风流子·东风吹碧草鉴赏

原文

东风吹碧草,年华换、行客老沧洲。见梅吐旧英,柳摇新绿,恼人春色,还上枝头,寸心乱,北随云黯黯,东逐水悠悠。斜日半山,暝烟两岸,数声横笛,一叶扁舟。

青门同携手,前欢记、浑似梦里扬州。谁念断肠南陌,回首西楼。算天长地久,有时有尽,奈何绵绵,此恨难休。拟待倩人说与,生怕人愁。

赏析

  这首词表面上看是HRef=https://www.qijian.info/list/huainian/ target=_blank class=infotextkey>怀念昔日青楼旧好的词,实际上应是HRef=https://www.qijian.info/list/huainian/ target=_blank class=infotextkey>怀念同时遭HRef=https://www.qijian.info/list/bianzhe/ target=_blank class=infotextkey>贬谪的HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人。

  上片主要写HRef=https://www.qijian.info/list/bianzhe/ target=_blank class=infotextkey>贬谪途中的HRef=https://www.qijian.info/list/gudan/ target=_blank class=infotextkey>孤单HRef=https://www.qijian.info/list/qiku/ target=_blank class=infotextkey>凄苦及烦乱的心绪。万物勃兴的HRef=https://www.qijian.info/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天本来能给人以美的享受,使人充满HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望和信心。但这在身处逆境的作者眼中,却完全失去了光彩,变成了另外一种样子。HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头三句写作者目睹HRef=https://www.qijian.info/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天的到来,HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹HRef=https://www.qijian.info/list/shiguang/ target=_blank class=infotextkey>时光流逝,担心自己将终老贬所。这HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然是悲哀的,因此在他眼中,梅红柳绿的大好HRef=https://www.qijian.info/list/chunguang/ target=_blank class=infotextkey>春光包就变成“恼人HRef=https://www.qijian.info/list/chunse/ target=_blank class=infotextkey>春色”了。但这种烦恼躲不掉,摆脱不开,心烦意乱,HRef=https://www.qijian.info/list/shanggan/ target=_blank class=infotextkey>伤感倍增,觉得“随云”“逐水”都无出路。最后四句写HRef=https://www.qijian.info/list/xiyang/ target=_blank class=infotextkey>夕阳含HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,暮霭沉沉,身处“一叶扁舟"之上,HRef=https://www.qijian.info/list/piaobo/ target=_blank class=infotextkey>漂泊茫茫大江之中的HRef=https://www.qijian.info/list/guji/ target=_blank class=infotextkey>孤寂景况。偏偏此时又传来“数声横笛”,这凄厉的笛声实在叫人断肠,无疑给HRef=https://www.qijian.info/list/guji/ target=_blank class=infotextkey>孤寂的“行人”又增添了几分HRef=https://www.qijian.info/list/qiliang/ target=_blank class=infotextkey>凄凉。

  起首第三句谓“行客老沧洲”,有‘归欤’之叹。作者HRef=https://www.qijian.info/list/shitu/ target=_blank class=infotextkey>仕途不顺,所以想要HRef=https://www.qijian.info/list/guiyin/ target=_blank class=infotextkey>归隐沧洲。此时HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然界的HRef=https://www.qijian.info/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色是HRef=https://www.qijian.info/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好的。“梅吐旧英,柳摇新绿”,与《望海潮》其三“梅英疏淡”、“柳下桃溪”颇为相似;但那时HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情舒畅,宛如“金谷俊游”,无意中还跟随他人女眷的车辆走了一段。然而此时由于在HRef=https://www.qijian.info/list/bianzhe/ target=_blank class=infotextkey>贬谪途中,便觉得HRef=https://www.qijian.info/list/chunse/ target=_blank class=infotextkey>春色恼人,心中烦乱。“北随云暗暗,东逐水悠悠”,写的是自汴入淮时的情景。宋朝时汴水在泗州人淮,秦少游《泗州东城晚望》诗云:“林梢一抹青如画,应是淮流转处HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山。”词人在这里举目北望汴京,只见乌云暗淡,其中寓有落第的HRef=https://www.qijian.info/list/beiguan/ target=_blank class=infotextkey>悲观情绪。而所乘之船入淮向东,又觉流水悠长,不由感到前路迷茫。这一对句,看似工稳,然而按照词谱,却不全部相符合。秦观同门友张耒所作的《HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风流子》“亭皋木叶下”一首,清万树《词律》作为词的格式,并评价说:“此词抑扬尽致,不板不滞,用字流转可法,真名手也!”张词这一对句是“白蘋烟尽处,红蓼水边头”,当得上这样的评价。而秦观的“北随云暗暗,东逐水悠悠”,句法一变。前者两句皆为二、三句式,所以让人觉得“用字流转”,后者易为一、四句式,似觉词情拗怒。秦观是填词里手,叶梦得《避暑录话》称其词曰:“知乐者谓之作家歌。”在这里做HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化句式,产生拗怒之音的原因大概是心中有一股郁勃情绪在吧!“斜日半HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山”应当写的是沿淮东去之时,回望泗州南HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山时所见。此时红日西斜,隐于半HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,暮烟四起,笼罩于淮河两岸。直至“数声”二句,才点明身在船上。“数声横笛”,像是从唐人郑谷《淮上与HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人别》诗“数声HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风笛离亭晚,君向潇湘我向秦”化用而来,其中寓藏HRef=https://www.qijian.info/list/liqing/ target=_blank class=infotextkey>离情,为下阕之张本。

  下阕表面上是在HRef=https://www.qijian.info/list/huiyi/ target=_blank class=infotextkey>回忆在汴京时的HRef=https://www.qijian.info/list/lianqing/ target=_blank class=infotextkey>恋情。那时他冶游“平康”,曾遇一HRef=https://www.qijian.info/list/geji/ target=_blank class=infotextkey>歌妓。他俩携手都门,无限欢娱。这情境全像杜牧当年一样:“十年一觉扬州梦,赢得青楼薄悻名。”也像他自己在《梦扬州》一词中所写:“长记曾陪燕游,酬妙舞清歌,丽锦缠头。殢酒为HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花,十载因谁淹留?”两情缱绻,一朝HRef=https://www.qijian.info/list/libie/ target=_blank class=infotextkey>离别,不免无限HRef=https://www.qijian.info/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念。自“谁念断肠南陌以下,直至“此恨难休”,皆写对汴京HRef=https://www.qijian.info/list/lianren/ target=_blank class=infotextkey>恋人的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思之情。实际上却是HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiyi/ target=_blank class=infotextkey>追忆了同昔日旧好的深情厚谊,及失去这一切的HRef=https://www.qijian.info/list/aiyuan/ target=_blank class=infotextkey>哀怨,“青门同携手”的欢乐,“南陌”HRef=https://www.qijian.info/list/fenbie/ target=_blank class=infotextkey>分别时的极度HRef=https://www.qijian.info/list/beishang/ target=_blank class=infotextkey>悲伤,西楼中无限的柔情蜜意,这一切都成为过去,永不再来,思之如梦,念之断肠。接下四句写天地有尽,HRef=https://www.qijian.info/list/lihen/ target=_blank class=infotextkey>离恨无穷,和HRef=https://www.qijian.info/list/qinHRef=https://www.qijian.info/list/gre/ target=_blank class=infotextkey>GREn/ target=_blank class=infotextkey>情人今生再难相见,将抱恨终生,极言HRef=https://www.qijian.info/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念之甚。词人HRef=https://www.qijian.info/list/tongku/ target=_blank class=infotextkey>痛苦的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情及眼前HRef=https://www.qijian.info/list/qiliang/ target=_blank class=infotextkey>凄凉的处境,吉凶难卜的HRef=https://www.qijian.info/list/mingyun/ target=_blank class=infotextkey>命运,无处诉说!只有那心心相印的HRef=https://www.qijian.info/list/qinHRef=https://www.qijian.info/list/gre/ target=_blank class=infotextkey>GREn/ target=_blank class=infotextkey>情人能理解,因此便“拟待倩人说与”,但这凄惨的境遇让她知道了只能使她HRef=https://www.qijian.info/list/youshang/ target=_blank class=infotextkey>忧伤,还是不说吧。这种怜念HRef=https://www.qijian.info/list/qinHRef=https://www.qijian.info/list/gre/ target=_blank class=infotextkey>GREn/ target=_blank class=infotextkey>情人,欲言又止的内心HRef=https://www.qijian.info/list/maodun/ target=_blank class=infotextkey>矛盾和苦衷,使意更深、情更切。这正是作者在HRef=https://www.qijian.info/list/bianzhe/ target=_blank class=infotextkey>贬谪途中想和同时被贬的HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人联系,而又怕招来祸害的HRef=https://www.qijian.info/list/maodun/ target=_blank class=infotextkey>矛盾HRef=https://www.qijian.info/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理的真实反映。其中化用白居易《长恨歌》中两个七言句,为四个偶句,虽有割裂之嫌,而真情流贯,尚属感人。歇拍二句,稍一宕开,旋即收住,有有余不尽之致。

  清人周济《宋四家词选》评秦少游《满庭芳》(HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山抹微云)时说:“将HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世之感,打并入HRef=https://www.qijian.info/list/yanqing/ target=_blank class=infotextkey>艳情,又是一法。”完全可以移作此词的评语。词人屡试不第,HRef=https://www.qijian.info/list/luopo/ target=_blank class=infotextkey>落魄归来,只能通过HRef=https://www.qijian.info/list/yanqing/ target=_blank class=infotextkey>艳情,抒写一腔HRef=https://www.qijian.info/list/beifen/ target=_blank class=infotextkey>悲愤。

  此词除“北随云”二句外,大体恪守格律。万树《词律》卷二分析此调云:“调中四字四句者,前二段,后一段,作者多用俪语。”秦观也是这样。如同前段“梅吐旧英,柳摇新绿,恼人HRef=https://www.qijian.info/list/chunse/ target=_blank class=infotextkey>春色,还上枝头”,以及“斜日半HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,暝烟两岸;数声横笛,一叶扁舟”,除“恼人”二句外,都用骈俪语言,对仗工整,音节浏丽,给人以美感。后段“天长地久”四句按照这样写,却不如之前几句的HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然流美,带有人工痕迹。

返回