男儿生世间,及壮当封侯。
战伐有功业,焉能守旧丘?
召募赴蓟门,军动不可留。
千金买马鞍,百金装刀头。
闾里送我行,亲戚拥道周。
斑白居上列,酒酣进庶羞。
少年别有赠,含笑看吴钩。
朝进东门营,暮上河阳桥。
落日照大旗,马鸣风萧萧。
平沙列万幕,部伍各见招。
中天悬明月,令严夜寂寥。
悲笳数声动,壮士惨不骄。
借问大将谁?恐是霍嫖姚。
古人重守边,今人重高勋。
岂知英雄主,出师亘长云。
六合已一家,四夷且孤军。
遂使貔虎士,奋身勇所闻。
拔剑击大荒,日收胡马群;
誓开玄冥北,持以奉吾君!
献凯日继踵,两蕃静无虞。
渔阳豪侠地,击鼓吹笙竽。
云帆转辽海,粳稻来东吴。
越罗与楚练,照耀舆台躯。
主将位益崇,气骄凌上都:
边人不敢议,议者死路衢。
我本良家子,出师亦多门。
将骄益愁思,身贵不足论。
跃马二十年,恐辜明主恩。
坐见幽州骑,长驱河洛昏。
中夜间道归,故里但空村。
恶名幸脱免,穷老无儿孙。
《后出塞五首》HRef=https://www.qijian.info/list/zushi/ target=_blank class=infotextkey>组诗叙写开元(713—741)天宝(742—756)年间一位军士从应募赴军到只身脱逃的经历,通过一个人的HRef=https://www.qijian.info/list/zaoyu/ target=_blank class=infotextkey>遭遇深刻反映了天宝之变的“酿乱期”的HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史真实。
自开元中玄宗改府兵制为募兵制,兵农分离,出现了职业兵。德宗时李泌论募兵制是祸乱的根源,说这种应募的兵士,既非土著,又无宗族,重赏赐而轻生。《后出塞五首》主人公正是这样一个应募者形象。一无牵挂的汉子,乐意当兵吃粮。诗中提到相赠吴钩的“HRef=https://www.qijian.info/list/shaonian/ target=_blank class=infotextkey>少年”,当属唐诗中常常写到的HRef=https://www.qijian.info/list/shaonian/ target=_blank class=infotextkey>少年HRef=https://www.qijian.info/list/youxia/ target=_blank class=infotextkey>游侠一类HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物。物以类聚,此诗主人公也应是这一类HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物。HRef=https://www.qijian.info/list/zushi/ target=_blank class=infotextkey>组诗第一首系主人公自叙应募动机及辞家盛况;第二首叙赴军途中情事,尚归美主将;第三首是诗人的HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论;第四首则HRef=https://www.qijian.info/list/jielu/ target=_blank class=infotextkey>揭露蓟门主将的骄横;第五首则写逃离HRef=https://www.qijian.info/list/junlu/ target=_blank class=infotextkey>军旅的经过。此HRef=https://www.qijian.info/list/zushi/ target=_blank class=infotextkey>组诗的突出成就,便在塑造了一个“典型环境中的典型形象”。对此诗的赏析,便应围绕这一中心来进行。
一度怀着功名万里雄心的军士后来逃归,其逃离的动机,诗中说得很清楚,是由于他在蓟门军中看到“主将”(当指安禄HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山)日益骄横、目中无君,而朝廷一味姑息养奸“主将位益崇,气骄凌上都,边人不敢议,议者死路衢”,自己本为效忠HRef=https://www.qijian.info/list/guojia/ target=_blank class=infotextkey>国家而来(“誓开玄冥北,持以奉吾君”),不料却上了“贼船”,“坐见幽州骑,长驱河洛昏”,因而三十六计,走为上计了。
诗一开始就讲得很明白,主人公赴边的目的就是HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiqiu/ target=_blank class=infotextkey>追求“封侯”,“首章便作高兴语,往从骄帅者,赏易邀,功易就也。”(浦起龙)此人正是第三首所谓“重高勋”的“今人”、“奋身勇所闻”的“貔虎士”中的一员。“拔剑击大荒,日收胡HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马群;誓开玄冥北,持以奉吾君”,也正属于这类HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物的夸耀口吻。从第一首“男儿生世间,及壮当封侯”到第五首“跃HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马二十年,恐辜明主恩”的表白,可见主人公求取功名封赏的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想是一贯的,并未发生何种转变。“HRef=https://www.qijian.info/list/guren2/ target=_blank class=infotextkey>古人重守边”六句,不能理解为诗中人HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想的转变,而只能理解为诗人自己对HRef=https://www.qijian.info/list/shishi/ target=_blank class=infotextkey>时事的评议,或者说它们恰恰是诗人对笔下HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想、行动的一种HRef=https://www.qijian.info/list/pipan/ target=_blank class=infotextkey>批判。说这是杜甫微露本相的HRef=https://www.qijian.info/list/difang/ target=_blank class=infotextkey>地方还不够,应该说这是作者直接激扬文字,站出来表态。这种夹叙夹议的手法,在杜甫诗中原是并不罕见的。
据《通典》称:“HRef=https://www.qijian.info/list/guojia/ target=_blank class=infotextkey>国家开元天宝之际,宇内谧如,HRef=https://www.qijian.info/list/bianjiang/ target=_blank class=infotextkey>边将邀宠,竟图勋伐,西陲青海之戍,东北天门之师,碛西怛罗之战,云南渡沪之役,没入异域数十万人,向无幽寇内侮,天下四征未息,离溃之势,岂可量邪!”当时的边境HRef=https://www.qijian.info/list/zhanzheng/ target=_blank class=infotextkey>战争,唐玄宗好战固然是一个原因;兵制的改变,也同样是个重要原因。府兵原是寓兵于农的一种兵制,将帅不能拥兵自重,故唐朝前期没有武夫割据事件。而募兵之行,诚如李泌所说,应募兵士多是不事生产的亡命之徒,他们贪功重赏,形成军中好战HRef=https://www.qijian.info/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理。上自朝廷,下至士兵,互相影响,正是“岂知HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄主,出师亘长云。六合已一家,四夷但孤军。遂使貔虎士,奋身勇所闻。”对侵侮邻国的兴趣随HRef=https://www.qijian.info/list/zhanzheng/ target=_blank class=infotextkey>战争的进行愈来愈浓厚,野心的将帅也就得到长成羽翼的机会。
《后出塞五首》就HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术地再现了这一特定时代的HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活。诗中主人公正是募兵制下一个应募兵的典型形象。他既有应募兵通常有的贪功恋战HRef=https://www.qijian.info/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理,又有HRef=https://www.qijian.info/list/guojia/ target=_blank class=infotextkey>国家HRef=https://www.qijian.info/list/minzu/ target=_blank class=infotextkey>民族观念。他为立功封爵而赴边,又为避叛逆的“恶名”而逃走。HRef=https://www.qijian.info/list/zushi/ target=_blank class=infotextkey>组诗在欢庆气氛中HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头,凄HRef=https://www.qijian.info/list/qiliang/ target=_blank class=infotextkey>凄凉凉地HRef=https://www.qijian.info/list/jiewei/ target=_blank class=infotextkey>结尾,是一出个人HRef=https://www.qijian.info/list/mingyun/ target=_blank class=infotextkey>命运的HRef=https://www.qijian.info/list/beiju/ target=_blank class=infotextkey>悲剧。