秦嘉,字士会,陇西人也。为郡上计。其妻徐淑,寝疾还家,不获面别。赠诗云尔。
人生譬朝露,居世多屯蹇。
忧艰常早至,欢会常苦晚。
念当奉时役,去尔日遥远。
遣车迎子还,空往复空返。
省书情凄怆,临食不能饭。
独坐空房中,谁与相劝勉?
长夜不能眠,伏枕独辗转。
忧来如循环,匪席不可卷。
皇灵无私亲,为善荷天禄。
伤我与尔身,少小罹茕独。
既得结大义,欢乐苦不足。
念当远离别,思念叙款曲。
河广无舟梁,道近隔丘陆。
临路怀惆怅,中驾正踯躅。
浮云起高山,悲风激深谷。
良马不回鞍,轻车不转毂。
针药可屡进,愁思难为数。
贞士笃终始,恩义不可属。
肃肃仆夫征,锵锵扬和铃。
清晨当引迈,束带待鸡鸣。
顾看空室中,仿佛想姿形。
一别怀万恨,起坐为不宁。
何用叙我心,遗思致款诚。
宝钗好耀首,明镜可鉴形。
芳香去垢秽,素琴有清声。
诗人感木瓜,乃欲答瑶琼。
愧彼赠我厚,惭此往物轻。
虽知未足报,贵用叙我情。
这三首诗,都是写秦嘉奉役离乡,想与HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子HRef=https://www.qijian.info/list/liubie/ target=_blank class=infotextkey>留别,但HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子因病不能回来相见。本来,奉役远别,已是令人HRef=https://www.qijian.info/list/ganshang/ target=_blank class=infotextkey>感伤之事,又不能与爱妻HRef=https://www.qijian.info/list/liubie/ target=_blank class=infotextkey>留别,那更是悲上生悲,因此作诗三首以表达对HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子的依依HRef=https://www.qijian.info/list/xibie/ target=_blank class=infotextkey>惜别,苦苦HRef=https://www.qijian.info/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念之情。
第一首诗歌以HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头,首先大发对HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生的HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨:“HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生譬朝露……欢会常苦晚。”诗本应该靠形象思维,此四句却为逻辑思维,这样写一般是容易破坏诗情的,然而这里不仅没有,反而增强了此诗的HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术效果。究其原因,是HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论中带着强烈的情感,字字浸血,深切感人,情感的氛围被这四句话造得浓浓的,呈现出直抒HRef=https://www.qijian.info/list/xionghuai/ target=_blank class=infotextkey>胸怀式的HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论。而且四句话从大的范围高度概括了HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生的短暂和HRef=https://www.qijian.info/list/jianxin/ target=_blank class=infotextkey>艰辛,使全诗提到一个重要高度来认识诗人和HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子的不能面别之事,给全诗造成一种高格境界。诗歌由虚到实,由HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论到HRef=https://www.qijian.info/list/xushi/ target=_blank class=infotextkey>叙事,紧接着就将自己未能和HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子面别的前后经过叙写出来。自己要“奉时役”,要和自己的HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子相距一天天遥远,遣车想让HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子回来面别,谁知HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子竟不能回来,看到HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子捎来的信,HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情凄怆,“临食不能饭”,痴坐空室,长夜不眠。这段HRef=https://www.qijian.info/list/xushu/ target=_blank class=infotextkey>叙述不事假借,不用比兴,只是敷陈其事,但由于HRef=https://www.qijian.info/list/xushi/ target=_blank class=infotextkey>叙事中处处含情,字字有情韵,情深意浓。另外由于在HRef=https://www.qijian.info/list/xushi/ target=_blank class=infotextkey>叙事时能选取有特征的事物,如写车子的“空往复空还”,看信时的“情凄怆”,临食时的“不能饭”,空房中无人“HRef=https://www.qijian.info/list/quanmian/ target=_blank class=infotextkey>劝勉”,直至心怀,潸然泪下,不HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情而情自溢于言外。
第二首起笔突兀,以向皇灵发问,一下子将情感推向高峰。人在HRef=https://www.qijian.info/list/beishang/ target=_blank class=infotextkey>悲伤的时候,常常要埋怨苍天和神灵。HRef=https://www.qijian.info/list/quyuan/ target=_blank class=infotextkey>屈原放逐,作《天问》篇,一口气向苍天提出了一百七十多个为什么。蔡文姬在《胡笳十八拍》中,也呼喊“天不仁兮降离乱,地不仁兮使我逢此时”,“为天有眼兮何不见我独漂流?为神有灵兮何事处我天南海北头”,秦嘉在这首诗中HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头就提出了同样的看法,他认为既然“皇灵无私亲,为善荷天禄”,那为什么“伤我与尔身,少小罹茕独”,为什么“既得结大义,欢乐苦不足”,作者忿忿不平的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情一下子达到高峰,给全诗定下情感的基调。下面稍作收煞,用和缓的语气,如泣如诉,表达HRef=https://www.qijian.info/list/libie/ target=_blank class=infotextkey>离别之情。或通过HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻:“河广无舟梁,道近隔丘陆。”表示这一去不管道路远近,中间都有种种阻拦,使他和HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子难得相见。或HRef=https://www.qijian.info/list/yuqingyujing/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/yuqing/ target=_blank class=infotextkey>寓情于景:“浮云起高HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,悲HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风激深谷。”感觉到当时高HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山像起了愁云一样,连深谷中也像发起一阵悲HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风,以此造成HRef=https://www.qijian.info/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清的气氛。或HRef=https://www.qijian.info/list/yuqing/ target=_blank class=infotextkey>寓情于物,说好HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马也不听使唤了,车在途中不肯前进。种种主观感受,使周围的一切都染上了依依HRef=https://www.qijian.info/list/xibie/ target=_blank class=infotextkey>惜别的HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情色彩。后四句直抒HRef=https://www.qijian.info/list/xionghuai/ target=_blank class=infotextkey>胸怀,又使情HRef=https://www.qijian.info/list/ganji/ target=_blank class=infotextkey>感激起一个高潮。“针药可屡进”,而连续不断的HRef=https://www.qijian.info/list/chousi/ target=_blank class=infotextkey>愁思是难以忍受的,然后表示自己对HRef=https://www.qijian.info/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情的HRef=https://www.qijian.info/list/jianzhen/ target=_blank class=infotextkey>坚贞不渝。从而使全诗的HRef=https://www.qijian.info/list/xibie/ target=_blank class=infotextkey>惜别之情得到与前面一致的表现,形成一个和谐的统一体。
第三首一HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头就造足了起程的气氛。室外,车夫已经赶到,车铃声响起。并用叠字“肃肃”“锵锵”来形容赶车的速度,扬和铃的HRef=https://www.qijian.info/list/shengyin/ target=_blank class=infotextkey>声音,有匆匆欲行之感。室内却是另一番情景:诗人束带整装,准备起程,再回过头看空房,只能在想像中依稀见到HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子的容貌和形体,在这奉役远行之时,不能与HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子面别,诗人起坐不宁,室内室外,情形不同,但都统一于“起程”,使起程的气氛造得浓浓的。诗人还用赠礼表达对HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子的深情厚意。宝钗、明镜、芳香、素琴都是秦嘉临行前留赠HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子的。秦嘉在《重报妻书》有云:“间得此镜,既明且好,形观文彩,世所希有,意甚爱之。故以相与,并致宝钗一双,价值千金,龙虎组履一绷,好香四种各一斤。素琴一张,常所自弹也。明镜可以鉴形,宝钗可以耀首,芳香可以馥身去秽,麝香可以辟恶气,素琴可以娱耳。”可见这四样东西之珍贵。由于珍贵,HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然表达了作者的一片心意。然而作者仍然HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹《HRef=https://www.qijian.info/list/shijing/ target=_blank class=infotextkey>诗经·木瓜》中应当拿更好的东西报答对方,自谦地认为:HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子过去赠给自己的东西很珍贵,很多,自己赠给HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子的东西仍然显得很少,很不值钱,因此不能报答HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子对自己的深恩,但可贵的是可以用它来表达自己的一点心意。惟其珍贵却自谦,才更显出诗人的爱是无私的,是极其深厚的。这种一层深似一层的表现方式,又比《HRef=https://www.qijian.info/list/shijing/ target=_blank class=infotextkey>诗经·木瓜》篇更胜一筹,得到了更为HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想的HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术效果。