乙丑岁赴试并州,道逢捕雁者云:“今旦获一雁,杀之矣。其脱网者悲鸣不能去,竟自投于地而死。”予因买得之,葬之汾水之上,垒石为识,号曰“雁丘”。同行者多为赋诗,予亦有《雁丘词》。旧所作无宫商,今改定之。
问世间,情为何物,直教生死相许?
天南地北双飞客,老翅几回寒暑。
欢乐趣,离别苦,就中更有痴儿女。
君应有语:渺万里层云,千山暮雪,只影向谁去?
横汾路,寂寞当年箫鼓,荒烟依旧平楚。
招魂楚些何嗟及,山鬼暗啼风雨。
天也妒,未信与,莺儿燕子俱黄土。
千秋万古,为留待骚人,狂歌痛饮,来访雁丘处。
问世间,情为何物,直教HRef=https://www.qijian.info/list/shengsi/ target=_blank class=infotextkey>生死相许——HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁的HRef=https://www.qijian.info/list/shengsi/ target=_blank class=infotextkey>生死至情深深HRef=https://www.qijian.info/list/dizhen/ target=_blank class=infotextkey>地震撼了作者,他将自己的震惊、HRef=https://www.qijian.info/list/tongqing/ target=_blank class=infotextkey>同情、感动,化为有力的诘问,问自己、问世人、问苍天,究竟“情是何物”?起句陡然发问似雷霆万钧,破空而来;如熔岩沸腾,奔涌而出。正如后来汤显祖在《HRef=https://www.qijian.info/list/mudan/ target=_blank class=infotextkey>牡丹亭·题词》中所说:“情之所至,生可以死,死可以复生,生不可以死,死不可以生者,皆非情之至也。”情至极处,具是何物,竟至于要HRef=https://www.qijian.info/list/shengsi/ target=_blank class=infotextkey>生死相许?作者的诘问引起读者深深的HRef=https://www.qijian.info/list/sisuo/ target=_blank class=infotextkey>思索,引发出对世间HRef=https://www.qijian.info/list/shengsi/ target=_blank class=infotextkey>生死不渝真情的热情讴歌。在“HRef=https://www.qijian.info/list/shengsi/ target=_blank class=infotextkey>生死相许”之前加上“直教”二字,更加突出了“情”的力量之奇伟。词的开篇用问句,突如其来,先声夺人,犹如盘HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马弯弓,为下文描写雁的殉情蓄足了笔势,也使HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁殉情的内在意义得以升华。
天南地北双飞客,老翅几回寒暑——这二句写雁的感HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生活情景。HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁HRef=https://www.qijian.info/list/qiutian/ target=_blank class=infotextkey>秋天南下越冬而HRef=https://www.qijian.info/list/chuntian/ target=_blank class=infotextkey>春天北归,双宿双飞。作者称他们为“双飞客”,赋予它们的比翼双飞以世间HRef=https://www.qijian.info/list/fuqi/ target=_blank class=infotextkey>夫妻相爱的HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想色彩。“天南地北”从空间落笔,“几回寒暑”从HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间着墨,用高度的HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术概括,写出了HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁的相依为命、为下文的殉情作了必要的铺垫。
欢乐趣,HRef=https://www.qijian.info/list/bieli/ target=_blank class=infotextkey>别离苦,是中更有痴儿女——是中:于此,在这里面。这几句是说HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁长期以来共同HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活,既是HRef=https://www.qijian.info/list/tuanju/ target=_blank class=infotextkey>团聚的快乐,也有HRef=https://www.qijian.info/list/libie/ target=_blank class=infotextkey>离别的酸楚,在平平淡淡的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活中形成了难以割舍的一往深情。长期以来,这对“双飞客”早已心心相印,痴情HRef=https://www.qijian.info/list/reai/ target=_blank class=infotextkey>热爱,矢志不渝。“痴儿女”三字包含着词人的哀婉与HRef=https://www.qijian.info/list/tongqing/ target=_blank class=infotextkey>同情,也使人HRef=https://www.qijian.info/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想到人世间更有许多真心相爱的痴情男女。
君应有语。渺万里层云,千HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山暮HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪,只影为谁去——君:指殉情的HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁。这四句是对HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁殉情前HRef=https://www.qijian.info/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理活动细致入微的揣摩描写。当网罗惊破双栖梦之后,作者认为孤雁心中必然会进行生与死、殉情与偷生的HRef=https://www.qijian.info/list/maodun/ target=_blank class=infotextkey>矛盾斗争。但这种犹豫与抉择的过程并未影响HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁殉情的挚诚。相反,更足以表明以死殉情是HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁深入HRef=https://www.qijian.info/list/sisuo/ target=_blank class=infotextkey>思索后的理性抉择,从而HRef=https://www.qijian.info/list/jieshi/ target=_blank class=infotextkey>揭示了殉情的真正原因:相依相伴,形影不离的情侣已逝,自己形孤影单,前路渺茫,失去一生的至爱,即使荀活下去又有什么意义呢?于是痛下决心,“自投于地而死”。“万里”、“千HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山”写征途之遥远,“层云”、“暮HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪”状前景之HRef=https://www.qijian.info/list/jiannan/ target=_blank class=infotextkey>艰难。此四句用烘托的手法,HRef=https://www.qijian.info/list/jieshi/ target=_blank class=infotextkey>揭示了HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁HRef=https://www.qijian.info/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理活动的轨迹,交待了殉情的深层原因。
横汾路,HRef=https://www.qijian.info/list/jimo/ target=_blank class=infotextkey>寂寞当年箫鼓。荒烟依旧平楚——这几句借助对HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史盛迹的HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiyi/ target=_blank class=infotextkey>追忆与对眼前HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物的描绘,渲染了HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁殉情的不朽意义。“横汾路”指当年汉武帝巡幸处。“HRef=https://www.qijian.info/list/jimo/ target=_blank class=infotextkey>寂寞当年箫鼓”是倒装句,即当年箫鼓HRef=https://www.qijian.info/list/jimo/ target=_blank class=infotextkey>寂寞。楚:即从莽,平楚就是平林。这几句说的是,在这汾水一带,当年本是HRef=https://www.qijian.info/list/diwang/ target=_blank class=infotextkey>帝王游幸欢乐的HRef=https://www.qijian.info/list/difang/ target=_blank class=infotextkey>地方,可是现在已经一片荒凉,平林漠漠,荒烟如织。据《史记·封禅书》记载,汉武帝曾率文武百官至汾水边巡祭后土,武帝做《秋HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风辞》,其中有“泛楼船兮济汾河,横中流兮扬素波,箫鼓鸣兮发棹歌”之句,可见当时是箫鼓喧天,棹歌四起,HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山鸣谷应,何等热闹。而今天却是四处冷烟衰草,一派萧条冷落景象。古与今,盛与衰,喧嚣与冷落,形成了鲜明的对比。在这几句中,词人用当年武帝巡幸,炫赫一时,转瞬间烟消云散,反衬了真情的万古长存。
招魂楚些何嗟及,HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山鬼自啼HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨——些,句未象声词。《HRef=https://www.qijian.info/list/chuci/ target=_blank class=infotextkey>楚辞·招魂》句尾均用“些”字,所以称“楚些”。这句意思是武帝已死,招魂无济于事。HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山鬼自啼HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨——《HRef=https://www.qijian.info/list/chuci/ target=_blank class=infotextkey>楚辞·九歌》中有《HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山鬼》篇,描HRef=https://www.qijian.info/list/xioshan/ target=_blank class=infotextkey>写HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山中女神HRef=https://www.qijian.info/list/shilian/ target=_blank class=infotextkey>失恋的悲哀。这里说的是HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山鬼枉自悲啼,而死者已矣。以上两句借《HRef=https://www.qijian.info/list/chuci/ target=_blank class=infotextkey>楚辞》之典反衬了殉情HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁真情的永垂不朽。天也妒。未信与,莺儿HRef=https://www.qijian.info/list/yanzi/ target=_blank class=infotextkey>燕子俱黄土——HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁HRef=https://www.qijian.info/list/shengsi/ target=_blank class=infotextkey>生死相许的深情连上天也嫉妒,所以这对殉情的HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁决不会和一般的莺儿HRef=https://www.qijian.info/list/yanzi/ target=_blank class=infotextkey>燕子一样化为黄土。而是“留得生前身后名”,与世长存。这几句从反面衬托,更加突出了HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁殉情的崇高,为下文HRef=https://www.qijian.info/list/xunfang/ target=_blank class=infotextkey>寻访雁丘作好铺垫。
千秋万古。为留待骚人,狂歌痛饮,来访雁丘处——这是从正面对HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁的称赞。词人展开HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象,千秋万古后,也会有像他和他的HRef=https://www.qijian.info/list/pengyou/ target=_blank class=infotextkey>朋友们一样的“钟于情”的骚人墨客,来HRef=https://www.qijian.info/list/xunfang/ target=_blank class=infotextkey>寻访这小小的雁丘,来HRef=https://www.qijian.info/list/jidian/ target=_blank class=infotextkey>祭奠这一对爱侣的亡灵。“狂歌痛饮”生动地写出了人们的感动之深。全词HRef=https://www.qijian.info/list/jiewei/ target=_blank class=infotextkey>结尾,寄寓了词人对殉情者的深切HRef=https://www.qijian.info/list/aisi/ target=_blank class=infotextkey>哀思,延伸了全词的HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史跨度,使HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题得以升华。