岱宗夫如何?齐鲁青未了。
造化钟神秀,阴阳割昏晓。
荡胸生曾云,决眦入归鸟。
会当凌绝顶,一览众山小。
西岳崚嶒竦处尊,诸峰罗立似儿孙。
安得仙人九节杖,拄到玉女洗头盆。
车箱入谷无归路,箭栝通天有一门。
稍待秋风凉冷后,高寻白帝问真源。
南岳配朱鸟,秩礼自百王。
歘吸领地灵,鸿洞半炎方。
邦家用祀典,在德非馨香。
巡守何寂寥,有虞今则亡。
洎吾隘世网,行迈越潇湘。
渴日绝壁出,漾舟清光旁。
祝融五峯尊,峯峯次低昴。
紫盖独不朝,争长嶫相望。
恭闻魏夫人,羣仙夹翱翔。
有时五峯气,散风如飞霜。
牵迫限修途,未暇杖崇冈。
归来觊命驾,沐浴休玉堂。
三叹问府主,曷以赞我皇。
牲璧忍衰俗,神其思降祥。
第一首
这首诗是杜甫HRef=https://www.qijian.info/list/qingnian/ target=_blank class=infotextkey>青年时代的作品,充满了诗人HRef=https://www.qijian.info/list/qingnian/ target=_blank class=infotextkey>青年时代的HRef=https://www.qijian.info/list/langman/ target=_blank class=infotextkey>浪漫与激情。全诗没有一个“望”字,却紧紧围绕诗题“望岳”的“望”字着笔,由远望到近望,再到凝望,最后是俯望。诗人描写了泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山雄伟磅礴的气象,抒发了自己勇于攀登,傲视一切的雄心HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志,洋溢着蓬勃向上的朝气。
首句“岱宗夫如何?”写乍一望见泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山时,高兴得不知怎样形容才好的那种揣摹劲和惊叹仰慕之情,非常传神。岱是泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山的别名,因居五岳之首,故尊为岱宗。“夫如何”,就是“到底怎么样呢?”“夫”字在古文中通常是用于句首的语气助词,这里把它融入诗句中,是个新创,很别致。这个“夫”字,虽无实在意义,却少它不得,所谓“传神写照,正在阿堵中”。可谓匠心独具。
接下来“齐鲁青未了”一句,是经过一番揣摹后得出的答案。它没有从海拔角度单纯形容泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山之高,也不是像谢灵运《泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山吟》那样用“崔崒刺云天”这类一般化的语言来形容,而是别出心裁地写出自己的体验──在古代齐鲁两大国的国境外还能望见远远横亘在那里的泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,以距离之远来烘托出泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山之高。泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山之南为鲁,泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山之北为齐,所以这一句描写出的地理特点,在写其他HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山岳时不能挪用。明代莫如忠《登东郡望岳楼》特别提出这句诗,并认为无人能继。
“造化钟神秀,阴阳割昏晓”两句,写近望中所见泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山的神奇秀丽和巍峨高大的形象,是上句“青未了”的注脚。一个“钟”宇把天地万物一下写活了,整个大HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然如此有情致,把神奇和秀美都给了泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山。HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山前向日的一面为“阳”,HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山后背日的一面为“阴”(HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山南水北为“阳”,HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山北水南为阴),由于HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山高,天色的一昏一晓被割于HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山的阴、阳面,所以说“割昏晓”。这本是十分正常的HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然现象,可诗人妙笔生HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花,用一个“割”字,则写出了高大的泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山一种主宰的力量,这力量不是别的,泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山以其高度将HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山南HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山北的阳光割断,形成不同的景观,突出泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山遮天蔽日的形象。这里诗人此用笔使静止的泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山顿时充满了雄浑的力量,而那种“语不惊人死不休”的创作HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格,也在此得到显现。
“荡胸生曾云,决眦入归HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟”两句,是写细望。见HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山中云气层出不穷,故心胸亦为之荡漾。“决眦”二字尤为为传神,生动地体现了诗人在这神奇缥缈的景观而前像着了迷似的,想把这一切看个够,看个明白,因而使劲地睁大眼睛张望,故感到眼眶有似决裂。这情景使泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山迷人的HRef=https://www.qijian.info/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色表现得更为形象鲜明。“归HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟”是投林还巢的HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟,可知时已薄暮,诗人还在望。其中蕴藏着诗人对祖国河HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山的HRef=https://www.qijian.info/list/reai/ target=_blank class=infotextkey>热爱和对祖国HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山河的HRef=https://www.qijian.info/list/zanmoi/ target=_blank class=infotextkey>赞美之情。
末句的“会当凌绝顶,一览众HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山小”两句,HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗人从望岳产生了登岳的想法,体现了中华HRef=https://www.qijian.info/list/minzu/ target=_blank class=infotextkey>民族自强不息的仙字HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神。此联号为绝响,再一次突出了泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山的高峻,写出了雄视一切的雄姿和气势,也表现出诗人的心胸气魄。“会当”是唐人口语,意即“一定要”。如果把“会当”解作“应当”,便欠准确,神气索然。众HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山的小和高大的泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山进行对比,表现出诗人不怕HRef=https://www.qijian.info/list/kunnan/ target=_blank class=infotextkey>困难、敢于攀登绝顶、俯视一切的雄心和气概。这正是杜甫能够成为一个伟大诗人的关键所在,也是一切有所作为的人们所不可缺少的。这就是这两句诗一直为人们所传诵的原因。正因为泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山的崇高伟大不仅是HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然的也是人文的,所以HRef=https://www.qijian.info/list/dengshang/ target=_blank class=infotextkey>登上的极顶的想望本身,当然也具备了双重的含义。
全诗以诗题中的“望”字统摄全篇,句句写望岳,但通篇并无一个“望”字,而能给人以身临其壕之感,可见诗人的谋篇布局和HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术构思是精妙奇绝的。这首诗寄托虽然深远,但通篇只见登览名HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山之兴会,丝毫不见刻意比兴之痕迹。若论气骨峥嵘,体势雄浑,更以后出之作难以企及。
第二首
咏华HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山一首,作者所写的华HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山亦同样雄伟。不过,与年青时代一首相比,这无疑是一首HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意之作。自天宝乱来,作者饱历HRef=https://www.qijian.info/list/youhuan/ target=_blank class=infotextkey>忧患方得重返朝廷,而今因宰相房琯败绩丧师于陈涛斜被罚,抗疏救之而获罪被贬。作者人至中年,除了官拜左拾遗一年境遇较佳,一直极备HRef=https://www.qijian.info/list/jianxin/ target=_blank class=infotextkey>艰辛。因此,诗中亦有流露出HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意徬徨之感。作者发端“西岳崚嶒竦处尊,诸峰罗立似儿孙”即写华HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山崇高。作者虽然极欲登HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,但“安得仙人九节杖”一句“安得”二字诘问,已表明了作者之愿难以实现。这好比作者欲要报国,却总是报国无门,无可奈何的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情。“车箱入谷无归路,箭栝通天有一门”两句写作者仰望之余,预计攀登之路。不过这始终并未实行,只是作者在望岳时的盘算,藉以HRef=https://www.qijian.info/list/ziwo/ target=_blank class=infotextkey>自我HRef=https://www.qijian.info/list/anwei/ target=_blank class=infotextkey>安慰而已。情况一如作者纵有一腔HRef=https://www.qijian.info/list/baofu/ target=_blank class=infotextkey>抱负HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想,却只能空自盘算,无法行之于世。最后,本诗以“稍待西HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风凉冷后,高寻白帝问真源。”作结,作者宦途的HRef=https://www.qijian.info/list/kanke/ target=_blank class=infotextkey>坎坷更是可见。HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实环境的不顺,使得作者产生了HRef=https://www.qijian.info/list/yanjuan/ target=_blank class=infotextkey>厌倦宦途之情,HRef=https://www.qijian.info/list/qiwang/ target=_blank class=infotextkey>期望于热闹中寻得凉冷以自疗创痛。以华HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山之顶比白帝之居,更表现了作者自感HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想无可实现的HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意徬徨。
第三首
咏衡HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山的《望岳》写于作者晚暮之年,首尾抒发HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论,中间HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景HRef=https://www.qijian.info/list/xushi/ target=_blank class=infotextkey>叙事。“南岳配朱HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟,秩礼自百王。欻吸领地灵,鸿洞半炎方”几句写历代HRef=https://www.qijian.info/list/diwang/ target=_blank class=infotextkey>帝王皆设职官崇礼衡HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山。“在德非馨香”句,寓有HRef=https://www.qijian.info/list/fongyu/ target=_blank class=infotextkey>讽喻之意,以微婉之词道出,HRef=https://www.qijian.info/list/quanmian/ target=_blank class=infotextkey>劝勉HRef=https://www.qijian.info/list/junzhu/ target=_blank class=infotextkey>君主要以德HRef=https://www.qijian.info/list/zhiguo/ target=_blank class=infotextkey>治国。九、十两句,作者叙自己因世乱所驱投奔南国,所以有望岳的机会。接下来自“渴日绝壁出”至“散HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风如飞霜”写衡HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山HRef=https://www.qijian.info/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色,乃全篇中心所在。最后以祀岳之意作结,呼应起笔“秩礼”。而“曷以赞我皇”一句,杜甫HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国之心,强烈地洋溢于字里行间。这首《望岳》通篇皆流露着作者忠君HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国的HRef=https://www.qijian.info/list/qinghuai/ target=_blank class=infotextkey>情怀,即使HRef=https://www.qijian.info/list/piaobo2/ target=_blank class=infotextkey>飘泊江湖,仍是HRef=https://www.qijian.info/list/guanxin/ target=_blank class=infotextkey>关心朝政,无日或忘。
总结
三首《望岳》旨趣、HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格的不同,恰好能代表杜甫在HRef=https://www.qijian.info/list/qingnian/ target=_blank class=infotextkey>青年、中年、暮年三个时期的心态。咏泰HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山的《望岳》表现的是一种HRef=https://www.qijian.info/list/jiji/ target=_blank class=infotextkey>积极用世的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想,代表杜甫HRef=https://www.qijian.info/list/qingnian/ target=_blank class=infotextkey>青年时期光芒四射,HRef=https://www.qijian.info/list/jiji/ target=_blank class=infotextkey>积极进取的HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生,因而予人雄奇壮阔的感觉,全诗形成了遒劲峻洁、气魄雄放的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格;咏华HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山一首流露作者宦途HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意,报国无门之情,代表杜甫中年时期失徨,动极思静的HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生,此诗因而显得HRef=https://www.qijian.info/list/woiwan/ target=_blank class=infotextkey>委婉曲折,沉郁顿挫;咏衡HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山的《望岳》即或是有所HRef=https://www.qijian.info/list/fongyu/ target=_blank class=infotextkey>讽喻,代表杜甫HRef=https://www.qijian.info/list/wannian/ target=_blank class=infotextkey>晚年时期内敛安命,与人为善的HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生。从中可稍得杜甫HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想转变的轨迹。不过,无论他的心态如何改变,有一点始终是相同的,那就是他的忠君HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国之心了。HRef=https://www.qijian.info/list/qingnian/ target=_blank class=infotextkey>青年时杜甫想要为国出力,中年时他虽不得意,却仍有报国之思,HRef=https://www.qijian.info/list/wannian/ target=_blank class=infotextkey>晚年时他念兹在兹仍是HRef=https://www.qijian.info/list/junzhu/ target=_blank class=infotextkey>君主与朝政。