陈王初丧应、刘,端忧多暇。绿苔生阁,芳尘凝榭。悄焉疚怀,不怡中夜。
乃清兰路,肃桂苑,腾吹寒山,弭盖秋阪。临浚壑而怨遥,登崇岫而伤远。于时斜汉左界,北陆南躔,白露暖空,素月流天。沈吟齐章,殷勤陈篇,抽毫进牍,以命仲宣。
仲宣跪而称曰:臣东鄙幽介,长自丘樊。味道懵学,孤奉明恩。臣闻沈潜既义,高明既经,日以阳德,月以阴灵。擅扶光于东沼,嗣若英于西冥。引玄兔于帝台,集素娥于后庭。朒脁警阙,朏魄示冲,顺辰通烛,从星泽风。增华台室,扬采轩宫。委照而吴业昌,沦精而汉道融。
若夫气霁地表,云敛天末,洞庭始波,木叶微脱。菊散芳于山椒,雁流哀于江濑。升清质之悠悠,降澄辉之蔼蔼。列宿掩缛,长河韬映,柔祇雪凝,圆灵水镜。连观霜缟,周除冰净。君王乃厌晨欢,乐宵宴,收妙舞,弛清县。去烛房,即月殿,芳酒登,鸣琴荐。
若乃凉夜自凄,风篁成韵,亲懿莫从,羇孤递进。聆皋禽之夕闻,听朔管之秋引。于是弦桐练响,音容选和,徘徊房露,惆怅阳阿。声林虚籁,沦池灭波,情纡轸其何托,愬皓月而长歌。歌曰:
美人迈兮音尘阙,隔千里兮共明月。
临风叹兮将焉歇,川路长兮不可越。
歌响未终,余景就毕,满堂变容,回遑如失。又称歌曰:
月既没兮露欲晞,岁方晏兮无与归。
佳期可以还,微霜沾人衣。
陈王曰:善。乃命执事,献寿羞璧,敬佩玉音,复之无斁。
一
由古至今,文人雅士以“月”为题的诗文不胜枚举,从《古今图书集成》所搜罗的作品,即可见一斑。谢庄有五子,他替他们取了甚为HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风雅的名字,HRef=https://www.qijian.info/list/fenbie/ target=_blank class=infotextkey>分别是飏、朏、颢、从(上有HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山)、瀹(上有草)。有HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风,有月,有HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,有水,可见谢氏是个性情中人,甚为HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风雅,且对“月”定有一份难以名状的好感,故也以“月”为题,创作了《月赋》。纵然在当时,人们对《月赋》的评价已十分不一致,如,宋孝武帝为之“称叹良久”,认为是“前不见HRef=https://www.qijian.info/list/guren2/ target=_blank class=infotextkey>古人,后不见来者”的佳作;颜延之则说:“美则美矣,但庄始知‘隔千里兮共HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月’。”.后人更拿它来和宋玉的《HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风赋》、谢惠连的《HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪赋》做比较,但看法仍有分歧。就以“月”为题的HRef=https://www.qijian.info/list/wenxue/ target=_blank class=infotextkey>文学作品来看,谢庄的《月赋》仍是其中的翘楚,否则,像《艺文类聚》、《太平御览》等类书,就不会相当一致地都收录了这篇文章。
二
我们可以发现谢庄的行文并不直接切入HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题——“月”,而是拿曹植和王粲来替自己说话,先是以“陈王初丧应刘,端忧多暇”作为起笔。之后,陈王“抽毫进牍,以命仲宣”,让主角转到王粲身上,文章由此处宕开,最后,再以陈王连连称“善”作结。以这样的虚构来从事HRef=https://www.qijian.info/list/wenxue/ target=_blank class=infotextkey>文学创作,谢庄并非头一位,这种以构拟的HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物进行HRef=https://www.qijian.info/list/duihua/ target=_blank class=infotextkey>对话的行文方式,早已成了“赋”HRef=https://www.qijian.info/list/wenxue/ target=_blank class=infotextkey>文学的一特征。
而谢庄仅仅是踵继前人的作法,却引来不少的HRef=https://www.qijian.info/list/piping/ target=_blank class=infotextkey>批评,认为《月赋》既然借HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物来创作,但也该考虑到是否合乎史实。如,王粲死于建安二十二年春,徐干、陈琳、应玚、刘桢也都卒于HRef=https://www.qijian.info/list/zheyinian/ target=_blank class=infotextkey>这一年,而到了魏明帝太和六年曹植才被封为陈王,谢庄却称曹植为“陈王”,又有说既已假托王粲之口来抒发情感,就不应该写入孙坚夫人梦月入怀而生孙策的HRef=https://www.qijian.info/list/chuanshuo/ target=_blank class=infotextkey>传说事件。这样听起来似乎言之成理,但,对于一篇非史非传的HRef=https://www.qijian.info/list/wenxue/ target=_blank class=infotextkey>文学作品而言,我们理当以较感性的眼光来看待它,不应如此苛责,因为他并不损害文章的美感。
由于《月赋》以“陈王初丧应刘,端忧多暇”为HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头,让谢庄笔下的“月”注定以愁忧的形态出现。HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风月、HRef=https://www.qijian.info/list/shanshui/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山水本是无情的,因人而沾染了许多的情感,“月”亦是如此,它本身并没有喜怒哀乐,是谢庄HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望让它带著情感的色彩。而长年为病所苦的谢庄,自称已是“常如行尸”而“无意于人间”。有这样的HRef=https://www.qijian.info/list/qinghuai/ target=_blank class=infotextkey>情怀,心中那份说不尽的哀戚,当然也很容易地渲染了所见到的“月”。
人也会随著外在景观的改变,而体悟HRef=https://www.qijian.info/list/ziwo/ target=_blank class=infotextkey>自我,所谓“春秋代序,阴阳惨舒,物色之动,心亦摇焉”指的正是这个HRef=https://www.qijian.info/list/daoli/ target=_blank class=infotextkey>道理,而一年HRef=https://www.qijian.info/list/siji/ target=_blank class=infotextkey>四季中,最容易让人有HRef=https://www.qijian.info/list/beishang/ target=_blank class=infotextkey>悲伤、凋零之感的,应是“HRef=https://www.qijian.info/list/xiaose/ target=_blank class=infotextkey>萧瑟兮草木摇落而变衰”的HRef=https://www.qijian.info/list/qiutian/ target=_blank class=infotextkey>秋天,在这样的季节里,“月”HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然也会浸染HRef=https://www.qijian.info/list/chouchang/ target=_blank class=infotextkey>惆怅与孤凄。所以,谢希逸也就以HRef=https://www.qijian.info/list/qiutian/ target=_blank class=infotextkey>秋天的“月”作为《月赋》描写的HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题对象。
三
“月”既然是全文描写的HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题对象,而谢庄在四百四十三个字中,直接点出“月”字的,虽然仅有六次,但是每一次都是那么恰到好处。
曹子建因刚遭受HRef=https://www.qijian.info/list/zhiji/ target=_blank class=infotextkey>知己亡故之痛,忧闷不乐,已久未HRef=https://www.qijian.info/list/chuyou/ target=_blank class=infotextkey>出游,夜半时分HRef=https://www.qijian.info/list/chouxu/ target=_blank class=infotextkey>愁绪又起,遂外出解闷。遥望着天空,见到“白露暧空,素月流天”,心中不胜HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨,低声吟诵起《诗》句来,仍觉不足以消愁解闷,于是要王仲宣为此情此景写一篇文章。原本HRef=https://www.qijian.info/list/chousi/ target=_blank class=infotextkey>愁思是闷在曹植的内心里,因为偶然之间见到“月”,那份内在的情绪也就有了一个可供寄托的外在具象——“月”,让无情的“月”和有情的人彼此接触在一起,展开了对“月”的描写。
王粲在陈王授意之下,先是一番的谦虚,述说自己的不才,幸蒙陈王的恩宠,不敢有负此恩,只好姑且一试,接著就说道:“日以阳德,月以阴灵。”以类此“日”、“月”的对比,及其延伸出的“阳”、“阴”观念做为HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头,引领出种种附着人的价值观的“月”和“月”的HRef=https://www.qijian.info/list/shenhua/ target=_blank class=infotextkey>神话HRef=https://www.qijian.info/list/chuanshuo/ target=_blank class=infotextkey>传说,可以说是铺陈、HRef=https://www.qijian.info/list/shuoli/ target=_blank class=infotextkey>说理的成分多,而HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景、HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情的成分甚少,“朒朓警阙,朏魄示冲”,将“月”相的HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化说成了是在HRef=https://www.qijian.info/list/jingshi/ target=_blank class=infotextkey>警示人君的作为须合德,须谦冲;“委照而吴业昌,沦精而汉道融”,更引用了梦“月”入怀的神秘HRef=https://www.qijian.info/list/chuanshuo/ target=_blank class=infotextkey>传说,让“月”与朝代、家国的兴衰产生了一定的系连,凡此种种,想必是汉赋“铺采摛文”和“劝百讽一”的遗型。
写完了“月”的种种HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故,谢庄又继续借王粲之口,连写了十四句HRef=https://www.qijian.info/list/youmoi/ target=_blank class=infotextkey>优美异常的文字,虽没直接点明就是在写“月”,但句句扣紧“月”:先是以六个句子来描写天上的云气、地上的HRef=https://www.qijian.info/list/huguang/ target=_blank class=infotextkey>湖光HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山色的种种,为月的升起营造出不凡的气象;等到月由东方缓缓升起,也仅以“升清质之悠悠,降澄辉之蔼蔼”如此不著痕迹的笔法写出;接著,又是以六个句子来形容HRef=https://www.qijian.info/list/yuese/ target=_blank class=infotextkey>月色本身和HRef=https://www.qijian.info/list/yuese/ target=_blank class=infotextkey>月色底下的景况。正由于HRef=https://www.qijian.info/list/yuese/ target=_blank class=infotextkey>月色是如此的俊美,君王也因而HRef=https://www.qijian.info/list/xiai/ target=_blank class=infotextkey>喜爱此月,罢去所有的歌舞,也就“去烛房,即月殿”,此时才明言“月”字,做为前文的说明,也为后文预留了线索。
走向“月”殿,带来了HRef=https://www.qijian.info/list/jilu/ target=_blank class=infotextkey>羁旅的几许HRef=https://www.qijian.info/list/guji/ target=_blank class=infotextkey>孤寂,感受到至亲HRef=https://www.qijian.info/list/haoyou/ target=_blank class=infotextkey>好友不在的凄楚,王粲的“月”也从没有直接HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情的柔美,转为诱发HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨的凄美。此时,不管是天籁,还是乐音,听来一切都是那么HRef=https://www.qijian.info/list/qiku/ target=_blank class=infotextkey>凄苦异常,更反过来使人有一种无限的郁结萦绕于胸,最后发现唯有“愬皓月而长歌”,才能消解种种的不乐。因“月”引发HRef=https://www.qijian.info/list/chouxu/ target=_blank class=infotextkey>愁绪,也唯对“月”长歌才能消除HRef=https://www.qijian.info/list/chouxu/ target=_blank class=infotextkey>愁绪,表示只能与“月”HRef=https://www.qijian.info/list/duihua/ target=_blank class=infotextkey>对话,这就更显出HRef=https://www.qijian.info/list/jilu/ target=_blank class=infotextkey>羁旅的HRef=https://www.qijian.info/list/gudu/ target=_blank class=infotextkey>孤独与悲哀。
对“月”长歌什么呢?“HRef=https://www.qijian.info/list/moiren/ target=_blank class=infotextkey>美人迈兮音尘阙,隔千里兮共HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月。临HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风叹兮将焉歇?川路长兮不可越。”望着“月”,一HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间感到虽与HRef=https://www.qijian.info/list/moiren/ target=_blank class=infotextkey>美人相隔甚远而无法相见,但那共有的明“月”可以传递彼此的信息,也算稍稍慰藉HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思之苦,回过神来,发现距离终究是无法超越的。这种因“月”而引发对HRef=https://www.qijian.info/list/jiaxiang/ target=_blank class=infotextkey>家乡、对HRef=https://www.qijian.info/list/qinHRef=https://www.qijian.info/list/gre/ target=_blank class=infotextkey>GREn/ target=_blank class=infotextkey>情人的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思,可说是千古不变的母题。由于唱得深情款款,听者也听得入神,却霎然而止,听者恍然若失,于是又歌一曲:“月既没兮露欲晞,岁方晏兮无与归,佳期可以还,微霜沾人衣。”“月”将西没,是岁也将终了,要人趁HRef=https://www.qijian.info/list/shiguang/ target=_blank class=infotextkey>时光尚好时回去,正与“升清质之悠悠,降澄辉之蔼蔼”的“月”升起的情形相呼应,做为完美的结束。
最后,陈王的连连称“善”,不但给予王粲一个回应,也算回应了文前的“陈王初丧应、刘”,总结了全文。
四
据史书的记载,与谢庄同时的袁淑,看过谢庄所作的《赤鹦鹉赋》之后,曾HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹道:“江东无我,卿当独秀。我若无卿,亦一时之杰也。”李调元称此赋“属对工整”,且认为是“律赋先声”。而与《赤鹦鹉赋》同一时期所作的《月赋》,亦运用了许多整饬的对偶,有三字句、四字句、五字句、六字句等对,甚至有骈四俪六的句式。以最为人所称道的“若夫气霁地表”至“周除冰净”一段为例:
“气霁地表”对“云敛天末”
“洞庭始波”对“木叶微脱”
“菊散芳于HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山椒”对“雁流哀于江濑”
“升清质之悠悠”对“降澄辉之蔼蔼”
“列宿掩缛”对“长河韬映”
“柔只HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪凝”对“圆灵水镜”
“连观霜缟”对“周除冰净”
十六句中两两对偶,有五组四字句对,二组六字句对,而且前八句更是“四、四;四、四;六、六;六、六”的骈四俪六的句式;且“末”、“脱”二字同一韵,“濑”、“蔼”二字又一韵,“映”、“镜”、“净”三字也同韵,知其亦开始讲求押韵。
总之,《月赋》除了情感的表达甚为成功,结构上亦是自为完整的一体,句子的对偶、押韵,也充分展现了“五色相宣、八音协畅”的时代特色。