水调歌头·隐括杜牧之齐山诗鉴赏

原文

江水浸云影,鸿雁欲南飞。携壶结客何处?空翠渺烟霏。尘世难逢一笑,况有紫萸黄菊,堪插满头归。风景今朝是,身世昔人非。

酬佳节,须酩酊,莫相违。人生如寄,何事辛苦怨斜晖。无尽今来古往,多少春花秋月,那更有危机。与问牛山客,何必独沾衣。

赏析

  依某种文体原有的内容辞句改写成另一种体裁,叫隐括。此词,即隐括杜牧《九日齐HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山HRef=https://www.qijian.info/list/denggao/ target=_blank class=infotextkey>登高》一诗。

  初读一遍,不过觉得它逐句移植原诗,仅仅清畅淡远而已。反复涵咏体会,才发觉HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神已脱胎换骨。

  且看杜牧原诗:“江涵秋影雁初飞,与客携壶上翠微。尘世难逢开口笔,菊HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花须插满头归。但将酩酊酬佳节,不用登临恨落晖。古往今来只如此,牛HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山何必独沾衣。”HRef=https://www.qijian.info/list/zhongyang/ target=_blank class=infotextkey>重阳节,杜牧偕友登齐HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,良辰HRef=https://www.qijian.info/list/moijing/ target=_blank class=infotextkey>美景,使这位平生HRef=https://www.qijian.info/list/baofu/ target=_blank class=infotextkey>抱负未展的晚唐诗人感到难得的欢愉。然而当HRef=https://www.qijian.info/list/xiyang/ target=_blank class=infotextkey>夕阳西下时,又触动了作者HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生无常的HRef=https://www.qijian.info/list/chouku/ target=_blank class=infotextkey>愁苦。春秋时,齐景公登牛HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,北望国都临淄流泪说:“若何滂滂去此而死乎!”诗人HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨何必要象齐景公那样独自下泪,因为HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生之无常,古往今来尽皆如此,谁能幸免呢!语似HRef=https://www.qijian.info/list/kuangda/ target=_blank class=infotextkey>旷达,其实抑郁HRef=https://www.qijian.info/list/shanggan/ target=_blank class=infotextkey>伤感。现在来看此词。一江秋水,天光云影徘徊其中。

  万里长空鸿雁初飞,正值HRef=https://www.qijian.info/list/zhongyang/ target=_blank class=infotextkey>重阳。“携壶结客何处?”一问。“空翠渺烟霏。”一答。答话不著一动词,纯然景语,给人的感觉是携酒HRef=https://www.qijian.info/list/denggao/ target=_blank class=infotextkey>登高的人,溶入了那HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山色空翠、烟霏缥缈的一片氤氲之中,HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境极为空灵。若用原诗“与客携壶上翠微”的“上”字,反嫌质实。平时身居尘世,难逢开口一笑。今日投入大HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然怀抱,自是笑逐颜开。更何况满HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山茱萸紫、菊HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花黄,好插个满头粲然,尽兴而归呢!“HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景今朝是,HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世昔人非。”多少HRef=https://www.qijian.info/list/denggao/ target=_blank class=infotextkey>登高HRef=https://www.qijian.info/list/shanghuai/ target=_blank class=infotextkey>伤怀的昔人,早已成为过去(“非”),但HRef=https://www.qijian.info/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好的大HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然却是真实的、恒常的(“是”)。作者这里所HRef=https://www.qijian.info/list/jiji/ target=_blank class=infotextkey>积极肯定的,不单是当下(“今朝”)的HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然HRef=https://www.qijian.info/list/moijing/ target=_blank class=infotextkey>美景,也肯定了景中之人,当下的HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生。词中增添此二句,顿时注入一道源泉活水般的新意,词情显然已同诗情泾渭分流了。

  作者HRef=https://www.qijian.info/list/quanmian/ target=_blank class=infotextkey>劝勉HRef=https://www.qijian.info/list/pengyou/ target=_blank class=infotextkey>朋友,HRef=https://www.qijian.info/list/chouda/ target=_blank class=infotextkey>酬答佳节HRef=https://www.qijian.info/list/moijing/ target=_blank class=infotextkey>美景,尽管酩酊一醉,不要辜负大好辰光。“HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生如寄,何事HRef=https://www.qijian.info/list/xinku/ target=_blank class=infotextkey>辛苦怨斜晖。”HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生有限,更应惜取,何苦对斜阳而怨迟暮呢。此二句虽用原诗,却非故作HRef=https://www.qijian.info/list/kuangda/ target=_blank class=infotextkey>旷达,实为充分肯定当下HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生的价值。“无尽今来古往,多少春HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花秋月,那更有危机。”此三句,移植原诗“古往今来只如此”,但全反其意,更发出新意。点石成金,脱胎换骨,尽在于此。无尽今来古往,多少春HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花秋月,概括绵延无尽的HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间与上下无限的空间。往古来今谓之宙,四方上下谓之宇。作者精骛八极,思通千载,但觉无限宇宙之中,永远充满生机,哪有什么危机呢!作者是宋代著名儒家哲人。在儒家看来,宇宙、HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生,本体为一,即生生不息的生机。这生机流行体现于天地万物HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生,“亘古亘今,未尝有一息之间断。”(朱熹《中庸或问》)HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生虽然有限,宇宙生机却是无限的。HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生尽其意义,就是生得其所,体现了宇宙的本体,有限的HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生便与无限的宇宙融为一体。心知此意,则HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生充满乐趣。“与问牛HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山客,何必独沾衣。”言外正洋溢着这种HRef=https://www.qijian.info/list/leguan/ target=_blank class=infotextkey>乐观HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神。朱词与杜诗的结笔,仍是语同而意别。

  杜诗以HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生无常然而聊以自慰,语似HRef=https://www.qijian.info/list/kuangda/ target=_blank class=infotextkey>旷达而实HRef=https://www.qijian.info/list/shanggan/ target=_blank class=infotextkey>伤感抑郁。朱词却运用对HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生的HRef=https://www.qijian.info/list/leguan/ target=_blank class=infotextkey>乐观HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神,来否定HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生无常的HRef=https://www.qijian.info/list/shanggan/ target=_blank class=infotextkey>伤感情绪。而这种HRef=https://www.qijian.info/list/shanggan/ target=_blank class=infotextkey>伤感情绪不知曾折磨过多少古代诗人。回头玩味“HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景今朝是,HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世昔人非”,意味更显,也更深长。

  不妨设想一下,作者HRef=https://www.qijian.info/list/zhongyang/ target=_blank class=infotextkey>重阳结伴HRef=https://www.qijian.info/list/denggao/ target=_blank class=infotextkey>登高,兴之所至,于是挥洒笔墨,隐括杜牧诗而成此词。江水,云影,鸿雁,空翠,烟霏,紫萸,黄菊,作者眼中之大HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然,无往而非“四时行焉,万物生焉”,“鸢飞戾天,鱼跃于渊”,“万物并育而不相害”,一片生机旺然之境界。

  而HRef=https://www.qijian.info/list/zhongyang/ target=_blank class=infotextkey>重阳佳节,结伴HRef=https://www.qijian.info/list/denggao/ target=_blank class=infotextkey>登高,返归HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然,开口一笑,酩酊一醉,自己性情之舒展,亦皆充满“乐HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山”“乐水”,“乐以忘忧”的意趣。作者“胸次之HRef=https://www.qijian.info/list/youran/ target=_blank class=infotextkey>悠然,直与天地万物上下同流,各得其所之妙,隐然见于言外”《论语集注》。作者词中,已非杜牧诗中一般HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生情感的境界,而是这位儒家天人合一的HRef=https://www.qijian.info/list/zhexue/ target=_blank class=infotextkey>哲学境界。这境界实无异于“HRef=https://www.qijian.info/list/muchun/ target=_blank class=infotextkey>暮春者,春服既成,冠者五六人,童子六七人,浴乎沂,HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风乎舞雩,咏而归”的境界。朱熹此词HRef=https://www.qijian.info/list/zanmoi/ target=_blank class=infotextkey>赞美HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然,HRef=https://www.qijian.info/list/zanmoi/ target=_blank class=infotextkey>赞美HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生,表现出中国儒家HRef=https://www.qijian.info/list/zhexue/ target=_blank class=infotextkey>哲学HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神,宋词的境界,不失为对宋词的一大贡献。

  此词抒发性情哲思,贵在深入浅出,出以HRef=https://www.qijian.info/list/youmoi/ target=_blank class=infotextkey>优美高远的HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境和清畅豪爽的格调,故深含理趣而不堕庸俗。

  《历代诗馀》卷一一七引《HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书续录》评云:“气骨HRef=https://www.qijian.info/list/haomai/ target=_blank class=infotextkey>豪迈,则俯视苏辛;音节谐和,则仆命秦柳。洗尽千古头巾俗态。”可谓知言。此词属隐括体,贵在以故推新,HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术造诣与杜牧原诗各有千秋。它虽几乎逐句移植原诗,但几处贯注新意,全词也处处意蕴翻新,而具一幅全新的面孔。比如读罢全词,再回味上阕“况有紫萸黄菊,堪插满头归”,就见得入HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山归来岂止是紫萸黄菊满头粲然,并且是满载人与HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然合二为一的生趣而归。举此一例,全篇皆可连类而及脱胎换骨,只在襟怀之高。点铁成金,却在点化之妙。宋词宋诗,都不乏这种以故为新的HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术特色。这,实际上又是善于继承并创新的整个宋代HRef=https://www.qijian.info/list/wenhua/ target=_blank class=infotextkey>文化HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神的一个体现。朱熹此词,HRef=https://www.qijian.info/list/yinyu/ target=_blank class=infotextkey>隐喻着这一HRef=https://www.qijian.info/list/wenhua/ target=_blank class=infotextkey>文化背景。

返回