渡江天马南来,几人真是经纶手。长安父老,新亭风景,可怜依旧。夷甫诸人,神州沉陆,几曾回首。算平戎万里,功名本是,真儒事、君知否。(君知否一作:公知否)
况有文章山斗。对桐阴、满庭清昼。当年堕地,而今试看,风云奔走。绿野风烟,平泉草木,东山歌酒。待他年,整顿乾坤事了,为先生寿。
词一起两句如高HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山坠石,劈空而来,力贯全篇。《晋书》卷六《元帝纪》载:西晋亡,晋元帝司HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马睿偕西阳、汝南、南顿、彭城四王南渡,在建康建立东晋王朝,做了皇帝。时HRef=https://www.qijian.info/list/tongyao/ target=_blank class=infotextkey>童谣云:“五HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马浮HRef=https://www.qijian.info/list/dujiang/ target=_blank class=infotextkey>渡江,一HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马化为龙。”此借指宋高宗南渡。“经纶”,整理丝缕,理出丝绪叫经,编丝成绳叫缕。引申为筹划治理HRef=https://www.qijian.info/list/guojia/ target=_blank class=infotextkey>国家。王安石《祭范颍州文》:“盖公之才,犹不尽试。肆其经纶,功孰与计?”南渡以来,朝廷中缺乏整顿乾坤的能手,以致偏安一隅,朝政腐败。此二句为全篇之冒,后面的HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情全由此而发。
接“HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安父老,新亭HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景”,连用两典:一见《晋书》卷九十八《桓温传》:桓温率军北征,路经HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安市东(古称霸上,即咸阳),“居人皆安堵复业,持牛酒迎温于路中者十八九,耆老感泣曰:‘不图今日复见官军’”!此指金人统治下的中原HRef=https://www.qijian.info/list/renmin/ target=_blank class=infotextkey>人民。一见《世说新语·言语篇》:东晋初年,“过江诸人,每至美日,辄相邀新亭,藉卉HRef=https://www.qijian.info/list/yinyan/ target=_blank class=infotextkey>饮宴。周侯中坐而叹曰:‘HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景不殊,正自有HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山河之异!’皆相视流泪”。北宋沦亡,中原父老HRef=https://www.qijian.info/list/panwang/ target=_blank class=infotextkey>盼望北伐;南渡的士大夫们,HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山河变异“可怜依旧”。这就是宋室南迁近六十年来的HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实!宋高宗在位三十五年,这是个彻头彻尾的投降派,“念徽、钦既返,此身何属”(文征明《满江红》)。任何屈膝叩头的事都做得出来,只求保住自己的小朝廷皇位。宋孝宗初年还有些作为,后来又走上老路。
继指责朝廷中一些大臣清谈误国:“夷甫诸人,神州沉陆,几曾回首”。夷甫即王衍,西晋大臣,曾任宰相。“衍将死,顾而言曰:……向若不祖尚浮虚,戮力以匡天下,犹可不至今日”(《晋书》)卷四十三《王戎传》附王衍)。后桓温自江陵北伐,“过淮泗,践北境,与诸僚属登平乘楼,眺瞩中原,慨然曰:‘遂使神州陆沉,百年丘墟,王夷甫诸人不得不任其责’”。(《晋书》卷九十八《桓温传》)。这里借桓温对王夷甫的HRef=https://www.qijian.info/list/piping/ target=_blank class=infotextkey>批评,斥责南宋当权者使中原沦陷,不思恢复。
通过上述种种有力的HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论,于是指出:“算平戎万里,功名本是,真儒事,公知否。”“戎”,我国古代少数HRef=https://www.qijian.info/list/minzu/ target=_blank class=infotextkey>民族泛称之一。这里指金人。辛弃疾在带湖HRef=https://www.qijian.info/list/xianju/ target=_blank class=infotextkey>闲居,提出“平戎万里”这样严肃的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治问题,既是对韩南涧的HRef=https://www.qijian.info/list/qiwang/ target=_blank class=infotextkey>期望,更表现出他身在江湖,心存魏阙,对HRef=https://www.qijian.info/list/guoshi/ target=_blank class=infotextkey>国事的HRef=https://www.qijian.info/list/guanhuai/ target=_blank class=infotextkey>关怀。