念奴娇·赤壁怀古鉴赏

原文

大江东去,浪淘尽,千古风流人物。

故垒西边,人道是,三国周郎赤壁。

乱石穿空,惊涛拍岸,卷起千堆雪。

江山如画,一时多少豪杰。

遥想公瑾当年,小乔初嫁了,雄姿英发。

羽扇纶巾,谈笑间,樯橹灰飞烟灭。(樯橹一作:强虏)

故国神游,多情应笑我,早生华发。

人生如梦,一尊还酹江月。(人生一作:人间;尊通:樽)

赏析

  此词HRef=https://www.qijian.info/list/huaigu/ target=_blank class=infotextkey>怀古HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情,写自己消磨壮心殆尽,转而以HRef=https://www.qijian.info/list/kuangda/ target=_blank class=infotextkey>旷达之心关注HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史和HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生。上阕以描写赤壁矶HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风起浪涌的HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景为主,HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境开阔博大,HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨隐约深沉。起笔凌云健举,包举有力。将浩荡江流与千HRef=https://www.qijian.info/list/guren2/ target=_blank class=infotextkey>古人事并收笔下。

  千古HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风流HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物既被大浪淘尽,则一己之微岂不可悲?然而苏轼却另有心得:既然千古HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风流HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物也难免如此,那么一己之荣辱穷达复何足HRef=https://www.qijian.info/list/beitan/ target=_blank class=infotextkey>悲叹!人类既如此殊途而同归,则汲汲于一时功名,不免过于迂腐了。接下两句切入HRef=https://www.qijian.info/list/huaigu/ target=_blank class=infotextkey>怀古HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题,专说三国赤壁之事。“人道是“三字下得极有分寸。赤壁之战的故地,争议很大。一说在今湖北蒲圻县境内,已改为赤壁市。但今湖北省内有四处HRef=https://www.qijian.info/list/diming/ target=_blank class=infotextkey>地名同称赤壁者,另三处在黄冈、武昌、汉阳附近。苏轼所游是黄冈赤壁,他似乎也不敢肯定,所以用“人道是“三字引出以下HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论。

  “乱石“以下五句是HRef=https://www.qijian.info/list/xiojiang/ target=_blank class=infotextkey>写江水腾涌的壮观景象。其中“穿“、“拍“、“卷“等动词用得形象生动。“江HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山如画“是HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景的总括之句。“一时多少豪杰“则又由HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物过渡到HRef=https://www.qijian.info/list/renshi/ target=_blank class=infotextkey>人事。

  苏轼重点要写的是“三国周郎“,故下阕便全从周郎引发。换头五句写赤壁HRef=https://www.qijian.info/list/zhanzheng/ target=_blank class=infotextkey>战争。与周瑜的谈笑论战相似,作者描写这么一场轰轰烈烈的HRef=https://www.qijian.info/list/zhanzheng/ target=_blank class=infotextkey>战争也是举重若轻,闲笔纷出。从起句的“千古HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风流HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物“到“一时多少豪杰“再到“遥想公瑾当年“,视线不断收束,最后聚焦定格在周瑜身上。然而写周瑜却不写其大智大勇,只写其儒雅HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风流的气度。

  不留意的人容易把“羽扇纶巾“看作是诸葛亮的代称,因为诸葛亮的装束素以羽扇纶巾著名。但在三国之时,这是儒将通常的装束。宋人也多以“羽扇“代指周瑜,如戴复古《赤壁》诗云:“千载周公瑾,如其在目前。英HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风挥羽扇,烈火破楼船。“

  苏轼在这里极言周瑜之儒雅淡定,但HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情是复杂的。“HRef=https://www.qijian.info/list/guguo/ target=_blank class=infotextkey>故国“两句便由周郎转到自己。周瑜破曹之时年方三十四岁,而苏轼写作此词时年已四十七岁。孔子曾说:“四十五十而无闻焉,斯亦不足畏也已。“苏轼从周瑜的年轻有为,HRef=https://www.qijian.info/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想到自己HRef=https://www.qijian.info/list/kanke/ target=_blank class=infotextkey>坎坷不遇,故有“多情应笑我“之句,语似轻淡,意却沉郁。但苏轼毕竟是苏轼,他不是一介悲悲戚戚的寒儒,而是参破世间宠辱的智者。所以他在察觉到自己的悲哀后,不是像南唐李煜那样的沉溺苦海,自伤心志,而是把周瑜和自己都放在整个江HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史之中进行观照。在苏轼看来,当年潇洒从容、声名盖世的周瑜现今又如何呢?不是也被大浪淘尽了吗。这样一比,苏轼便从悲哀中超脱了。“HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生到处知何似,应似飞鸿踏HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪泥。泥上偶然留指爪,鸿飞哪复计东西“(《和子由渑池HRef=https://www.qijian.info/list/huaijiu/ target=_blank class=infotextkey>怀旧》)。所以苏轼在与周瑜作了一番比较后,虽然也看到了自己的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治功业无法与周瑜媲美,但上升到整个人类的发展规律和普遍HRef=https://www.qijian.info/list/mingyun/ target=_blank class=infotextkey>命运,双方其实也没有什么大的差别。有了这样深沉的HRef=https://www.qijian.info/list/sisuo/ target=_blank class=infotextkey>思索,遂引出结句“人间如梦,一樽还酹江月“的HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨。正如他在《西江月》词中所说的那样:“世事一场大梦,HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生几度秋凉。“HRef=https://www.qijian.info/list/xiaoji/ target=_blank class=infotextkey>消极HRef=https://www.qijian.info/list/beiguan/ target=_blank class=infotextkey>悲观不是HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生的真谛,超脱飞扬才是HRef=https://www.qijian.info/list/shengming/ target=_blank class=infotextkey>生命的壮歌。既然人间世事恍如一梦,何妨将樽酒洒在江心HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月的倒影之中,脱却HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷,从有限中玩味无限,让HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神获得HRef=https://www.qijian.info/list/ziyou/ target=_blank class=infotextkey>自由。其同期所作的《赤壁赋》于此说得更为清晰明断:“惟江上之清HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风,与HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山间之HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月,耳得之而为声,目遇之而成色。取之无禁,用之不竭,是造物者之无尽藏也,而吾与子之所共适也。“这种超然远想的文字,宛然是《庄子?齐物论》HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想的翻版。但庄子以此回避HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实,苏轼则以此超越HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实。

  黄州数年是苏轼HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想发生转折的时期,也是他不断走向成熟和睿智的时期,他以此保全自己的岸然HRef=https://www.qijian.info/list/renge/ target=_blank class=infotextkey>人格,也以此养护自己淳至的HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神。这首《念奴娇》词及其作于同一时期的数篇诗文,都为我们透示了其中的端倪。

  此词自问世后,经历了两种截然不同的HRef=https://www.qijian.info/list/mingyun/ target=_blank class=infotextkey>命运,誉之者如胡仔《苕溪渔隐丛话》称其“语意高妙,真古今绝唱“。贬之者如俞文豹《吹剑续录》所云:“东坡在玉堂,有幕士善讴。因问:'我词比柳七何如?'对曰:'柳郎中词,只好合十七八女孩儿,执红牙板,歌'HRef=https://www.qijian.info/list/yangliu/ target=_blank class=infotextkey>杨柳岸晓HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风残月'。学士词,须关西大汉,执铁板,唱'大江东去'。公为之绝倒。“幕士的言论表面上是从演唱HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格上区分了柳、苏二家词HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风的不同,但暗含有对苏词悖离传统词HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风的揶揄。清代更有人认为此词“平仄句调都不合格“(丁绍仪《听秋声馆词话》),朱彝尊《词综》并详加辩证,亦可谓吹毛求疵者。

  《念奴娇》是苏轼贬官黄州后的作品。苏轼21岁中进士,30岁以前绝大部分HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间过着书房HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活,HRef=https://www.qijian.info/list/shitu/ target=_blank class=infotextkey>仕途HRef=https://www.qijian.info/list/kanke/ target=_blank class=infotextkey>坎坷,随着北宋HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风浪,几上几下。43岁(元丰二年)时因作诗HRef=https://www.qijian.info/list/fongci/ target=_blank class=infotextkey>讽刺新法,被捕下狱,出狱后贬官为黄州团练副使。这是个闲职,他在旧城营地辟畦耕种,游历访古,HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治上HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意,滋长了他逃避HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实和HRef=https://www.qijian.info/list/huaicaibuyu/ target=_blank class=infotextkey>怀才不遇的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想情绪,但由于他HRef=https://www.qijian.info/list/huoda/ target=_blank class=infotextkey>豁达的HRef=https://www.qijian.info/list/xionghuai/ target=_blank class=infotextkey>胸怀,在祖国雄伟的江HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山和HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风云HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物的激发下,借景HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情,写下了一HRef=https://www.qijian.info/list/xilie/ target=_blank class=infotextkey>系列脍炙人口的名篇,此词为其代表。

  《念奴娇》词分上下两阙。上阙咏赤壁,下阙怀周瑜,并HRef=https://www.qijian.info/list/huaigu/ target=_blank class=infotextkey>怀古伤己,以自身HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨作结。作者HRef=https://www.qijian.info/list/diaogu/ target=_blank class=infotextkey>吊古HRef=https://www.qijian.info/list/shanghuai/ target=_blank class=infotextkey>伤怀,想古代豪杰,借古传颂之HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄业绩,思自己历遭之挫折。不能HRef=https://www.qijian.info/list/jiangongliye/ target=_blank class=infotextkey>建功立业,HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhinanchou/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志难酬,词作抒发了他内心HRef=https://www.qijian.info/list/youfen/ target=_blank class=infotextkey>忧愤的HRef=https://www.qijian.info/list/qinghuai/ target=_blank class=infotextkey>情怀。

  上阙咏赤壁,着重HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景,为描HRef=https://www.qijian.info/list/xieren/ target=_blank class=infotextkey>写人物作烘托。前三句不仅写出了大江的气势,而且把千古HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物都概括进来,表达了对HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangwang/ target=_blank class=infotextkey>向往之情。假借“人道是”以引出所咏的HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物。“乱”“穿”“惊”“拍”“卷”等词语的运用,精妙独到地勾画了古战场的险要形势,写出了它的雄奇壮丽景象,从而为下片所HRef=https://www.qijian.info/list/zhuihuai/ target=_blank class=infotextkey>追怀的赤壁大战中的HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物渲染了环境气氛。

  下阙着重HRef=https://www.qijian.info/list/xieren/ target=_blank class=infotextkey>写人,借对周瑜的仰慕,抒发自己功业无成的HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨。写“小乔”在于烘托周瑜才华横溢、意气HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风发,突出HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风姿,中间描写周瑜的战功意在反衬自己的HRef=https://www.qijian.info/list/nianlao/ target=_blank class=infotextkey>年老无为。“多情”后几句虽表达了HRef=https://www.qijian.info/list/shanggan/ target=_blank class=infotextkey>伤感之情,但这种HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情其实正是词人不甘沉沦,HRef=https://www.qijian.info/list/jiji/ target=_blank class=infotextkey>积极进取,奋发向上的表现,仍不失HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄HRef=https://www.qijian.info/list/haomai/ target=_blank class=infotextkey>豪迈本色。

  用HRef=https://www.qijian.info/list/haozhuang/ target=_blank class=infotextkey>豪壮的情调书写胸中块垒。

  诗人是个HRef=https://www.qijian.info/list/kuangda/ target=_blank class=infotextkey>旷达之人,尽管HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治上HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意,却从未对HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活失去信心。这首词就是他这种复杂HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情的集中反映,词中虽然书写HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意,然而格调是HRef=https://www.qijian.info/list/haozhuang/ target=_blank class=infotextkey>豪壮的,跟HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意文人的同HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题作品显然不同。词作中的HRef=https://www.qijian.info/list/haozhuang/ target=_blank class=infotextkey>豪壮情调首先表现在对赤壁HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物的描写上。HRef=https://www.qijian.info/list/changjiang/ target=_blank class=infotextkey>长江的非凡气象,古战场的险要形势都给人以HRef=https://www.qijian.info/list/haozhuang/ target=_blank class=infotextkey>豪壮之感。周瑜的英姿与功业无不让人艳羡。

返回