鵩鸟赋鉴赏

原文

  谊为长沙王傅三年,有鵩飞入谊舍。鵩似鸮,不祥鸟也。谊即以谪居长沙,长沙卑湿,谊自伤悼,以为寿不得长,乃为赋以自广也。其辞曰:

  单阏之岁兮,四月孟夏,庚子日斜兮,鵩集予舍。止于坐隅兮,貌甚闲暇。异物来萃兮,私怪其故。发书占之兮,谶言其度,曰:“野鸟入室兮,主人将去。”请问于鵩兮:“予去何之?吉乎告我,凶言其灾。淹速之度兮,语予其期。”鵩乃叹息,举首奋翼;口不能言,请对以臆:

  “万物变化兮,固无休息。斡流而迁兮,或推而还。形气转续兮,变化而蟺。沕穆无穷兮,胡可胜言!祸兮福所依,福兮祸所伏;忧喜聚门兮,吉凶同域。彼吴强大兮,夫差以败;越栖会稽兮,勾践霸世。斯游遂成兮,卒被五刑;傅说胥靡兮,乃相武丁。夫祸之与福兮,何异纠纆;命不可说兮,孰知其极!水激则旱兮,矢激则远;万物回薄兮,振荡相转。云蒸雨降兮,纠错相纷;大钧播物兮,坱圠无垠。天不可预虑兮,道不可预谋;迟速有命兮,焉识其时。

  且夫天地为炉兮,造化为工;阴阳为炭兮,万物为铜。合散消息兮,安有常则?千变万化兮,未始有极,忽然为人兮,何足控抟;化为异物兮,又何足患!小智自私兮,贱彼贵我;达人大观兮,物无不可。贪夫殉财兮,烈士殉名。夸者死权兮,品庶每生。怵迫之徒兮,或趋西东;大人不曲兮,意变齐同。愚士系俗兮,窘若囚拘;至人遗物兮,独与道俱。众人惑惑兮,好恶积亿;真人恬漠兮,独与道息。释智遗形兮,超然自丧;寥廓忽荒兮,与道翱翔。乘流则逝兮,得坻则止;纵躯委命兮,不私与己。其生兮若浮,其死兮若休;澹乎若深渊止之静,泛乎若不系之舟。不以生故自宝兮,养空而浮;德人无累兮,知命不忧。细故蒂芥兮,何足以疑!”

赏析

  第一段是HRef=https://www.qijian.info/list/jiandan/ target=_blank class=infotextkey>简单的HRef=https://www.qijian.info/list/xushi/ target=_blank class=infotextkey>叙事。当一个人有着无法释怀的疑问时,总是HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望有人倾听,即使得不到答案,也是一种慰藉。贾谊HRef=https://www.qijian.info/list/zheju/ target=_blank class=infotextkey>谪居独处,找不到别的倾听者,他只能向这只带来死亡之兆的HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟儿诉说,而这只HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟是注定无法给出答案的,它甚至也无法表示些许的HRef=https://www.qijian.info/list/tongqing/ target=_blank class=infotextkey>同情,可见一个人面对死亡时是如此的HRef=https://www.qijian.info/list/gudu/ target=_blank class=infotextkey>孤独无助。鵩HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟虽然无法开口说话,但是贾谊让它具备了高妙的智慧,并且让自己能够洞透这只HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟儿的想法,这是汉赋里HRef=https://www.qijian.info/list/duihua/ target=_blank class=infotextkey>对话体的开始。鵩HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟所具有的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想不过是贾谊自己的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想,贾谊之所以要用这么曲折的手法来表达自己的想法,是因为这样一来他就具有了诉说者与HRef=https://www.qijian.info/list/anwei/ target=_blank class=infotextkey>安慰者的双重身份,也就是这篇赋序里所说的“为赋以自广”。诉说者所提出的问题是:他要到哪儿去,是凶还是吉?而HRef=https://www.qijian.info/list/anwei/ target=_blank class=infotextkey>安慰者却避而不答这个问题,它所回答的是:死亡不过是万物HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化的一种,不值得为生HRef=https://www.qijian.info/list/liulian/ target=_blank class=infotextkey>留恋,为死HRef=https://www.qijian.info/list/beishang/ target=_blank class=infotextkey>悲伤。在这种答非所问中,贾谊其实是在强调自己对于死亡的预感。这也许是最后一次诉说,最后一次HRef=https://www.qijian.info/list/anwei/ target=_blank class=infotextkey>安慰自己:也许死并不那么可怕。

  第二大段是虚拟的鵩HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟的回答,实际上是贾谊在阐发自己的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想。其中引用了很多的道家HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想,如物相转化、福祸无常等;HRef=https://www.qijian.info/list/shengming/ target=_blank class=infotextkey>生命的偶然性和死亡的超然性等;大人至人与世俗之人对HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiqiu/ target=_blank class=infotextkey>追求的不同看法等。似乎都在渲染一种HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生短暂,HRef=https://www.qijian.info/list/shengming/ target=_blank class=infotextkey>生命渺小和具有不确定性的HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生感受;一种无欲无求,幽远宁静的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活HRef=https://www.qijian.info/list/taidu/ target=_blank class=infotextkey>态度;表现的是HRef=https://www.qijian.info/list/leguan/ target=_blank class=infotextkey>乐观而HRef=https://www.qijian.info/list/huoda/ target=_blank class=infotextkey>豁达的HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神境界。

  这位HRef=https://www.qijian.info/list/anwei/ target=_blank class=infotextkey>安慰者提起了几部道家著作对于福祸、吉凶的看法,世间万物总是变动迁流,吉与凶、祸与福也总是互相转化,它举了HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史上的三个例子:夫差国强而败勾践势弱而称霸、李斯HRef=https://www.qijian.info/list/youshuo/ target=_blank class=infotextkey>游说成功而被五刑,傅说胥靡乃相武丁。作为一个HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治家,这些正是贾谊HRef=https://www.qijian.info/list/guanxin/ target=_blank class=infotextkey>关心的,第一个例子是HRef=https://www.qijian.info/list/diwang/ target=_blank class=infotextkey>帝王的兴衰史,后面两个,则是与贾谊身份相当的士大夫的悲喜剧。年未届而立的贾谊,在他迅速崛起又迅速衰落的HRef=https://www.qijian.info/list/shitu/ target=_blank class=infotextkey>仕途生涯中早已尝到了这种大喜大悲的滋味,此时,在困顿之中,他产生了一种无力感,“命不可说兮,孰知其极”,“天不可与虑兮,道不可与谋”。人对于这个世界是无力把握的,既然天道深远精妙无从探究,则不如顺应万物的HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化,或者走向另一种超越——相信人处在一种无所不在的相对转化之中,在齐同万物、泯灭HRef=https://www.qijian.info/list/shengsi/ target=_blank class=infotextkey>生死之中逍遥自得。接着贾谊从大人、至人、真人与一般凡夫俗子的HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiqiu/ target=_blank class=infotextkey>追求中得出的对比,可以看作是窥破HRef=https://www.qijian.info/list/shengming/ target=_blank class=infotextkey>生命,看透HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生的一种HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹,表现自己要遗世独立,顺应HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然的恬淡安然。“忽然为人兮,何足控抟。化为异物兮,又何足患”,在道家的经典里,这些HRef=https://www.qijian.info/list/daoli/ target=_blank class=infotextkey>道理早已说得很清楚。人面对死亡的HRef=https://www.qijian.info/list/taidu/ target=_blank class=infotextkey>态度是“纵躯委命兮,不私与己”。在活着的时候,如果已将好恶之心去除,那么死亡到来的那一刻,就寻常得跟HRef=https://www.qijian.info/list/shengming/ target=_blank class=infotextkey>生命中的其他时刻一样了。吉祥之兆与不祥之兆也没有什么区别。这仿佛是死神的使者所作的演说,这只不祥之HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟的面目没有狰狞,没有残忍,也许死亡就是这么安详。中国HRef=https://www.qijian.info/list/guren2/ target=_blank class=infotextkey>古人对死亡的看法不是在信仰里找到归宿,而是在智慧里找到归宿。

  这篇赋引用了很多道家HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想,比如第二段中的物相转化、福祸无常等,而第三段中熔炉的HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻,则来自于庄子,庄子在《大宗师》中引述了一则HRef=https://www.qijian.info/list/yuyan/ target=_blank class=infotextkey>寓言:“有个铜匠在冶炼铜汁,铜汁突然跳起来说‘我将要成为干将、莫邪那样的宝剑!’铜匠一定认为是不祥的金属,将把它弃去不用。现在天地就像个大熔炉,万物都在里头熔炼,偶尔幻化人形,就跳起来大叫‘我是人!我是人!’天地也会认为是不祥的人,将弃去不用。”其中的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想可以用一句人们熟知的话来概括:“不以物喜,不以己悲。”实际上,整个第三段都是在渲染一种无欲无求、悠逸宁静的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活HRef=https://www.qijian.info/list/taidu/ target=_blank class=infotextkey>态度,表现的是HRef=https://www.qijian.info/list/leguan/ target=_blank class=infotextkey>乐观而HRef=https://www.qijian.info/list/huoda/ target=_blank class=infotextkey>豁达的HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神世界

  贾谊在《鵩HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟赋》一文中虽然含有道家对HRef=https://www.qijian.info/list/shengsi/ target=_blank class=infotextkey>生死的看法,但又有所不同。虽然在文章中潇潇洒洒、海阔天空,贾谊的真实状态却完全不是这样:为HRef=https://www.qijian.info/list/huaicaibuyu/ target=_blank class=infotextkey>怀才不遇而HRef=https://www.qijian.info/list/beifen/ target=_blank class=infotextkey>悲愤、为身心疲惫而HRef=https://www.qijian.info/list/ganshang/ target=_blank class=infotextkey>感伤、为HRef=https://www.qijian.info/list/qiantu/ target=_blank class=infotextkey>前途未卜而HRef=https://www.qijian.info/list/chouchang/ target=_blank class=infotextkey>惆怅。可以HRef=https://www.qijian.info/list/ganwu/ target=_blank class=infotextkey>感悟到作者当时的心境是一种出离的HRef=https://www.qijian.info/list/beifen/ target=_blank class=infotextkey>悲愤,正是这HRef=https://www.qijian.info/list/beifen/ target=_blank class=infotextkey>悲愤促使其在文章中处处反其道而行之,于是写得越欢娱,就越是衬出HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实的HRef=https://www.qijian.info/list/qiliang/ target=_blank class=infotextkey>凄凉;写得越洒脱,就越是衬出无力割舍的迷茫;写得越圆满,就越是衬出那颗颠沛潦倒的心,早已支离破碎。

  在HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术上,《鵩HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟赋》的形式十分奇特,它以人HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟HRef=https://www.qijian.info/list/duihua/ target=_blank class=infotextkey>对话而展开。这种形式是受到庄子HRef=https://www.qijian.info/list/yuyan/ target=_blank class=infotextkey>寓言的影响,同时也开汉赋主客问答体式之先河。此赋最突出的特点是以HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论为主,以HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论来抒写对HRef=https://www.qijian.info/list/shengming/ target=_blank class=infotextkey>生命HRef=https://www.qijian.info/list/youhuan/ target=_blank class=infotextkey>忧患的思考,来阐发HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生的HRef=https://www.qijian.info/list/zheli/ target=_blank class=infotextkey>哲理。HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论之中也常运用一些贴切的HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻,来增强HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论的形象性,也常用HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹语气来加强HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论的情感性。此赋语言凝炼精警,形式上以整齐的四言句为主,也有HRef=https://www.qijian.info/list/sanwen/ target=_blank class=infotextkey>散文化的倾向,体现着向汉大赋的过渡。

返回