墨池记鉴赏

原文

  临川之城东,有地隐然而高,以临于溪,曰新城。新城之上,有池洼然而方以长,曰王羲之之墨池者,荀伯子《临川记》云也。羲之尝慕张芝,临池学书,池水尽黑,此为其故迹,岂信然邪?

  方羲之之不可强以仕,而尝极东方,出沧海,以娱其意于山水之间;岂其徜徉肆恣,而又尝自休于此邪?羲之之书晚乃善,则其所能,盖亦以精力自致者,非天成也。然后世未有能及者,岂其学不如彼邪?则学固岂可以少哉,况欲深造道德者邪?

  墨池之上,今为州学舍。教授王君盛恐其不章也,书‘晋王右军墨池’之六字于楹间以揭之。又告于巩曰:“愿有记”。推王君之心,岂爱人之善,虽一能不以废,而因以及乎其迹邪?其亦欲推其事以勉其学者邪?夫人之有一能而使后人尚之如此,况仁人庄士之遗风余思被于来世者何如哉!

  庆历八年九月十二日,曾巩记。

赏析

  名为《墨池记》,着眼点却不在"池“,而在于阐释成就并非天成,要靠刻苦HRef=https://www.qijian.info/list/xuexi/ target=_blank class=infotextkey>学习的HRef=https://www.qijian.info/list/daoli/ target=_blank class=infotextkey>道理,以此HRef=https://www.qijian.info/list/mianli/ target=_blank class=infotextkey>勉励学者HRef=https://www.qijian.info/list/qinfen/ target=_blank class=infotextkey>勤奋HRef=https://www.qijian.info/list/xuexi/ target=_blank class=infotextkey>学习。文章以论为纲,以记为目,记议交错,纲目统一,写法新颖别致,见解精警,确是难得之佳作。

  本文意在写论,但发议之前,又不能不记叙与墨池有关的材料。否则,HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论使无所附丽,显得浮泛,失之空洞说教。如记之过详,又会喧宾夺主,湮没题旨。故作者采用了记议结合,略记详论的办法,以突出文章的题旨。HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头,大处落笔,以省险的笔墨,根据荀伯子《临川记》所云,概活了墨他的地理位置、环境和状貌:

  “临川之城东,有地隐然而高,以临于溪,曰新城。新城之上,有池洼然而方以长”。同时,又根据王羲之仰慕张芝,"临池学书,池水尽黑"的HRef=https://www.qijian.info/list/chuanshuo/ target=_blank class=infotextkey>传说,指出墨池得名的由来。其实,有关墨池的HRef=https://www.qijian.info/list/chuanshuo/ target=_blank class=infotextkey>传说,除《临川记》所述之外,还有诸种说法,因本文的目的在于HRef=https://www.qijian.info/list/shuoli/ target=_blank class=infotextkey>说理,不在于记池,所以皆略而未提。文辞之简约,可谓惜墨如金。对于墨他的记叙,虽要言不烦,却铺设了通向HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论的轨道。接着文章由物及人,追述王羲之退离官场的一段HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活经历。据《晋书》记载,骠骑HRef=https://www.qijian.info/list/jiangjun/ target=_blank class=infotextkey>将军王述,少时与羲之齐名,而羲之甚轻之。羲之任会稽内史时,述为杨川刺史,羲之成了他的部属。后王述检察会稽郡刑改,羲之以之为耻,遂称病去职,并于HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母墓前发誓不再出来做官。对于王羲之的这一段经历,作者只以"方羲之之不可强以仕强以仕"一语带过,略予交代,随之追述了王羲之随意漫游,纵情HRef=https://www.qijian.info/list/shanshui/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山水的行踪:“尝极东方,出沧海,以娱其意于HRef=https://www.qijian.info/list/shanshui/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山水之间,岂有徜徉恣肆,而又尝自休于此邪?”这一段简略追述,也至关重要。它突出了王羲之傲岸正直、脱尘超俗的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想,这是王羲之学HRef=https://www.qijian.info/list/shufa/ target=_blank class=infotextkey>书法的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想HRef=https://www.qijian.info/list/jichu/ target=_blank class=infotextkey>基础和良好的HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神气质,不能不提。从结构上讲,"又尝自休于此邪"一语,用设问句式肯了王羲之曾在临川学书,既与上文墨池挂起钩来,又为下文的HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论提供了依据。随后,在记的HRef=https://www.qijian.info/list/jichu/ target=_blank class=infotextkey>基础上,文章转入了议:“羲之之书晚乃善,则其所能,盖亦以精力自致者,非天成也。”虞和《论书表》云:“羲之书在始末有奇,殊不胜庾翼,迨其末年,乃造其极。尝以章草书十纸,过亮,亮以示翼。翼叹服,因与羲之书云:‘吾昔有伯英章草书十纸,过江亡失,常痛妙迹永绝。忽见足下答家兄书,焕若神明,顿还旧观'。”这说明王羲之HRef=https://www.qijian.info/list/wannian/ target=_blank class=infotextkey>晚年己与"草圣"张芝并驾齐驱,可见"羲之之书晚乃成"之说有事实根据,令人信服。那么,羲之HRef=https://www.qijian.info/list/shufa/ target=_blank class=infotextkey>书法所以"善"的根本原因是什么?那就是专心致志,勤学苦练的结果,而不是天生的。至此,原因,在于缺乏HRef=https://www.qijian.info/list/qinfen/ target=_blank class=infotextkey>勤奋HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神,进一步说明了刻苦HRef=https://www.qijian.info/list/xuexi/ target=_blank class=infotextkey>学习的重要性。最后,又循意生发,引申封建士大夫的HRef=https://www.qijian.info/list/daode/ target=_blank class=infotextkey>道德HRef=https://www.qijian.info/list/xiuyang/ target=_blank class=infotextkey>修养上去,指出"深造HRef=https://www.qijian.info/list/daode/ target=_blank class=infotextkey>道德",刻苦HRef=https://www.qijian.info/list/xuexi/ target=_blank class=infotextkey>学习也是不可少的.就这样,正面立论,反面申说,循意生发,一层深似一层地HRef=https://www.qijian.info/list/jieshi/ target=_blank class=infotextkey>揭示了文章的题旨。然而,作者对题旨的开拓并未就此止步。在简略记叙州学教授王盛向他素文的经过以后,文章再度转入HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论:"推王君之心.岂HRef=https://www.qijian.info/list/airen/ target=_blank class=infotextkey>爱人之善,虽一能不以废,而因以及乎其迹邪?其亦欲推其事以勉其学者邪?"这虽是对王君用心的推测,实则是作者作记的良苦用心.接着,又随物赋意,推而广之,进一步HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论道:"夫人之有一能,而使后人尚之如此,况仁人庄士之遗HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风余思,被于来世者何如哉。"作者由王羲之的善HRef=https://www.qijian.info/list/shufa/ target=_blank class=infotextkey>书法之技,推及到"仁人庄士"的教化、德行,HRef=https://www.qijian.info/list/mianli/ target=_blank class=infotextkey>勉励人们不仅要有"一能“,更要刻苦HRef=https://www.qijian.info/list/xuexi/ target=_blank class=infotextkey>学习封建士大夫的HRef=https://www.qijian.info/list/daode/ target=_blank class=infotextkey>道德HRef=https://www.qijian.info/list/xiuyang/ target=_blank class=infotextkey>修养,从而把文意又引深一层。曾巩是"正统派"古文家,文章的卫道气息较浓厚,这里也明显地流露了他卫道的传统HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想。

  在宋代以"记"为体裁的HRef=https://www.qijian.info/list/shuoli/ target=_blank class=infotextkey>说理HRef=https://www.qijian.info/list/sanwen/ target=_blank class=infotextkey>散文中,象《墨池记》这样以记为附,以议为主的写法还是不多见的。《醉翁亭记》的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想意脉是"醉翁之意不在酒“,"在乎HRef=https://www.qijian.info/list/shanshui/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山水之间也“。但这种"意“,不是靠发"议"表?达出来的,而是随着HRef=https://www.qijian.info/list/shanshui/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山水相映、朝暮变比、HRef=https://www.qijian.info/list/siji/ target=_blank class=infotextkey>四季变幻的HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物描写透露出来的;《岳阳楼记》的重心不在记楼,在于敞露个人"先天下之忧而忧,后天下之乐而乐"的襟怀,在HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情方式上,作者采用的是HRef=https://www.qijian.info/list/chujingshengqing/ target=_blank class=infotextkey>触景生情的方法,因而文章铺排笔墨,以较乡的篇幅写了岳阳楼变幻莫测的HRef=https://www.qijian.info/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色.而《墨池记》用于记"池"的文字较少,HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论文字却很多。它不是在记叙之后再发HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论,而是HRef=https://www.qijian.info/list/jishi/ target=_blank class=infotextkey>记事、HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论错杂使用,浑然一体。尽管议多于记,却无断线HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风韵,游离意脉之弊,读来觉得HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然天成。可以说《墨池记》脱尽了他人窠臼,辟出了自家蹊径。

返回