江前线,无所作为,他于1144年被迫上疏告老,隐退HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山野。眼看强敌压境,边HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马悲鸣,痛感流年轻度,白发徒增,很想东HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山再起,歼灭敌军,但却已经力不从心,思欲效法前贤谢安而不可得了。因写此词,抒发自己内心的悲慨和对时局的HRef=https://www.qijian.info/list/youlǜ/ target=_blank class=infotextkey>忧虑。
上片起首四句先写HRef=https://www.qijian.info/list/wannian/ target=_blank class=infotextkey>晚年HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活的环境和乐趣。秋色已深,菊HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花开放,霜降来临,词人所住的房子掩映在HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花木深处,小路盘HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山蜿蜒而上。这是一幅HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山居图景,清丽而幽静。下面用自问自答的方式写自己HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活的乐趣:若问我为什么就白白地看着那HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风月流逝,毫不顾及双鬓已经斑白?我会回答是因为HRef=https://www.qijian.info/list/liulian/ target=_blank class=infotextkey>留恋如沧海般辽阔美丽的太湖,它映出了青天云霞,明媚绚烂。
下片写自己的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活和老来的怀抱。HRef=https://www.qijian.info/list/piaobo2/ target=_blank class=infotextkey>飘泊了一生,足迹遍于天涯,现在回到家里,扫净已荒芜的道路,那松竹茂盛的HRef=https://www.qijian.info/list/difang/ target=_blank class=infotextkey>地方就是我的家园。词人回到家中感到HRef=https://www.qijian.info/list/xiyue/ target=_blank class=infotextkey>喜悦和HRef=https://www.qijian.info/list/anwei/ target=_blank class=infotextkey>安慰,所以笔下的家园也显得十分静谧、HRef=https://www.qijian.info/list/youmoi/ target=_blank class=infotextkey>优美。但在那个国土沦丧,河HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山破碎的时代,一个HRef=https://www.qijian.info/list/xionghuai/ target=_blank class=infotextkey>胸怀抱国之心的抗金HRef=https://www.qijian.info/list/zhishi/ target=_blank class=infotextkey>志士,又怎能终老于HRef=https://www.qijian.info/list/yinju/ target=_blank class=infotextkey>隐居的HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山林呢?“却恨”三句,笔锋一转,在HRef=https://www.qijian.info/list/yinju/ target=_blank class=infotextkey>隐居之后,词人却时常听到“悲HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风时起”,这悲HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风是HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然界之HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风,更是人间悲HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风,南宋朝廷苟安求和,不愿力战敌人,前线频传战败消息,对他来说,也就是“悲HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风”。再看到归雁南飞,金兵南下,HRef=https://www.qijian.info/list/fennu/ target=_blank class=infotextkey>愤怒之火又在胸中烧起,所以句首着一“恨”字,力敌千钧,倾注了词人的满腔HRef=https://www.qijian.info/list/youfen/ target=_blank class=infotextkey>忧愤。这种HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国激情,使他对自己不能像谢安那样从容破敌感到有愧于HRef=https://www.qijian.info/list/guojia/ target=_blank class=infotextkey>国家,也对南宋将无良才感到深深的HRef=https://www.qijian.info/list/youlǜ/ target=_blank class=infotextkey>忧虑。虽然退居且愿一享HRef=https://www.qijian.info/list/yinju/ target=_blank class=infotextkey>隐居之乐,但他又挂念抗金大计,时刻关注前线,所以一首抒写HRef=https://www.qijian.info/list/wannian/ target=_blank class=infotextkey>晚年怀抱之词就表现得HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情激越、HRef=https://www.qijian.info/list/beiliang/ target=_blank class=infotextkey>悲凉、慷慨,充满了HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国HRef=https://www.qijian.info/list/youmin/ target=_blank class=infotextkey>忧民之情。