潜虬媚幽姿,飞鸿响远音。
薄霄愧云浮,栖川怍渊沉。
进德智所拙,退耕力不任。
徇禄反穷海,卧疴对空林。
衾枕昧节候,褰开暂窥临。
倾耳聆波澜,举目眺岖嵚。
初景革绪风,新阳改故阴。
池塘生春草,园柳变鸣禽。
祁祁伤豳歌,萋萋感楚吟。
索居易永久,离群难处心。
持操岂独古,无闷征在今。
全诗可分为三个层次。第一层写他出任永嘉大守的HRef=https://www.qijian.info/list/maodun/ target=_blank class=infotextkey>矛盾HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情,HRef=https://www.qijian.info/list/aohui/ target=_blank class=infotextkey>懊悔自己既不能像潜藏的虬那样安然HRef=https://www.qijian.info/list/tuiyin/ target=_blank class=infotextkey>退隐,又不可能像高飞的鸿那样声震四方,HRef=https://www.qijian.info/list/jiangongliye/ target=_blank class=infotextkey>建功立业。第二层写他在病中临窗远眺。第三层写他的HRef=https://www.qijian.info/list/sigui/ target=_blank class=infotextkey>思归之情。
前八句为第一层,主要写官场HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意后的HRef=https://www.qijian.info/list/buman/ target=_blank class=infotextkey>不满与当时HRef=https://www.qijian.info/list/maodun/ target=_blank class=infotextkey>矛盾的处境。魏晋南朝时代权力斗争激烈,HRef=https://www.qijian.info/list/shitu/ target=_blank class=infotextkey>仕途HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风波险恶,因此士族文人既有进取之志,又有企羡HRef=https://www.qijian.info/list/yinyi/ target=_blank class=infotextkey>隐逸之心,而诗人所面临的,却是两者俱无所得的困境。诗一HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头即由此下笔:“潜虬”一句喻深藏不露、孤高自赏的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活,“飞鸿”一句喻奋进高飞、声名动世的境界;下面两句说无论前者还是后者,自己都不能做到,深感惭傀。四句中,第三句紧接第二句,第四句远承第一句,诗意连贯而有HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化。以上四句用形象的HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻写出自己的困境,但为何会这样,并未交代清楚,所以又有后四句把前四句加以落实。“进德”谓进取功业,施恩德于世人,与“飞鸿”一句相应。——但虽有此志,却是才智不及。这句实际的意思,是说自己耿直守正,乃至受人陷害。“退耕”谓HRef=https://www.qijian.info/list/tuiyin/ target=_blank class=infotextkey>退隐HRef=https://www.qijian.info/list/tianyuan/ target=_blank class=infotextkey>田园,以耕作自资,与“潜虬”一句相应。——但徒怀此愿,却是力所未能。以谢氏的富有,当然谈不上“退耕力不任”的问题。这句实际的意思,是说自己颇有HRef=https://www.qijian.info/list/tuiyin/ target=_blank class=infotextkey>退隐之心,只是为形势所格,无法实现。因为当时谢灵运如果拒绝赴任,就是公开表示与当权者对抗,极可能招致更大麻烦。下面进一步写自己于HRef=https://www.qijian.info/list/wunai/ target=_blank class=infotextkey>无奈中来到这偏僻的海隅,入冬后久卧病床,所对唯有萧索枯瑟之空林。全诗由虚入实,由远及近,气氛渐渐降到最低点。
自“衾枕”以下八句为第二层,写HRef=https://www.qijian.info/list/denglou/ target=_blank class=infotextkey>登楼所见满目HRef=https://www.qijian.info/list/chunse/ target=_blank class=infotextkey>春色。“衾枕昧节候”紧承前一句”卧疴对空林”而来,写卧病中不知不觉,已是冬去春来,同时HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然而然引出下旬“褰开暂登临”。“暂”谓短HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间,有抱病强起之意。“倾耳”、“举目”两句,写出诗人对HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风光的极度HRef=https://www.qijian.info/list/xiai/ target=_blank class=infotextkey>喜爱。HRef=https://www.qijian.info/list/chitang/ target=_blank class=infotextkey>池塘水波轻拍,在倾耳细听之际,令人虑澄意解;远HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山参差耸立,于放眼遥望之中,使人心旷神怡。眼前是一派HRef=https://www.qijian.info/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色:“初景”即新春的阳光,正在革除“绪HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风”即残冬的余HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风,“新阳”即春代替了“故阴”即冬的统治。“初景”、“新阳”写出HRef=https://www.qijian.info/list/zongti/ target=_blank class=infotextkey>总体的感受,是虚笔,下面“HRef=https://www.qijian.info/list/chitang/ target=_blank class=infotextkey>池塘”、“园柳”两句,转为近景的具体描绘。“HRef=https://www.qijian.info/list/chitang/ target=_blank class=infotextkey>池塘生春草,园柳变鸣禽”,是谢诗中最著名的诗句之一,曾引起很多人的HRef=https://www.qijian.info/list/zanshang/ target=_blank class=infotextkey>赞赏,甚至引出一些带有神秘性的HRef=https://www.qijian.info/list/chuanshuo/ target=_blank class=infotextkey>传说。但也有人提出:这二句实在很平常,没有什么可夸耀的。究竟应如何看待,颇可稍加分析。
看起来,这一联诗(特别是前一句)确实很平常,毫无锤炼之功,所HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景色亦并无特别之处.但应该注意到,它很好地表现了初春之特征及诗人当时的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情。HRef=https://www.qijian.info/list/chitang/ target=_blank class=infotextkey>池塘周围(尤其是向阳处)的草,因为得池水滋润,又有坡地挡住寒HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风,故复苏得早,生长得快,其青青之色也特别的鲜嫩,有欣欣向荣的生气。但它委实太平常,一般人都注意不到。谢灵运久病初起,这平时不太引人注意的HRef=https://www.qijian.info/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色突然触动了他,使之感受到HRef=https://www.qijian.info/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天万物勃发的生机,于是很HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然地得到这一清新之句。“园柳变鸣禽”,HRef=https://www.qijian.info/list/xioliu/ target=_blank class=infotextkey>写柳枝上已有刚刚HRef=https://www.qijian.info/list/qianxi/ target=_blank class=infotextkey>迁徙来的HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟儿在鸣叫,这同样是细微而不易察觉的HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化。两句诗表现了诗人敏锐的感觉,以及HRef=https://www.qijian.info/list/youyu/ target=_blank class=infotextkey>忧郁的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情在春的节律中发生的振荡。再有,宋初诗坛,以谢灵运其人为代表,有一种HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiqiu/ target=_blank class=infotextkey>追求佳句的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风气,而通常的佳句,都以反复雕琢、精于刻画取胜。在这样的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风气中,此种HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然生动而富有韵味的诗句,更显得特出。总之,放在特定的HRef=https://www.qijian.info/list/wenxue/ target=_blank class=infotextkey>文学环境和具体的诗篇之中来看,“HRef=https://www.qijian.info/list/chitang/ target=_blank class=infotextkey>池塘生春草,园柳变鸣禽”的确不失为佳句,单独抽出来加以HRef=https://www.qijian.info/list/pinglun/ target=_blank class=infotextkey>评论,就没有多少意义了。从全诗来看,写到这里,情绪渐渐转向开朗欣喜的暖色调。
第二层是全诗最精彩的部份。诗人在病榻上度过了一个HRef=https://www.qijian.info/list/dongtian/ target=_blank class=infotextkey>冬天,现已是初春时节了。他凭窗而坐,倾耳细听远处波涛拍岸之声;举目远望群HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山起伏之影。而近处所见的景致则是:“HRef=https://www.qijian.info/list/chitang/ target=_blank class=infotextkey>池塘生春草,园柳变鸣禽。”诗人从冬去春回的众多景象中选择了一个细小而典型的镜头:不知不觉间楼外枯草瑟瑟的HRef=https://www.qijian.info/list/chitang/ target=_blank class=infotextkey>池塘里竟然春草繁生了;小园HRef=https://www.qijian.info/list/chuiliu/ target=_blank class=infotextkey>垂柳丛中禽HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟鸣声也已变换。正是从HRef=https://www.qijian.info/list/chitang/ target=_blank class=infotextkey>池塘小园的HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化中,久病的诗人突然意识到,外面已是一派浓郁的HRef=https://www.qijian.info/list/chunyi/ target=_blank class=infotextkey>春意。这里HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景,有声有色,远近交错,充满了蓬勃生气。“HRef=https://www.qijian.info/list/chitang/ target=_blank class=infotextkey>池塘”二句为历来诗论家交口HRef=https://www.qijian.info/list/zanshang/ target=_blank class=infotextkey>赞赏。它的妙处就在于HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然清新,不假绳削。
最后六句为第三层。HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头两句由HRef=https://www.qijian.info/list/denglou/ target=_blank class=infotextkey>登楼观春HRef=https://www.qijian.info/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想到古代描写HRef=https://www.qijian.info/list/chunjing/ target=_blank class=infotextkey>春景的诗,借用HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故表示自己的HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨,情绪又转向HRef=https://www.qijian.info/list/ganshang/ target=_blank class=infotextkey>感伤。“祁祁伤豳歌”的“豳歌”,指《HRef=https://www.qijian.info/list/shijing/ target=_blank class=infotextkey>诗经·豳HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风·七月》一篇,诗中有“采蘩祁祁”等描写HRef=https://www.qijian.info/list/chunjing/ target=_blank class=infotextkey>春景之句。“伤豳歌”,按照《毛诗序》《诗谱》等传统的HRef=https://www.qijian.info/list/jioshi/ target=_blank class=infotextkey>解释,《七月》是周公在遭受流言、出居东都以避谗害时作的,谢灵运用此HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故,带有暗喻的意思。“萋萋感楚吟”的“楚吟”,指《HRef=https://www.qijian.info/list/chuci/ target=_blank class=infotextkey>楚辞·招HRef=https://www.qijian.info/list/yinshi/ target=_blank class=infotextkey>隐士》一篇,其中有“春草生兮萋萋”之句。所谓“感楚吟”,是说有感于HRef=https://www.qijian.info/list/yinshi/ target=_blank class=infotextkey>隐士的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活。这两句回复到第一层的内容,但并非单纯的重复,而是表示要从困窘的处境中摆脱出来,决心走HRef=https://www.qijian.info/list/yinju/ target=_blank class=infotextkey>隐居的道路。接着“索居”“离群”两句,写HRef=https://www.qijian.info/list/yinju/ target=_blank class=infotextkey>隐居HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活令人难以接受的一面,意思是:离群索居的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活,使人容易感到HRef=https://www.qijian.info/list/suiyue/ target=_blank class=infotextkey>岁月漫长,枯索无味,难以安心。这两句从诗意上说,是指一般人的想法,并非说自己。但在潜在HRef=https://www.qijian.info/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理上,这种被否定的想法,也隐约透露了他自己的某种疑虑。谢灵运出身华胄,为世人所重,且骄纵自负,与世隔绝的HRef=https://www.qijian.info/list/yinju/ target=_blank class=infotextkey>隐居HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活对于他确非易事。但不管怎祥,他HRef=https://www.qijian.info/list/guiyin/ target=_blank class=infotextkey>归隐的决心已下。全诗结束两句说:“持操岂独古,无闷征在今!”“无闷”语出《周易·乾卦》,意谓大德之人,避世而无所烦忧。这两句意思是:坚持节操岂止HRef=https://www.qijian.info/list/guren2/ target=_blank class=infotextkey>古人能够做到,《周易》所谓“遁世无闷”在今人身上同样可以得到征验!这样,诗的情绪便从进退维谷的困境中解脱出来,以高亢的声调收结全篇。也就在这大约HRef=https://www.qijian.info/list/bannian/ target=_blank class=infotextkey>半年之后,谢灵运终于称疾辞职,HRef=https://www.qijian.info/list/guiyin/ target=_blank class=infotextkey>归隐到始宁的祖居。
在这首诗中,诗人用各种方式来表达自己内心的HRef=https://www.qijian.info/list/yumen/ target=_blank class=infotextkey>郁闷,或是比兴,用虬和鸿的进退得所来说明自己进退失据;或是直抒胸臆,诉说独居HRef=https://www.qijian.info/list/yixiang/ target=_blank class=infotextkey>异乡的孤苦;或是以景写情,用生趣盎然的HRef=https://www.qijian.info/list/jiangnan/ target=_blank class=infotextkey>江南HRef=https://www.qijian.info/list/chunjing/ target=_blank class=infotextkey>春景,来衬托诗人内心的抑郁。
此诗以登池上楼为中心,抒发了种种复杂的情绪。这里有孤芳自赏的情调,HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治HRef=https://www.qijian.info/list/shiyi/ target=_blank class=infotextkey>失意的牢骚,进退不得的HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷,对政敌含而不露的HRef=https://www.qijian.info/list/yuanfen/ target=_blank class=infotextkey>怨愤,HRef=https://www.qijian.info/list/guiyin/ target=_blank class=infotextkey>归隐的志趣等等,虽然语言颇觉隐晦,却是真实地表现了内心活动的过程。诗中HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景部分与HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情结合得相当密切,并且成为诗中情绪HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化的枢纽。对HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物的描绘,也体现出诗人对HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然的HRef=https://www.qijian.info/list/xiai/ target=_blank class=infotextkey>喜爱和敏感,而这正是他能够开创HRef=https://www.qijian.info/list/shanshui/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山水诗一派的条件。只是,语言过于深奥、句式缺少HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化,因求对仗而造成某些重复,也是显著的弱点。这些都有待于诗歌的发展来纠正。