爱吾庐、傍湖千顷,苍茫一片清润。晴岚暖翠融融处,花影倒窥天镜。沙浦迥。看野水涵波,隔柳横孤艇。眠鸥未醒。甚占得莼乡,都无人见,斜照起春暝。
还重省。岂料山中秦晋,桃源今度难认。林间即是长生路,一笑原非捷径。深更静。待散发吹箫,跨鹤天风冷。凭高露饮。正碧落尘空,光摇半壁,月在万松顶。
上片描绘HRef=https://www.qijian.info/list/yinju/ target=_blank class=infotextkey>隐居处HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景,下片前半抒述HRef=https://www.qijian.info/list/yinju/ target=_blank class=infotextkey>隐居的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情,至后半再度HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景,但HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间已从日至夜,境界推进一层,焕然一新了。
“爱吾庐”三字突兀而来,领起全篇,令人HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神一振。通过运用陶渊明“吾亦爱吾庐”(《读HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山海经十三首》之一)的诗句,已隐括了其中“与世相违”的深意,为全词定下了基调。“傍湖千顷,苍茫一片清润”,着笔先写HRef=https://www.qijian.info/list/hushui/ target=_blank class=infotextkey>湖水。清润,既指湖波之清凉朗澈,亦指气候之爽润宜人。接下“晴岚”两句写湖中的倒影。以上总述既毕,人们对该湖的宽广、澄澈及环湖HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景之美丽清幽已有了整体印象,作者便及时转入细部描绘:“沙浦迥”句写远处的沙滩。“野水”两句HRef=https://www.qijian.info/list/xioliu/ target=_blank class=infotextkey>写柳阴下的小艇。类似HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境前人已写过,如韦应物《滁州西涧》诗“野渡无人舟自横”,又如北宋寇辈诗“野水无人渡,孤舟尽日横”。化用名句,包蕴丰富,并由此预伏下文“无人”之意。前后暗相照应,针线何等细密。“眠鸥未醒。甚占得莼乡,都无人见,斜照起春暝。”“眠鸥”,兼喻HRef=https://www.qijian.info/list/yinshi/ target=_blank class=infotextkey>隐士幽人,是景、人合写。“甚”,正也。“莼乡”,用张翰思吴中HRef=https://www.qijian.info/list/guxiang/ target=_blank class=infotextkey>故乡莼羹、鲈鱼脍HRef=https://www.qijian.info/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事,这里借指HRef=https://www.qijian.info/list/yinyi/ target=_blank class=infotextkey>隐逸之乡。后三句说,在这HRef=https://www.qijian.info/list/ziyou/ target=_blank class=infotextkey>自由自在的天地里,阒寂无人,只见一抹斜阳在HRef=https://www.qijian.info/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天的薄暗中灼灼闪耀。
上片主要描绘“吾庐”的周围环境,通过作者泛舟湖上,不断变换观察角度而写出。但是从“柳横孤艇”以下已渐入HRef=https://www.qijian.info/list/renshi/ target=_blank class=infotextkey>人事,末句更是以HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间推移为线索,成为上下片转换的关纽。
在HRef=https://www.qijian.info/list/xiyang/ target=_blank class=infotextkey>夕阳斜照、HRef=https://www.qijian.info/list/muse/ target=_blank class=infotextkey>暮色苍茫中,词人HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情的暗流却扰动起来。他收视返听,沉入深深的HRef=https://www.qijian.info/list/sisuo/ target=_blank class=infotextkey>思索:“岂料HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山中秦晋,桃源今度难认。”波澜骤起。怎么也想不到,连与世隔绝的HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山间也难逃时移世易的影响,原来桃源仙境般的HRef=https://www.qijian.info/list/difang/ target=_blank class=infotextkey>地方。已经面目全非了。言下之意是说,在这天崩地解的时代里,要想找一处“不知有汉,无论魏晋”、远离尘世纷扰的“避秦乐土”,实在是难。与作者《西子妆》词“渔舟何似莫归来,想桃源、路通人世”,寓意相仿。不过,慨叹之余,他随即又HRef=https://www.qijian.info/list/ziwo/ target=_blank class=infotextkey>自我慰解起来,于是,绷紧的琴弦又松弛了下来。接着,作品以一连串圆转流美、所谓“累累如贯珠”的妙句联翩而下,直贯到底,在高亢、明亮、半透明的音色构成的“令人飘飘有凌云之意”的高远境界中结束了整首乐章:
深更静。待散发吹箫,跨鹤天HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风冷。凭高露饮。正碧落尘空,光摇半壁,月在万松顶。
在万壑松HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风、玉宇无尘的月明之夜里,词人HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象着吹箫跨鹤,凌HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风饮露,永远抛撇开那充满不安和HRef=https://www.qijian.info/list/kunan/ target=_blank class=infotextkey>苦难的恶浊的尘世。这里写的HRef=https://www.qijian.info/list/yejing/ target=_blank class=infotextkey>夜景与上片Et景截然不同:上片是眼前实景,字字有着落;而这里则纯是因情造景,是虚构的幻象。就如“斜照起春暝”似的。作者的HRef=https://www.qijian.info/list/langman/ target=_blank class=infotextkey>浪漫主义HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神在这里要竭力突破HRef=https://www.qijian.info/list/heian/ target=_blank class=infotextkey>黑暗的重重围裹,为自己觅得一线光明。
这是典型的“HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山中白云”的格调:没有太多僻词难句的堆垛和雕琢,没有滥用炫技性的华彩乐段,而只是以精警、遒炼的语句一气盘旋,如赤手掣鲸,如健鹘摩空,全凭气格、HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境取胜。
这种鹤背天HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风、心游碧落、“不食人间烟火”的奇思异想,并不是作者的发明,它和HRef=https://www.qijian.info/list/quyuan/ target=_blank class=infotextkey>屈原的《HRef=https://www.qijian.info/list/yuanyou/ target=_blank class=infotextkey>远游》、郭璞的《HRef=https://www.qijian.info/list/youxian/ target=_blank class=infotextkey>游仙》诗等有着一脉相承的密切关系。郭璞《HRef=https://www.qijian.info/list/youxian/ target=_blank class=infotextkey>游仙》诗写道:“翡翠戏兰苕,容色更相鲜。绿萝结高林,蒙茏盖一HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山。中有冥寂士,静啸抚清弦,放情陵霄外,嚼蕊挹飞泉。赤松临上游,驾鸿乘紫烟。左挹浮丘袖,右拍洪崖肩。借问蜉蝣辈,宁知龟鹤年。”这种作品,正如钟嵘正确地指出的:“乃是坎凛HRef=https://www.qijian.info/list/yonghuai/ target=_blank class=infotextkey>咏怀,非列仙之趣也。”(《诗品》卷中)它们都是有托之言,并不是真的在作白日飞升的迷梦。张炎这首词也是如此。既然“来日大难,口燥唇干”,便只好试图用自拔头发离开地球式的“仙游”HRef=https://www.qijian.info/list/mengxiang/ target=_blank class=infotextkey>梦想,去慰解HRef=https://www.qijian.info/list/tongku/ target=_blank class=infotextkey>痛苦、焦灼的一D灵,去求得烦懑的暂时解脱。
这既反映了作者对元政权严重HRef=https://www.qijian.info/list/buman/ target=_blank class=infotextkey>不满而抱有敌对情绪的一面,同时,也反映了他无力抗争,只能躲进自己用词曲、文字筑成的象牙之塔去的软弱、消沉的一面。