公旧序云:大雪有怀朱康叔使君,亦知使君之念我也,作《江神子》以寄之。
黄昏犹是雨纤纤。晓开帘,欲平檐。江阔天低、无处认青帘。孤坐冻吟谁伴我?揩病目,捻衰髯。
使君留客醉厌厌。水晶盐,为谁甜?手把梅花、东望忆陶潜。雪似故人人似雪,虽可爱,有人嫌。
上片,写昨晚HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨,今朝HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪,天寒地冻,东坡倍觉衰病中HRef=https://www.qijian.info/list/gudu/ target=_blank class=infotextkey>孤独HRef=https://www.qijian.info/list/jimo/ target=_blank class=infotextkey>寂寞。HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头三句,写昨夜的HRef=https://www.qijian.info/list/tianqi/ target=_blank class=infotextkey>天气“HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨纤纤”;今晨HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪之厚“欲平檐”。第四、五句,进一步写HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪境之大:“江阔天低”;HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪势之猛:找不到酤酒“青帘”。写HRef=https://www.qijian.info/list/tianqi/ target=_blank class=infotextkey>天气之急速HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化,实写东坡的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情惴惴不安。最后三句,由写HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪转入到HRef=https://www.qijian.info/list/xieren/ target=_blank class=infotextkey>写人,突出东坡“孤坐”之难,“谁伴我”之寂,“病目”之困,“衰髯”之态。只有边“揩”目,边“燃”须,边“吟”诗,才能度过这HRef=https://www.qijian.info/list/jimo/ target=_blank class=infotextkey>寂寞HRef=https://www.qijian.info/list/shiguang/ target=_blank class=infotextkey>时光。作于同时的《浣溪沙·半夜银HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山上接苏》也有“冻吟谁伴撩髭须”,亦属此意的同义句。设身处地,将心比心,苏轼也不知朱守寿昌现在受冻如何。
下片以HRef=https://www.qijian.info/list/ziwo/ target=_blank class=infotextkey>自我心态反衬,抒发对挚友的深切HRef=https://www.qijian.info/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念之情。HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头三句,点化引用了李白《题东溪公幽居》:“客到但知留一醉,盘中只有水晶盐。”这里以沉醉、晶盐般的美味来HRef=https://www.qijian.info/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想朱守可能正盛筵宴客,然而东坡自己不在席上,甚为孤苦。第四、五句进一步运用HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象,写朱守“手把梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花”一枝举起,“东望”着我这黄州的陶潜。也许你还在请我入宴。我“知使君之念我”。最后,以一个回环句,吐出了内心的压抑感和牢骚感:“HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪似HRef=https://www.qijian.info/list/guren/ target=_blank class=infotextkey>故人”,故“人似HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪”,“虽可爱”,怕造门不前而返,“有人嫌”,推心置腹,刻骨铭心。
全词,上片以“江阔天低”的HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪景作为HRef=https://www.qijian.info/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念HRef=https://www.qijian.info/list/guren/ target=_blank class=infotextkey>故人的典型环境,就是为下片的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象“使君之念我”,“HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪似HRef=https://www.qijian.info/list/guren/ target=_blank class=infotextkey>故人人似HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪”之HRef=https://www.qijian.info/list/qinghuai/ target=_blank class=infotextkey>情怀作铺垫的。由景到人,并以陶潜自比,独白作结,寓意十分深远,反映了东坡的独立HRef=https://www.qijian.info/list/renge/ target=_blank class=infotextkey>人格和审美情趣。