秋水时至,百川灌河。泾流之大,两涘渚崖之间,不辩牛马。于是焉,河伯欣然自喜,以天下之美为尽在己。顺流而东行,至于北海。东面而视,不见水端。于是焉,河伯始旋其面目,望洋向若而叹曰:“野语有之曰:‘闻道百,以为莫己若’者,我之谓也。且夫我尝闻少仲尼之闻,而轻伯夷之义者,始吾弗信,今吾睹子之难穷也,吾非至于子之门,则殆矣,吾长见笑于大方之家。”
北海若曰:“井蛙不可以语于海者,拘于虚也;夏虫不可以语于冰者,笃于时也;曲士不可以语于道者,束于教也。今尔出于崖涘,观于大海,乃知尔丑,尔将可与语大理矣。天下之水,莫大于海。万川归之,不知何时止而不盈;尾闾泄之,不知何时已而不虚;春秋不变,水旱不知。此其过江河之流,不可为量数。而吾未尝以此自多者,自以比形于天地,而受气于阴阳,吾在天地之间,犹小石小木之在大山也。方存乎见少,又奚以自多!计四海之在天地之间也,不似礨空之在大泽乎?计中国之在海内不似稊米之在大仓乎?号物之数谓之万,人处一焉;人卒九州,谷食之所生,舟车之所通,人处一焉。此其比万物也,不似豪末之在于马体乎?五帝之所连,三王之所争,仁人之所忧,任士之所劳,尽此矣!伯夷辞之以为名,仲尼语之以为博。此其自多也,不似尔向之自多于水乎?”
本文节选自《庄子・秋水》。庄子(前389?―前286?),战国时宋国人,HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想家,庄子和老子同属道家学派,合称“老庄”。
庄子HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活的战国时代是一个大动荡大变草的时代,应子对当时的兼并HRef=https://www.qijian.info/list/zhanzheng/ target=_blank class=infotextkey>战争、剥削压迫乃至“人为物役”等现象极端HRef=https://www.qijian.info/list/buman/ target=_blank class=infotextkey>不满,但又无可奈何。无可奈何中,他只HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望在HRef=https://www.qijian.info/list/heian/ target=_blank class=infotextkey>黑暗的HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会中HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活得HRef=https://www.qijian.info/list/yukuai/ target=_blank class=infotextkey>愉快,能够顺其HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然,得尽天年。于是,他以“道”为师,企图通过“心斋”、“坐忘”等方式与“道”融为一体,HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiqiu/ target=_blank class=infotextkey>追求“无己、无功、无名”的无差别境界,而获得“逍遥游”,获得HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神的绝对HRef=https://www.qijian.info/list/ziyou/ target=_blank class=infotextkey>自由。庄子《秋水》本义是讨论价值判断的相对性,我们现在可以视之为相对独立的一篇选文,而给予HRef=https://www.qijian.info/list/jiji/ target=_blank class=infotextkey>积极的HRef=https://www.qijian.info/list/jioshi/ target=_blank class=infotextkey>解释,获得新的启迪。《秋水》篇的主体部分是河伯与北海若的七番HRef=https://www.qijian.info/list/duihua/ target=_blank class=infotextkey>对话,本文只节选了其中的第一部分。
本文分为两部分。
第一部分(第一HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然段),导论,写河伯观念的HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化。初与百川比,河伯欣然自喜,“以天下之美为尽在己”,认为自己是天下最大的了。后与北海若比,河伯才知自己并非天下最大,引出与北海若的HRef=https://www.qijian.info/list/duihua/ target=_blank class=infotextkey>对话。
第二部分(第二HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然段),本论,写北海若的HRef=https://www.qijian.info/list/guandian/ target=_blank class=infotextkey>观点:一切都是相对的,没有什么可自多的。北海若的这段HRef=https://www.qijian.info/list/duihua/ target=_blank class=infotextkey>对话可分四层:第一层“曲士不可语道”,而河伯观于HRef=https://www.qijian.info/list/dahai/ target=_blank class=infotextkey>大海,已认识到自己的不足,因而“可与语大理矣”。第二层“天下之水,莫大于海”,“而吾未尝以此自多”,为什么呢?因为大小、多少都是相对的,海比河大,却比天小,所以没什么可自多的。第三层进一步阐述说明大小、多少都是相对的:四海和天地比,四海小;中国和海内比,中国小;人和万物与九州比,人都是小的。第四层所谓五帝、三王、仁人、任士所从事的事业都不过是“毫末”,伯夷辞让周王授予的职位,不食周粟,饿死首阳HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山;孔子谈论“仁”、“礼”,也都是“毫末”。伯夷为名,孔子为博,都是自多,都是错的。
本文是一篇以HRef=https://www.qijian.info/list/duihua/ target=_blank class=infotextkey>对话方式展开HRef=https://www.qijian.info/list/shuoli/ target=_blank class=infotextkey>说理的HRef=https://www.qijian.info/list/lunshuowen/ target=_blank class=infotextkey>论说文。在整体构思上,本文通篇采用HRef=https://www.qijian.info/list/yuyan/ target=_blank class=infotextkey>寓言形式HRef=https://www.qijian.info/list/shuoli/ target=_blank class=infotextkey>说理。作者虚构了一个河伯与北海若HRef=https://www.qijian.info/list/duihua/ target=_blank class=infotextkey>对话的HRef=https://www.qijian.info/list/yuyan/ target=_blank class=infotextkey>寓言HRef=https://www.qijian.info/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事,通过两个HRef=https://www.qijian.info/list/shenhua/ target=_blank class=infotextkey>神话HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物的HRef=https://www.qijian.info/list/duihua/ target=_blank class=infotextkey>对话来展开HRef=https://www.qijian.info/list/shuoli/ target=_blank class=infotextkey>说理、阐明HRef=https://www.qijian.info/list/guandian/ target=_blank class=infotextkey>观点,极大地增强了文章的HRef=https://www.qijian.info/list/wenxue/ target=_blank class=infotextkey>文学性。《庄子》HRef=https://www.qijian.info/list/sanwen/ target=_blank class=infotextkey>散文在先秦HRef=https://www.qijian.info/list/sanwen/ target=_blank class=infotextkey>散文中最富于HRef=https://www.qijian.info/list/langman/ target=_blank class=infotextkey>浪漫色彩。
论证上,多用形象HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻说明抽象HRef=https://www.qijian.info/list/daoli/ target=_blank class=infotextkey>道理,用HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻HRef=https://www.qijian.info/list/shuoli/ target=_blank class=infotextkey>说理多是由个别到个别的比较论证法。运用比较论证法中,又包含性质相似的类比论证法,如“拘于虚”之井蛙、“笃于时”之夏虫与“束于教”之曲士之间的比较,便是类比论证;还包含性质相反的对比论证法,如“束于教”之“曲士”与“观于HRef=https://www.qijian.info/list/dahai/ target=_blank class=infotextkey>大海”,已HRef=https://www.qijian.info/list/zhiji/ target=_blank class=infotextkey>知己丑、可与语大理的河伯之间的比较,便是对比论证。