小重山令·赋潭州红梅

小重山令·赋潭州红梅朗读

人绕湘皋月坠时。斜横花树小,浸愁漪。一春幽事有谁知?东风冷,香远茜裙归。

鸥去昔游非。遥怜花可可,梦依依。九疑云杳断魂啼。相思血,都沁绿筠枝。

译文

在湘江边绕着江岸一直走下去,不觉月亮都快要落下来了。江畔的梅树横斜,小小的花枝开放,浸满了忧愁的涟漪。梅花的一春幽愁之事有谁知道呢?寒冷的东风吹起。梅花也很快就要花落香消了。

鸥鸟离去,昔日之物已是物是人非。只能远远地怜惜那美丽动人的花朵和依依别梦。九嶷山云雾杳杳,娥皇、女英断魂哭泣,相思血泪浸透在绿竹枝上。

注释

小重山令:即《小重山》,又名《小冲山》、《柳色新》。唐人常用此调写宫女幽怨。《词谱》以薛昭蕴词为正体。双调五十八字。上下片各四句,四平韵。换头句较上片起句少二字,其余各句上下片均同。另有五十七字、六十字两体,是变格。

潭州:今湖南长沙市。

湘:湘江,流经湖南。

皋:岸。

茜(qiàn)裙:绛红色的裙子。指女子。

依依:依稀隐约的样子。

九疑:山名。在湖南宁远县南。

断魂啼:据任昉《述异记》,帝舜南巡,死于九疑并葬于此,其二妃娥皇、女英闻讯奔丧,痛哭于湘水之滨,传说他们的眼泪染竹而成斑。后二人投湘水而死。

沁:渗透.

绿筠(yún):绿竹。

参考资料:

1、史杰鹏 .《宋词三百首正宗》. 北京: 华夏出版社,2014.3 :19-21

小重山令·赋潭州红梅创作背景

  这首词作于淳熙十三年(1086年),作者客居长沙之时。潭州就是今天的湖南长沙,南宋时盛产红梅。这首词名为咏梅,实为写怀人之情,抒发自己的离愁别恨。

参考资料:

1、唐圭璋等著 .《唐宋词鉴赏辞典》(南宋·辽·金卷) .上海:上海辞书出版社, 1988年版(2010年5月重印): 第1695-1697页

  这是一首HRef=https://www.qijian.info/list/yongwu/ target=_blank class=infotextkey>咏物词。白石的HRef=https://www.qijian.info/list/yongwu/ target=_blank class=infotextkey>咏物词所咏最多的是梅、柳,这是因为其中关合着他的一段“合肥情事”,他与合肥情侣HRef=https://www.qijian.info/list/xiangyu/ target=_blank class=infotextkey>相遇于合肥赤兰桥,其地多HRef=https://www.qijian.info/list/liushu/ target=_blank class=infotextkey>柳树,而HRef=https://www.qijian.info/list/fenshou/ target=_blank class=infotextkey>分手时为梅开时节。夏承焘先生的考证即为:“白石客合肥,尝屡屡来往……两次HRef=https://www.qijian.info/list/libie/ target=_blank class=infotextkey>离别皆在梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花时候,一为初春,其一疑在冬间。故集中HRef=https://www.qijian.info/list/yongmei/ target=_blank class=infotextkey>咏梅之词亦如其HRef=https://www.qijian.info/list/yongliu/ target=_blank class=infotextkey>咏柳,多与此情事有关。”(《姜白石词编年笺校行实考》)

  张炎说:“诗难于HRef=https://www.qijian.info/list/yongwu/ target=_blank class=infotextkey>咏物,词为尤难。体认稍真,则拘而不畅;模写差远,则晦而不明。要须收纵联密,用事合题,一段意思全在结句,斯为绝妙。”(《词源》卷下)并标举了HRef=https://www.qijian.info/list/yongwu/ target=_blank class=infotextkey>咏物词的几条原则:第一,求神似而不求形似;第二,结构上要能放能收,浑然天成;第三,所用HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故必须符合题旨;第四,结句必须点明“一段意思”。若用以上原则衡量此词,可谓处处吻合。这首词在调下标明“赋潭州红梅”,潭州(今湖南省长沙市)盛产红梅,以“潭州红著称于世。词中从咏红梅入手,但又不拘泥于纯粹HRef=https://www.qijian.info/list/xiomei/ target=_blank class=infotextkey>写梅,HRef=https://www.qijian.info/list/xiomei/ target=_blank class=infotextkey>写梅HRef=https://www.qijian.info/list/xieren/ target=_blank class=infotextkey>写人,即梅即人,人梅夹写,梅竹交映,含蕴空灵,HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境深远,收放自如,达到似HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花非HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花,似人非人,HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花人合一的朦胧迷离的审美境界。

  起句“人绕湘皋月坠时”,点明HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物、HRef=https://www.qijian.info/list/didian/ target=_blank class=infotextkey>地点、HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间。湘皋,湘江岸边。HRef=https://www.qijian.info/list/quyuan/ target=_blank class=infotextkey>屈原《离骚》:“步余HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马于兰皋兮。”注:“泽曲曰皋。”水滨江岸往往是HRef=https://www.qijian.info/list/qinHRef=https://www.qijian.info/list/gre/ target=_blank class=infotextkey>GREn/ target=_blank class=infotextkey>情人幽会的HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想场所,加之红梅掩映,更富诗情画意的美感。然而此刻词人写的不是HRef=https://www.qijian.info/list/xiangju/ target=_blank class=infotextkey>相聚时的欢乐,而是写HRef=https://www.qijian.info/list/libie/ target=_blank class=infotextkey>离别后的HRef=https://www.qijian.info/list/aichou/ target=_blank class=infotextkey>哀愁。一个“绕”字,写出百般HRef=https://www.qijian.info/list/wunai/ target=_blank class=infotextkey>无奈,万种HRef=https://www.qijian.info/list/lichou/ target=_blank class=infotextkey>离愁。绕者,徘徊也。“月坠”二字说明其“人”(HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情诗中的主人翁常常是作者自己)已在此徘徊良久。月坠湘皋,环境HRef=https://www.qijian.info/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清,以此烘托心境,其HRef=https://www.qijian.info/list/chouku/ target=_blank class=infotextkey>愁苦HRef=https://www.qijian.info/list/beiliang/ target=_blank class=infotextkey>悲凉可以想见。第二、三两句由人及梅,正面点题。林逋《梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花》诗云:“疏影横斜水清浅,暗香浮动月HRef=https://www.qijian.info/list/huanghun/ target=_blank class=infotextkey>黄昏。”然词人不是HRef=https://www.qijian.info/list/xiomei/ target=_blank class=infotextkey>写梅影映照于水面,而是HRef=https://www.qijian.info/list/xiomei/ target=_blank class=infotextkey>写梅影浸透在水中,着一“浸”字,HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情已很强烈,再以“愁”字形容涟漪,将涟漪HRef=https://www.qijian.info/list/niren/ target=_blank class=infotextkey>拟人化了。王国维说:“以我观物,故物皆着我之色彩。”(《人间词话》)。愁人观物,触目皆是愁色,这在HRef=https://www.qijian.info/list/moixue/ target=_blank class=infotextkey>美学和修辞上叫做移情。诗人HRef=https://www.qijian.info/list/xiomei/ target=_blank class=infotextkey>写梅多写其横,写其斜。如苏东坡《和秦太虚忆建溪梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花》诗云:“江头千树春欲暗,竹外一枝斜更好。”词人这里不仅写其疏影横斜,而且突出一个“小”字。“HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花树小”,一作“HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花自小”。小字有娇小纤弱意。唯其娇弱,更显得楚楚可怜,让人顿起爱心。以上三句用写意的笔法,描绘出潭州红梅独特的HRef=https://www.qijian.info/list/pinge/ target=_blank class=infotextkey>品格HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风貌,奠定了全篇HRef=https://www.qijian.info/list/libie/ target=_blank class=infotextkey>离别HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思的基调。

  “一春”三句既是HRef=https://www.qijian.info/list/xieren/ target=_blank class=infotextkey>写人,也是HRef=https://www.qijian.info/list/xiomei/ target=_blank class=infotextkey>写梅。它既承上句,进一步HRef=https://www.qijian.info/list/xiomei/ target=_blank class=infotextkey>写梅之愁,又从“幽事”渐渐逗引起无限伤心HRef=https://www.qijian.info/list/wangshi/ target=_blank class=infotextkey>往事,暗暗点出心目中那个“人”来。梅的“一春幽事”是什么?是“嫁与车HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风春不管”,转眼间“又片片,吹尽也,几时见得?”(白石《暗香》)HRef=https://www.qijian.info/list/chuncan/ target=_blank class=infotextkey>春残HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花落,HRef=https://www.qijian.info/list/chouchang/ target=_blank class=infotextkey>惆怅自怜,除清HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月外,亦复谁知?“香远茜裙归”,是以茜裙HRef=https://www.qijian.info/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子的归去,象征梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花之飘零。茜裙,即红裙。香气被寒冷的东HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风吹远了,而落HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花仍HRef=https://www.qijian.info/list/yilian/ target=_blank class=infotextkey>依恋残枝,在树下回旋。此句充满了奇妙的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象,“香”犹HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花魂,缥缈而去;茜裙则是由HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花瓣幻化出来的形象,如在眼前。这个幻化出来的形象,即是白石魂萦梦牵的合肥情侣,这是白石一生的“情结”所在,所以看到了梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花,会HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马上HRef=https://www.qijian.info/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想到分离的HRef=https://www.qijian.info/list/qinHRef=https://www.qijian.info/list/gre/ target=_blank class=infotextkey>GREn/ target=_blank class=infotextkey>情人。那时节春寒料峭,红梅绽放,他与穿着红裙的HRef=https://www.qijian.info/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子在HRef=https://www.qijian.info/list/jiangbian/ target=_blank class=infotextkey>江边HRef=https://www.qijian.info/list/fenbie/ target=_blank class=infotextkey>分别。词人渐行渐远,回首岸边,只见那红裙渐远渐小,以至成为一个红点,就像HRef=https://www.qijian.info/list/jiangbian/ target=_blank class=infotextkey>江边的一朵红梅。……此时此刻,词人又深情地望着湘HRef=https://www.qijian.info/list/jiangbian/ target=_blank class=infotextkey>江边上的红梅,双眼渐渐模糊,幻化出当年HRef=https://www.qijian.info/list/jiangbian/ target=_blank class=infotextkey>江边的“茜裙”来。人耶?梅耶?真耶?幻耶?这样的描写,是HRef=https://www.qijian.info/list/xiowu/ target=_blank class=infotextkey>写物而不凝滞于物,符合上面张炎所标举的第一个标准。

  过片一笔宕开,以“鸥去”结束对HRef=https://www.qijian.info/list/wangshi/ target=_blank class=infotextkey>往事的HRef=https://www.qijian.info/list/huiyi/ target=_blank class=infotextkey>回忆。词中本咏红梅,为何一下子又扯到江鸥?此法即张炎所云“收纵联密”中的一个纵字,也就是说不拘泥于故实,而要从远处着笔。鸥是眼前的HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物,符合湘皋这一特定HRef=https://www.qijian.info/list/didian/ target=_blank class=infotextkey>地点。词人在江皋徘徊,惊起一滩鸥HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟;而鸥HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟的拍翅声又惊醒词人,使他从迷惘的HRef=https://www.qijian.info/list/huiyi/ target=_blank class=infotextkey>回忆中回到当前。啊,这一切原来都是幻觉,往昔的情事就象鸥HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟一样飞去了。词写到此处,如果继续从远处着笔,则失其收纵自如之妙,于是“遥怜”二字又把它收回本题,并与上阕的“香远”遥相绾合,从而构成一体,深得“联密”之致。“HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花可可”,与前面的“HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花树小”遥相呼应。可可,小也,形容梅朵小如红点。“可可”和“依依”俱为叠字,且平仄相谐,声韵极美。

  《词林纪事》引楼敬思语,说姜白石词“能以翻笔、侧笔取胜”。这首词上阕由梅及人,写己之HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思,下阕始则宕开,几经翻转,写对方之HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思。从对方写来,将两地HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思系于一树红梅,故其HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思之情,愈翻愈浓,益转益深。细细品味“遥怜”以下诸句,即可探知个中消息。“九疑”三句,看似HRef=https://www.qijian.info/list/xiozhu/ target=_blank class=infotextkey>写竹,实为HRef=https://www.qijian.info/list/xiomei/ target=_blank class=infotextkey>写梅。

  在词人看来,这红梅之红,分明是娥皇、女英二女的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思血泪染成的,也即自己HRef=https://www.qijian.info/list/lianren/ target=_blank class=infotextkey>恋人的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思血泪染成的。这里用湘妃的HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故,既关合潭州湖南之地,又借斑竹暗喻红梅,以娥皇、女英对舜帝之HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思,比作合肥HRef=https://www.qijian.info/list/lianren/ target=_blank class=infotextkey>恋人对己之HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思,虽从对方写来,并以侧笔刻画,然却“用事合题”,非常精当。因为其中“HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思血”三字,是牵合梅与竹的媒介。这也可见白石用典的妙处。前人用典,用其本意,有时显得呆板、平直;白石用典,只是取其所需,只取其大意,不拘泥于故实,用的非常灵活

  这首词在审美价值上是创造了一种含蓄朦胧的美。清人陈廷焯在《白HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨斋词话》卷一中说:“所谓沈郁者,意在笔先,神余言外。……凡交情之冷淡,HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世之飘零,皆可于一草一木发之。而发之又必若隐若现,欲露不露,反复缠绵,终不许一语道破。”此词没有像一般的HRef=https://www.qijian.info/list/yongwu/ target=_blank class=infotextkey>咏物词那样,斤斤于一枝一叶的刻画,而是着重于传神写意。从空处摄取其神理,点染其情韵,不染尘埃,不着色相,达到“野云孤飞,去留无迹”(张炎《词源》的妙境)。它通过“月坠”、“鸥去”、“东HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风”、“愁漪”以及“绿筠”的渲染烘托,通过“茜裙归”、“断魂啼”、“HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思血”的比拟HRef=https://www.qijian.info/list/yinyu/ target=_blank class=infotextkey>隐喻,塑造出一种具有独特HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风采的、充满HRef=https://www.qijian.info/list/chouku/ target=_blank class=infotextkey>愁苦、浸透HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思情味的红梅形象,借以表达对心上人的深深HRef=https://www.qijian.info/list/juanlian/ target=_blank class=infotextkey>眷恋。

姜夔

姜夔,南宋文学家、音乐家。人品秀拔,体态清莹,气貌若不胜衣,望之若神仙中人。往来鄂、赣、皖、苏、浙间,与诗人词家杨万里、范成大、辛弃疾等交游。庆元中,曾上书乞正太常雅乐,他少年孤贫,屡试不第,终生未仕,一生转徙江湖,靠卖字和朋友接济为生。他多才多艺,精通音律,能自度曲,其词格律严密。其作品素以空灵含蓄著称,有《白石道人歌曲》等。姜夔对诗词、散文、书法、音乐,无不精善,是继苏轼之后又一难得的艺术全才。 ...

姜夔朗读
()

猜你喜欢

山居亦何乐,所乐在泉石。盘桓抚松桂,兹乐岂易得。

白云如飞鸿,过眼时历历。俯仰天地间,孤踪寄幽僻。

()
戴梓

瓜藤墙外接陂陀,薜荔为居面碧波。一卷正当风里读,蓼花秋浦下渔歌。

()
肃靖王

天山青控戍楼中,画角呜呜咽晚空。沙碛雨颓逢箭镞,战场风急转河蓬。

李陵望国台犹在,蔡琰悲笳怨未穷。猎骑遥遥入霜雾,鸊鹈泉外夕阳红。

()

我本山林人,娱老有日用。

时须禽一戏,暇乃笛三弄。

()

到来幽意惬,久坐野情长。有榭皆临水,无轩不极凉。

菊荣抽早蕊,兰晚茁馀芳。便作吾庐得,高眠到上皇。

()

敢肆鲜卑胆,来从内地窥。斤将伤到鼻,燃已急当眉。

云压三江动,乌啼万井危。要津犹可据,吾忆李鸦儿。

()