一萼红·古城阴鉴赏

原文

丙午人日,予客长沙别驾之观政堂。堂下曲沼,沼西负古垣,有卢橘幽篁,一径深曲。穿径而南,官梅数十株,如椒、如菽,或红破白露,枝影扶疏。着屐苍苔细石间,野兴横生。亟命驾登定王台,乱湘流,入麓山,湘云低昂,湘波容与,兴尽悲来,醉吟成调。

古城阴,有官梅几许,红萼未宜簪。池面冰胶,墙腰雪老,云意还又沉沉。翠藤共闲穿径竹,渐笑语惊起卧沙禽。野老林泉,故王台榭,呼唤登临。

南去北来何事?荡湘云楚水,目极伤心。朱户黏鸡,金盘簇燕,空叹时序侵寻。记曾共西楼雅集,想垂杨还袅万丝金。待得归鞍到时,只怕春深。

赏析

  白石此词作于三十二岁,当时客居长沙。词中抒写HRef=https://www.qijian.info/list/huairen/ target=_blank class=infotextkey>怀人之思及HRef=https://www.qijian.info/list/piaobo2/ target=_blank class=infotextkey>飘泊之苦。据夏承焘《姜白石系年》,这是白石词中最早的HRef=https://www.qijian.info/list/huainian/ target=_blank class=infotextkey>怀念合肥情侣之作。白石HRef=https://www.qijian.info/list/qingnian/ target=_blank class=infotextkey>青年时在合肥曾结识姊妹二人相交情深,后来却演化为一场HRef=https://www.qijian.info/list/aiqing/ target=_blank class=infotextkey>爱情HRef=https://www.qijian.info/list/beiju/ target=_blank class=infotextkey>悲剧,使白石从此郁郁寡欢,刻骨HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思。白石与合肥情侣初识合肥赤兰桥,其地多种柳,HRef=https://www.qijian.info/list/fenshou/ target=_blank class=infotextkey>分手时为梅开时节,故白石词写及梅、柳,均与此一段“合肥情事”有关,由梅、柳而忆及旧日情侣,抒发一种绵绵不尽之HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思之情,成为白石的一种思维定势和其词的一种惯性情绪。

  小序记作词缘起。丙午即宋孝宗淳熙十三年(1186),人日是正月初七。长沙别驾指湖南潭州通判萧德藻,当时白石客居其观政堂。堂下有曲池,池西背靠古城墙,池畔植有枇杷竹林,曲径通幽。穿径南行,忽见梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花成林,满枝HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花蕾,小的如HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花椒,大的如豆子,少许HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花蕾乍开,有红梅,也有白梅。头上枝影扶疏,脚下苍苔细石,词人与HRef=https://www.qijian.info/list/pengyou/ target=_blank class=infotextkey>朋友们漫步其间,不觉动了游兴,于是立即动身,HRef=https://www.qijian.info/list/chuyou/ target=_blank class=infotextkey>出游城东的定王台,又渡过城西的湘江,HRef=https://www.qijian.info/list/dengshang/ target=_blank class=infotextkey>登上岳麓HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山。俯眺湘云起伏,湘水慢流,终于游兴已尽,悲从中来,遂醉吟成词。

  上序片词序相表里,主写HRef=https://www.qijian.info/list/youshang2/ target=_blank class=infotextkey>游赏HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情。“古城阴”。有官梅几许,红萼未宜簪。“古城墙下,些许官梅,红萼尚小,还不到摘HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花插发的时候呢。官梅即官府种的梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花,杜甫《和裴迪登蜀州东亭》诗,有”东阁官梅动诗兴“之句,何况梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花与HRef=https://www.qijian.info/list/liushu/ target=_blank class=infotextkey>柳树一样,最能钩起白石的伤心心事呢。句中几许、未宜簪等语,流露出一片爱怜护惜之情。序中既描写出梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花的各种姿态,故词中便着意于抒发情意,词较序翻进一层。”池面冰胶,墙阴HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪老“,二句对仗极工整。以胶状冰,以老状HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪,写出凝冰难化、积HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪不融,字面生新硬瘦的是白石词笔。白石诗法江西诗派,以拗折瘦硬为HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiqiu/ target=_blank class=infotextkey>追求,给人一种刚劲的感觉,形成一种深远清苦的HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境。寒意犹深,解冻何时。”云意还又沉沉。“彤云沉沉,欲HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪大时,加倍写出寒意。词境之幽深清苦,正暗示着词人心境之沉郁。词人有意无意,也想舒散一下郁解的HRef=https://www.qijian.info/list/qinghuai/ target=_blank class=infotextkey>情怀。”翠藤共、闲穿径竹,渐笑语、惊起卧沙禽。“于是与HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人一起,闲步穿过翠藤、竹径,来到林园能幽之处。一路行来,兴致渐高,不觉谈笑HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风生,惊起水边栖HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟。这两句很好地表达了此时词人野兴横生,乐以忘忧的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情。下一渐字,尤能传出心境由HRef=https://www.qijian.info/list/yumen/ target=_blank class=infotextkey>郁闷而趋向开朗。这是大HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然对人心的感发。这几句与前几句境界迥异,一边是官梅红萼,一边是冰HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪寒寒,一边又是翠藤径竹和沙禽,移步换景,情随景移,真有”野云孤飞,去留无迹“(张炎《词源》)的妙处。

  “野老林泉,故王台榭,呼唤登临。”歇拍以简练生动之笔,写出偕友登定王台、渡湘江、登岳麓之一段HRef=https://www.qijian.info/list/youshang2/ target=_blank class=infotextkey>游赏。故王台榭,野老林泉,虽然泛指,但或者也不无怀昔感今之意。以前名人流寓长沙者不少,如唐末韩侂便曾避地于此,其《小隐》诗云:“借得茅斋岳麓西,拟将HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世老锄犁。”投入大HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然怀抱,兴林泉之逸趣,发思古之幽情,词人一时乐以忘忧。呼唤登临四字,写出一片欢闹场景,试比较“云意又还沉沉”,前后HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情已迥然不同。

  下片从序言兴尽悲来四字翻出,写出追远HRef=https://www.qijian.info/list/huairen/ target=_blank class=infotextkey>怀人的深深悲慨。“南去北来何事,荡湘云楚水,目极伤心。”岳麓HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山上,词人极目天际,看湘云起伏,湘水缓流,顿时伤心无限,自己年年南去北来,HRef=https://www.qijian.info/list/piaobo2/ target=_blank class=infotextkey>飘泊江湖,竟为何事?白石《玲珑四犯》云:“文章信美知何用,漫赢得、天涯羇旅。”可作此词换头之诠释。陈锐《袌碧斋词话》云:“换头处六字句有挺接者,如‘南去北来何事’。”上片以呼唤登临之乐歇拍,换头挺接南去北来之悲,笔峰骤转,突兀峭拔,两相对比,大能突出词人悲怀之年深日久,以致刻骨铭心,于欢乐处犹不HRef=https://www.qijian.info/list/jioshi/ target=_blank class=infotextkey>解释怀于往日悲情。此处有岭断云连之势。荡湘云楚水一句亦妙,写尽词人平生浪迹江湖无所归依之感。“朱户粘鸡,金盘簇燕,空叹时序侵寻。”朱门贴上画鸡,HRef=https://www.qijian.info/list/xieren/ target=_blank class=infotextkey>写人日HRef=https://www.qijian.info/list/minsu/ target=_blank class=infotextkey>民俗。《荆楚岁时记》云:“人日贴画鸡于户,悬苇索其上,插符于旁,百鬼畏之。”金盘即春盘,金盘所盛之燕,乃生菜所制,此写立春HRef=https://www.qijian.info/list/fengsu/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风俗。

  《武林旧事》云:“春前一日,后苑办造春盘,翠缕红丝,金鸡玉燕,备极工巧。”此三句,慨叹转眼又是HRef=https://www.qijian.info/list/xinnian/ target=_blank class=infotextkey>新年,HRef=https://www.qijian.info/list/shiguang/ target=_blank class=infotextkey>时光徒然流逝。空叹二字,呼应换头何事二字,流露出光阴虚掷而又无可奈何的HRef=https://www.qijian.info/list/beiku/ target=_blank class=infotextkey>悲苦。词人所伤心空叹者何?“记曾共、西楼雅集,想HRef=https://www.qijian.info/list/chuiliu/ target=_blank class=infotextkey>垂柳、还袅万丝金。”全词主旨,至此才转折显现出来。忘不了,曾与伊人在西楼的HRef=https://www.qijian.info/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好集会,窗外,万缕嫩黄的柳丝,在春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风中袅袅起舞。想HRef=https://www.qijian.info/list/chuiliu/ target=_blank class=infotextkey>垂柳、还袅万丝金,堪称佳句。

  此句用一想字、一还字,便将HRef=https://www.qijian.info/list/huiyi/ target=_blank class=infotextkey>回忆中昔日之景与HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象中今日之景粘连叠合,灵思妙笔,浑融无迹。HRef=https://www.qijian.info/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好的HRef=https://www.qijian.info/list/huiyi/ target=_blank class=infotextkey>回忆不过一刹而已。“待得归鞍到时,只怕春深。”等到回到旧地,只怕已是春暮。结笔由过去想到未来,春初想到春深,时空转换处更显其情极HRef=https://www.qijian.info/list/beishang/ target=_blank class=infotextkey>悲伤,含不尽之意于言外。从字面上看,是应合此时红萼未宜簪的HRef=https://www.qijian.info/list/zaochun/ target=_blank class=infotextkey>早春时节而言,而其意蕴实为无计可归,归时HRef=https://www.qijian.info/list/renshi/ target=_blank class=infotextkey>人事已非的隐痛。白石HRef=https://www.qijian.info/list/huainian/ target=_blank class=infotextkey>怀念合肥HRef=https://www.qijian.info/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子诸词,如《淡黄柳》“恐梨HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花落尽成秋色”,《点绛唇》“淮南好。甚时重到。陌上青青草”,《鬲溪梅令》“又恐春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风归去绿成阴。玉钿何处寻”,与此词结笔同一语意。

  此词与序是一整体。序主要HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景物、HRef=https://www.qijian.info/list/youshang2/ target=_blank class=infotextkey>游赏,上片与之相映照。但序以HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景为主,词上片则融情入景,如“云意又还沉沉”。下片摆脱HRef=https://www.qijian.info/list/xuwen/ target=_blank class=infotextkey>序文笼罩,托出伤心人之别有怀抱,另辟一境。但亦融景入情,如“记曾共、西楼雅集,想HRef=https://www.qijian.info/list/chuiliu/ target=_blank class=infotextkey>垂柳、还袅万丝金”。下片既是核心层次,上片及HRef=https://www.qijian.info/list/xuwen/ target=_blank class=infotextkey>序文所HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景物、HRef=https://www.qijian.info/list/youshang2/ target=_blank class=infotextkey>游赏,便成为下片所写悲怀难遣之反衬。此词结构安排可谓严谨。词中HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境,先由狭而广,即由城阴竹径而故王台榭,再由广而狭,而深,即由湘云楚水而写出种种悲怀。词境的迤逦展开,也反映出词人心灵由HRef=https://www.qijian.info/list/yumen/ target=_blank class=infotextkey>郁闷而希求解脱但终归于悲沉的一段HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化历程。此词营造HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境亦可谓精心。这是白石词的一大特点:善用暗线结构,时空的转换,HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境的切换,情绪的变换均笔断意连,看似无迹可求实,则有暗脉潜通。构思之妙,无如白石。

返回