十年憔悴到秦京,谁料翻为岭外行。
伏波故道风烟在,翁仲遗墟草树平。
直以慵疏招物议,休将文字占时名。
今朝不用临河别,垂泪千行便濯缨。
衡阳与梦得分路赠别。唐代。柳宗元。 十年憔悴到秦京,谁料翻为岭外行。伏波故道风烟在,翁仲遗墟草树平。直以慵疏招物议,休将文字占时名。今朝不用临河别,垂泪千行便濯缨。
永州十年艰辛,憔悴枯槁进京;
长安三旬未尽,奉旨谪守边庭。
踏上汉时故道,追思马援将军;
昔日石人何在,空余荒草野径。
你我无心攀附,奸佞诽谤忠臣;
诗文竟致横祸,劝君封笔隐名。
今日生离死别,对泣默然无声;
何须临河取水,泪洒便可濯缨。
十年憔悴:指被贬十年的屈辱与痛苦生活。憔悴:面貌惨淡,亦指艰难困苦。
秦京:秦都咸阳,此处代指唐都长安。
故道:指“伏波将军”马援率领军队攻打越南曾走过的路。
风烟:风云雾霭。
翁仲:秦时巨人,秦始皇曾铸金人以像翁仲,后世称石像或墓道石为翁仲。翁仲遗墟,指伏波故道上的汉魏古墓。草树平,即草与树平,表示非常荒凉。
慵疏:懒散粗疏,这是托词,其实是说不愿与腐朽势力同流合污。遭物议,遭到某些人的批评指责。
时名:一时的名声。刘禹锡被贬官十年回到长安以后曾写诗嘲讽新贵,其中“玄都观里桃千树,尽是刘郎去后栽”(《元和十年自朗州承召至京戏赠看花诸君子》)两句,讽喻多年以来由于投机取巧而在政治上得意的新贵们,不过是我刘禹锡被排挤出长安后才被提拔起来的罢了。由于“语涉讥刺,执政不悦”,这是其再次被贬官的原因之一。
临河:去河边。濯缨:李陵赠别苏武的诗中有“临河濯长缨,念别怅悠悠”两句,本诗意思是说,“垂泪千行”就可“濯缨”,所以不用象李陵、苏武分别时那样到河中去“濯长缨”了。
濯缨:“沧浪之水清兮,可以濯我缨”,表明自己与好友刘禹锡(刘梦得)都是清流,不是浊流,不言委屈,而人知其含冤。
元和十年(815年)二月,二人分别从永州、朗州回到长安,谁知不到一个月,却被外放至更为荒僻的远州任职。是年三月,二人打点行装,携家带口,又一次踏上南下之路。分手之后,相互写诗酬答,共六首。《衡阳与梦得分路赠别》为第一首。
参考资料:
1、王松龄 杨立扬 等.柳宗元诗文选译.成都:巴蜀书社,1991:32-33
柳子厚与刘梦得在公元793年(贞元九年)同为赐进士及第,踏上HRef=https://www.qijian.info/list/shitu/ target=_blank class=infotextkey>仕途,二十多年来,肝胆相照,取长补短,是中唐文坛上的“双星”。孙昌武先生在《柳宗元评传》中写道:“刘禹锡是柳宗元一生中最为亲密的HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人,是一代差可与柳宗元比肩的卓越的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想家、HRef=https://www.qijian.info/list/wenxue/ target=_blank class=infotextkey>文学家、HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治家……二人交谊终身不渝,在HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治斗争中同进退,相支持,在HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想HRef=https://www.qijian.info/list/lilun/ target=_blank class=infotextkey>理论上互有影响,在HRef=https://www.qijian.info/list/wenxue/ target=_blank class=infotextkey>文学上也共同切磋,相互HRef=https://www.qijian.info/list/xuexi/ target=_blank class=infotextkey>学习。”从步入HRef=https://www.qijian.info/list/shitu/ target=_blank class=infotextkey>仕途到“永贞革新”,从革新失败到被HRef=https://www.qijian.info/list/bianzhe/ target=_blank class=infotextkey>贬谪,从奉旨返京到再度远谪,他们始终患难与共。永州十年,二人交谊最密切,通讯最频繁。公元815年(元和十年)旧历二月,二人作为“十一年前南渡客,四千里外北归人”(柳宗元《诏追赴都二月至灞上亭》)HRef=https://www.qijian.info/list/fenbie/ target=_blank class=infotextkey>分别从永州、朗州回到HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安,满以为劫难已过,对HRef=https://www.qijian.info/list/qiantu/ target=_blank class=infotextkey>前途充满HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望和HRef=https://www.qijian.info/list/huanxiang/ target=_blank class=infotextkey>幻想,谁知不到一个月,却被外放至更为荒僻的远州任职。是年三月,二人打点行装,携家带口,又一次踏上南下之路。就心态而言,彼此都凄然HRef=https://www.qijian.info/list/shanggan/ target=_blank class=infotextkey>伤感,二人都HRef=https://www.qijian.info/list/huanxiang/ target=_blank class=infotextkey>幻想着有朝一日能东HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山再起,造福桑梓;但朝廷一再疏远,新贵们造谣中伤,其HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想已被残酷的HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实击得粉碎,纵有雄才大略仍无用武之地,因而更加HRef=https://www.qijian.info/list/fenmen/ target=_blank class=infotextkey>愤懑。柳宗元便有“皇恩若许归田去,晚岁当为邻舍翁”(《重别梦得》)的打算,刘禹锡则更低调:“耦耕若便遗HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世,黄发相看万事休”(《答重别》),他们已把功名看淡,悟出东HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山再起遥不可及的HRef=https://www.qijian.info/list/daoli/ target=_blank class=infotextkey>道理。到衡阳后,一人往西南去了柳州,一人向南直奔连州,歧路HRef=https://www.qijian.info/list/fenshou/ target=_blank class=infotextkey>分手,万语千言,甚为感人。刘梦得形容HRef=https://www.qijian.info/list/xibie/ target=_blank class=infotextkey>惜别时的情景为“归目并随回雁尽,愁肠正遇断猿时”(《再授连州至衡阳酬柳柳州HRef=https://www.qijian.info/list/zengbie/ target=_blank class=infotextkey>赠别》),HRef=https://www.qijian.info/list/fenshou/ target=_blank class=infotextkey>分手之后,相互HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗HRef=https://www.qijian.info/list/chouda/ target=_blank class=infotextkey>酬答,共六首,其中七律二首,七绝二首,五绝二首,均字字含情,句句有泪,深沉而郁抑,HRef=https://www.qijian.info/list/aishang/ target=_blank class=infotextkey>哀伤而悲凄。《衡阳与梦得分路HRef=https://www.qijian.info/list/zengbie/ target=_blank class=infotextkey>赠别》为第一首。
首联两句,有回顾,有直面,起伏跌宕,贮泪其中。始“伏”而“起”,旋“起”而又“伏”,短短十四个字,把两位诗人十几年来的HRef=https://www.qijian.info/list/kanke/ target=_blank class=infotextkey>坎坷HRef=https://www.qijian.info/list/mingyun/ target=_blank class=infotextkey>命运集中凝炼地表现了出来,引发读者无穷的HRef=https://www.qijian.info/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想和遐思:“永贞革新”失败后,“二王八司HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马”们死的死,病的病。两位诗人总算万幸,只是外放而已。但十年HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间过的是囚徒般的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活,身心均受伤害。为官乃徒有虚名,治民又力不从心,持家实HRef=https://www.qijian.info/list/jiannan/ target=_blank class=infotextkey>艰难异常。作者到永州后,老HRef=https://www.qijian.info/list/muai/ target=_blank class=infotextkey>母爱女相继弃世,自己因水土不服而染病在身,所居处所凡四遭火,差点被烧死。名为六品官员,实则“弼HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马温”而已。故“颜色憔悴,形容枯槁”,不足为怪。好不容易等到皇恩浩荡,大赦天下,终于得以与HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人在HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安相见。“到秦京”为一“起”,心境也稍微好一点。谁知好景不长,到HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安不到一个月,圣旨下,又把他们明升暗降地外放至更为荒僻的州郡做刺史,“谁料翻为岭外行”乃再一“伏”。此刻,一切HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望都化为泡影,海市蜃楼般顷刻之间无影无踪,本是“憔悴”的面容又蒙上厚厚HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风尘,更显其“憔悴”。HRef=https://www.qijian.info/list/zheyinian/ target=_blank class=infotextkey>这一年柳宗元44岁,刘禹锡45岁,正是为国效力的大好年华,奈何HRef=https://www.qijian.info/list/bianzhe/ target=_blank class=infotextkey>贬谪远州,HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄失路,宁不哀哉。
颔联以伏波HRef=https://www.qijian.info/list/jiangjun/ target=_blank class=infotextkey>将军HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马援的HRef=https://www.qijian.info/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事暗点“古道西HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风瘦HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马”之意,令人瞻望HRef=https://www.qijian.info/list/qiantu/ target=_blank class=infotextkey>前途,不寒而栗。作者说:想当年,伏波HRef=https://www.qijian.info/list/jiangjun/ target=_blank class=infotextkey>将军HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马援率领大军南征到此,叱咤HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风云,威HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风八面,战旗猎猎,金鼓声声,似在目入耳,可睹可闻;后人将其铸成石像,立于湘水西岸HRef=https://www.qijian.info/list/jiangjun/ target=_blank class=infotextkey>将军庙前,如巨人翁仲铜像立于咸阳宫门外一般,供人瞻仰,何其光灿。而今他等踏上这条古道,只见HRef=https://www.qijian.info/list/jiangjun/ target=_blank class=infotextkey>将军庙前荒草遍地,断壁残垣,不觉怆然泪下,虽是季春,却有《黍离》之悲。物已如此,人何以堪。想想自己的境遇,看看唐王朝的倾颓,则又平添了几分HRef=https://www.qijian.info/list/chousi/ target=_blank class=infotextkey>愁思,多加了一层HRef=https://www.qijian.info/list/fenmen/ target=_blank class=infotextkey>愤懑。这一联妙在HRef=https://www.qijian.info/list/jiegufongjin/ target=_blank class=infotextkey>借古HRef=https://www.qijian.info/list/fongjin/ target=_blank class=infotextkey>讽今,HRef=https://www.qijian.info/list/jijing/ target=_blank class=infotextkey>即景HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情。写伏波HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风采,叹自己HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世;描故道荒凉,讽当朝衰微,从而再表“憔悴”之意,可谓一石双HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟,言在此而意在彼也。此联失粘,仓促成章之未暇订正,或竟不以律害辞,不以辞害意。亦见唐人知律而不为律所缚也。
李白诗云:“总为浮云能蔽日,HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安不见使人愁。”对于柳、刘二人来说,头顶上就不只是一片浮云,而简直是满天乌云了,“信而见疑,忠而被谤”的事如幽灵般伴其左右。据传刘梦得“十年憔悴到秦京”以后曾HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗两首HRef=https://www.qijian.info/list/chaofong/ target=_blank class=infotextkey>嘲讽新贵,其中“玄都观里桃千树,尽是刘郎去后栽”(《元和十年自朗州承召至京戏赠看HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花诸君子》)两句HRef=https://www.qijian.info/list/fongyu/ target=_blank class=infotextkey>讽喻十年以来由于投机取巧而在HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治上愈来愈得意的新贵们不过是他被排挤出HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安后才被提拔起来的罢了,而“百亩庭中半是苔,桃HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花净尽菜HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花开”(《再游玄都观》)二句则暗刺朝廷HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治危机,旧宠新贵们一“HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花”不如一“HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花”的HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实情况。由于两诗“语涉讥刺,执政不悦”,新贵们于是大进谗言,一HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风云突变,厄运又至,两位诗人再度遭贬。作者说:老HRef=https://www.qijian.info/list/pengyou/ target=_blank class=infotextkey>朋友,我们似失之慵疏呀。“慵疏”者,非懒散粗疏也,意谓迂直,坚持操守,固其本性也,无怪乎新贵与你我冰炭不相容。颈联“直以慵疏招物议,休将文字占时名”,妙在正话反说,寓庄于谐,似调侃,类解嘲。言下之意是:倘若我们能违心地歌功颂德,趋炎附势,少写几句讥讽的诗文,也不至于再度遭贬南荒吧。
尾联两句,表HRef=https://www.qijian.info/list/youqing/ target=_blank class=infotextkey>友情之深厚,叹HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世之悲凄,将全诗的HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情推向高潮。诗人说:你我即将分路,天各一方,想当年,苏武去国离乡,李陵HRef=https://www.qijian.info/list/zengbie/ target=_blank class=infotextkey>赠别诗有“临河濯长缨,念别怅悠悠”两句,我们分路,“怅悠悠”则同,但用不着“临河”取水,这流不尽的泪水便足以濯缨洗冠了——“垂泪千行”,看似乖谬,实则在理。这HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术上的夸张同样给读者以丰富的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象和深沉的思考。彼时彼地的两位诗人,HRef=https://www.qijian.info/list/mingyun/ target=_blank class=infotextkey>命运HRef=https://www.qijian.info/list/kanke/ target=_blank class=infotextkey>坎坷,HRef=https://www.qijian.info/list/qiantu/ target=_blank class=infotextkey>前途渺茫,可垂泪;生离死别,无缘再见,可垂泪;HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄失路,报国无门,可垂泪;新贵弄权,国之日衰,亦可垂泪。即使“垂泪千行”,也不足以表达我们的HRef=https://www.qijian.info/list/beitong/ target=_blank class=infotextkey>悲痛、HRef=https://www.qijian.info/list/fenmen/ target=_blank class=infotextkey>愤懑、HRef=https://www.qijian.info/list/shanggan/ target=_blank class=infotextkey>伤感、失落、HRef=https://www.qijian.info/list/yilian/ target=_blank class=infotextkey>依恋、HRef=https://www.qijian.info/list/youyu/ target=_blank class=infotextkey>忧郁互为交织的复杂HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情啊!王勃云“无为在歧路,儿女共沾巾”,HRef=https://www.qijian.info/list/quanwei/ target=_blank class=infotextkey>劝慰之中,尚有HRef=https://www.qijian.info/list/mianli/ target=_blank class=infotextkey>勉励,读之令人HRef=https://www.qijian.info/list/xiongjin/ target=_blank class=infotextkey>胸襟开阔,格调颇高,堪为千古名句;而此诗结句从苏李HRef=https://www.qijian.info/list/zengbie/ target=_blank class=infotextkey>赠别诗中翻出无穷之意。尾联乃表两个断肠人相别,将HRef=https://www.qijian.info/list/guoshi/ target=_blank class=infotextkey>国事家事融为一体,可忧可叹,形象地表达了诗人的真情实感,同样脍炙人口,且有令人潸然泪下的HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术效果。
柳宗元(773年-819年),字子厚,唐代河东(今山西运城)人,杰出诗人、哲学家、儒学家乃至成就卓著的政治家,唐宋八大家之一。著名作品有《永州八记》等六百多篇文章,经后人辑为三十卷,名为《柳河东集》。因为他是河东人,人称柳河东,又因终于柳州刺史任上,又称柳柳州。柳宗元与韩愈同为中唐古文运动的领导人物,并称“韩柳”。在中国文化史上,其诗、文成就均极为杰出,可谓一时难分轩轾。 ...
柳宗元。 柳宗元(773年-819年),字子厚,唐代河东(今山西运城)人,杰出诗人、哲学家、儒学家乃至成就卓著的政治家,唐宋八大家之一。著名作品有《永州八记》等六百多篇文章,经后人辑为三十卷,名为《柳河东集》。因为他是河东人,人称柳河东,又因终于柳州刺史任上,又称柳柳州。柳宗元与韩愈同为中唐古文运动的领导人物,并称“韩柳”。在中国文化史上,其诗、文成就均极为杰出,可谓一时难分轩轾。
次韵黄仲宣九日。宋代。杨公远。 又逢重九日,七载寓僧庐。送酒人何在,迎风帽自如。萸肥含味远,菊瘦著花疎。只么酬佳节,诗成趼纸书。
海幢寺。。李符清。 城市忽已隔,林泉遂见招。盈盈涉珠江,望眼增迢遥。小艇呼蜑人,驾以木兰桡。僧雏解好事,为我茶瓜要。入门优昙香,花雨氤氲飘。长林蔽修景,天籁鸣刁调。塔铃语云何,如听风过箫。比邱三五辈,宴坐围松寮。一闻梵呗宣,余声静不嚣。俄顷铿华钟,汩起沧江潮。冯夷跋浪舞,灵怪争来朝。神鱼似衔珠,鲛人或献绡。所过皆殊境,顿觉心神超。始知青莲宇,变幻非意料。栖栖尘土中,无乃同鹪鹩。
诸公唱和多记经历之事因感昔游复用元韵凡三。宋代。苏颂。 朝鞍早过凤楼西,雨浥轻尘未有泥。颁宴百壶人共醉,演纶双笔客同携。紫微旧刻兰堂閟,朱字新牌艺院题。更识训词深厚意,言成膏泽惠编齐。
九日。宋代。方岳。 逢人提菊卖,方省是重阳。山晓雨初霁,江秋树亦凉。年华犹故我,烽火更殊乡。有客那无酒,令人忆草堂。
淞江钓者。明代。黎贞。 山中博奕闲王质,谷口耕锄老子真。那似淞江风景好,一竿长钓水粼粼。
忍草庵度夏寄贻京王二。清代。侯文熺。 分将禅舍作书巢,补葺何妨自剪茅。客病最宜亲梵夹,家贫只合荐山肴。恰逢花尽荷擎蕊,正苦林疏笋放梢。长吏任教征税遍,传呼应不到荒郊。