译文

秋天到了,西北边塞的风光和江南不同。大雁又飞回衡阳了,一点也没有停留之意。黄昏时,军中号角一吹,周围的边声也随之而起。层峦叠嶂里,暮霭沉沉,山衔落日,孤零零的城门紧闭。

饮一杯浊酒,不由得想起万里之外的家乡,未能像窦宪那样战胜敌人,刻石燕然,不能早作归计。悠扬的羌笛响起来了,天气寒冷,霜雪满地。夜深了,将士们都不能安睡:将军为操持军事,须发都变白了;战士们久戍边塞,也流下了伤心的眼泪。

注释

渔家傲:又名《吴门柳》、《忍辱仙人》、《荆溪咏》、《游仙关》。

塞:边界要塞之地,这里指西北边疆。

衡阳雁去:传说秋天北雁南飞,至湖南衡阳回雁峰而止,不再南飞。

边声:边塞特有的声音,如大风、号角、羌笛、马啸的声音。

千嶂:绵延而峻峭的山峰;崇山峻岭。

燕然未勒:指战事未平,功名未立。燕然:即燕然山,今名杭爱山,在今蒙古国境内。据《后汉书·窦宪传》记载,东汉窦宪率兵追击匈奴单于,去塞三千余里,登燕然山,刻石勒功而还。

羌管:即羌笛,出自古代西部羌族的一种乐器。

悠悠:形容声音飘忽不定。

寐:睡,不寐就是睡不着。

渔家傲·秋思创作背景

  宋康定元年(1040年)至庆历三年(1043年)间,范仲淹任陕西经略副使兼延州知州。据史载,在他镇守西北边疆期间,深为西夏所惮服,称他“腹中有数万甲兵”。这首词作于北宋与西夏战争对峙时期。宋仁宗年间,范仲淹被朝廷派往西北前线,承担起北宋西北边疆防卫重任。

  宋仁宗朝,西夏是从西北方面侵扰中原的强大敌人。公元1040年,范仲淹任陕西经略副使兼知延州(陕西延安),在边城的防御上起了很大的作用;但朝廷腐败,败多胜少,只能坚守以稳定大局。本词即作于此时。

  上片着重HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景。“塞下”二句首先点明HRef=https://www.qijian.info/list/didian/ target=_blank class=infotextkey>地点,HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间和边地延州与内地不同的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风光,其次具体地描述HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风光的不同,西北HRef=https://www.qijian.info/list/bianjiang2/ target=_blank class=infotextkey>边疆气候寒冷,一到HRef=https://www.qijian.info/list/qiutian/ target=_blank class=infotextkey>秋天,寒HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风HRef=https://www.qijian.info/list/xiaose/ target=_blank class=infotextkey>萧瑟,满目荒凉,HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁此时奋翅南飞,毫无HRef=https://www.qijian.info/list/liulian/ target=_blank class=infotextkey>留恋之意。“四面边声”三句写延州HRef=https://www.qijian.info/list/bangwan/ target=_blank class=infotextkey>傍晚时分的景象,边声伴着军中的号角响起,凄恻HRef=https://www.qijian.info/list/beiliang/ target=_blank class=infotextkey>悲凉。在群HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山的环抱中,太阳西沉,长烟苍茫,城门紧闭,“孤城闭”三字隐隐透露出宋王朝不利的军事形势。千嶂、孤城、长烟、落日,这是静;边声、号角则是伴以声响的动。动静结合,展现出一幅充满肃杀之气的战地HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风光HRef=https://www.qijian.info/list/tuhua/ target=_blank class=infotextkey>图画,形象地描绘了HRef=https://www.qijian.info/list/biansai/ target=_blank class=infotextkey>边塞特异的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景。

  下片HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情。“浊酒一杯”二句,先自HRef=https://www.qijian.info/list/shuhuai/ target=_blank class=infotextkey>抒怀抱,作者为前线三军统帅,防守HRef=https://www.qijian.info/list/biansai/ target=_blank class=infotextkey>边塞,天长日久,难免起乡关之思。想要借一杯浊酒消解HRef=https://www.qijian.info/list/xiangchou/ target=_blank class=infotextkey>乡愁,路途遥远,HRef=https://www.qijian.info/list/jiaren/ target=_blank class=infotextkey>家人在何方?更重要的是,HRef=https://www.qijian.info/list/zhanzheng/ target=_blank class=infotextkey>战争没有取得HRef=https://www.qijian.info/list/shengli/ target=_blank class=infotextkey>胜利,还乡之计就无从谈起。而要取胜又谈何容易,因此更浓更重的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangchou/ target=_blank class=infotextkey>乡愁就凝聚在心头,无计可除。“羌管悠悠霜满地”,写HRef=https://www.qijian.info/list/yejing/ target=_blank class=infotextkey>夜景,紧承“长烟落日,”到了HRef=https://www.qijian.info/list/yewan/ target=_blank class=infotextkey>夜晚,笛声悠扬,秋霜遍地,更引动了HRef=https://www.qijian.info/list/zhenHRef=https://www.qijian.info/list/gre/ target=_blank class=infotextkey>GREn/ target=_blank class=infotextkey>征人的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi2/ target=_blank class=infotextkey>乡思。全词结束在“人不寐,HRef=https://www.qijian.info/list/jiangjun/ target=_blank class=infotextkey>将军白发征夫泪”二句上,此二句从HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景转入写情。戍HRef=https://www.qijian.info/list/bianjiang/ target=_blank class=infotextkey>边将士上下一心,同仇敌忾,本可以战胜敌人,HRef=https://www.qijian.info/list/wunai/ target=_blank class=infotextkey>无奈朝廷奉行的是不抵抗政策,戍守HRef=https://www.qijian.info/list/jianku/ target=_blank class=infotextkey>艰苦,又无归计,人怎么能睡得着呢!旷日持久的守边白了HRef=https://www.qijian.info/list/jiangjun/ target=_blank class=infotextkey>将军的头,使征夫洒下许多HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang/ target=_blank class=infotextkey>思乡的热泪。

  把西北边陲的羌管笳鼓声带进词坛,使词进一步向HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会化靠拢,旁枝独秀于HRef=https://www.qijian.info/list/yanci/ target=_blank class=infotextkey>艳词之外,本篇即为发端者之一。语气沉郁雄浑,HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格苍凉HRef=https://www.qijian.info/list/beizhuang/ target=_blank class=infotextkey>悲壮,上下片之间情景相生,浑然一体。上篇“雁去无留意”移情于物,生动地表现了HRef=https://www.qijian.info/list/zhenHRef=https://www.qijian.info/list/gre/ target=_blank class=infotextkey>GREn/ target=_blank class=infotextkey>征人久HRef=https://www.qijian.info/list/shubian/ target=_blank class=infotextkey>戍边关,更无留意的内心感受。“千嶂里,长烟落日孤城闭”,在描写HRef=https://www.qijian.info/list/biansai/ target=_blank class=infotextkey>边塞HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风光的词篇中,可称警策。作者HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国主义的HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄气概充满了字里行间,气象开阔,开苏、辛HRef=https://www.qijian.info/list/haofang/ target=_blank class=infotextkey>豪放词之先河。

  提到范仲淹,人们很容易想到他那篇有名的《岳阳楼记》,而很少记起他的词作;同样,因为文章,人们大多认他作文官,而很少当他为武将。这首词,可以弥补这种认识的不足。

  1040年(宋康定元年)至1043年(庆历三年)间,范仲淹任陕西经略副使兼延州知州。据史载,在他镇守西北HRef=https://www.qijian.info/list/bianjiang2/ target=_blank class=infotextkey>边疆期间,既号令严明又爱抚士兵,并招徕诸将推心接纳,深为西夏所惮服,称他“腹中有数万甲兵”。这首题为“HRef=https://www.qijian.info/list/qiusi/ target=_blank class=infotextkey>秋思”的《HRef=https://www.qijian.info/list/yujia/ target=_blank class=infotextkey>渔家傲》就是他身处军中的HRef=https://www.qijian.info/list/ganhuai/ target=_blank class=infotextkey>感怀之作。

  范仲淹《HRef=https://www.qijian.info/list/yujia/ target=_blank class=infotextkey>渔家傲》一词开篇塞下秋来HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景异,衡阳雁去无留意。一句极力渲染HRef=https://www.qijian.info/list/biansai/ target=_blank class=infotextkey>边塞秋季HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景的独异,上片HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景,描写的HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然是塞下的HRef=https://www.qijian.info/list/qiujing/ target=_blank class=infotextkey>秋景。四面边声连角起,千嶂里,长烟落日孤城闭。从视觉听觉等方面表现了HRef=https://www.qijian.info/list/biansai/ target=_blank class=infotextkey>边塞地区的萧条HRef=https://www.qijian.info/list/jiliao/ target=_blank class=infotextkey>寂寥。

  起句“塞下秋来HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景异”,“塞下”点明了延州的所在区域。它处在层层HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山岭的环抱之中;下句牵挽到对西夏的军事斗争。“长烟落日”,颇得王维名句“大漠孤烟直,长河落日圆”之神韵,写出了塞外的壮阔HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风光。而在“长烟落日”之后,紧缀以“孤城闭”三字,把所见所闻诸现象连缀起来,展现在人们眼前的是一幅充满肃杀之气的战地HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风光画面,隐隐地透露宋朝不利的军事形势。上片一个“异”字,统领全部HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物的特点:秋来早往南飞的HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁,HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风吼HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马啸夹杂着号角的边声,崇HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山峻岭里升起的长烟,西沉落日中闭门的孤城……作者用近乎白描的手法,描摹出一幅寥廓荒僻、HRef=https://www.qijian.info/list/xiaose/ target=_blank class=infotextkey>萧瑟HRef=https://www.qijian.info/list/beiliang/ target=_blank class=infotextkey>悲凉的HRef=https://www.qijian.info/list/biansai/ target=_blank class=infotextkey>边塞HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟瞰图。HRef=https://www.qijian.info/list/biansai/ target=_blank class=infotextkey>边塞,虽然经过了HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史长河的淘洗,但在古诗人的笔触下,却依然留着相同的印迹。

  下片起句“浊酒一杯家万里”,是词人的自HRef=https://www.qijian.info/list/shuhuai/ target=_blank class=infotextkey>抒怀抱。他身负重任,防守危城,天长日久,难免起乡关之思。这“一杯”与“万里”数字之间形成了悬殊的对比,也就是说,一杯浊酒,消不了浓重的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangchou/ target=_blank class=infotextkey>乡愁,造语雄浑有力。HRef=https://www.qijian.info/list/xiangchou/ target=_blank class=infotextkey>乡愁皆因“燕然未勒归无计”而产生。燕然未勒也是《封燕然HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山铭》这个HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故而来:东汉和帝永元元年,车骑HRef=https://www.qijian.info/list/jiangjun/ target=_blank class=infotextkey>将军窦宪北伐匈奴,大破之,在漠北燕然HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山刻石记功,由班固执笔,颂汉威德,就是所谓“勒石燕然”。勒字此处是雕刻的意思。

  “羌管悠悠霜满地”,写HRef=https://www.qijian.info/list/yejing/ target=_blank class=infotextkey>夜景,在HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间上是“长烟落日”的延续。“人不寐”,补叙上句,表明自己彻夜未眠,徘徊于庭。“HRef=https://www.qijian.info/list/jiangjun/ target=_blank class=infotextkey>将军白发征夫泪”,由自己而及征夫总收全词。总之下片HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情,将直抒胸臆和借景HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情相结合,抒发的是作者HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhinanchou/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志难酬的HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨和HRef=https://www.qijian.info/list/youguo/ target=_blank class=infotextkey>忧国的HRef=https://www.qijian.info/list/qinghuai/ target=_blank class=infotextkey>情怀。

  这首HRef=https://www.qijian.info/list/biansai/ target=_blank class=infotextkey>边塞词既表现HRef=https://www.qijian.info/list/jiangjun/ target=_blank class=infotextkey>将军的HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄气概及征夫的HRef=https://www.qijian.info/list/jianku/ target=_blank class=infotextkey>艰苦HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活,也暗寓对宋王朝重内轻外政策的HRef=https://www.qijian.info/list/buman/ target=_blank class=infotextkey>不满,HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国激情,浓重HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi2/ target=_blank class=infotextkey>乡思,兼而有之,构成了HRef=https://www.qijian.info/list/jiangjun/ target=_blank class=infotextkey>将军与征夫HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang/ target=_blank class=infotextkey>思乡却HRef=https://www.qijian.info/list/kowang/ target=_blank class=infotextkey>渴望HRef=https://www.qijian.info/list/jiangongliye/ target=_blank class=infotextkey>建功立业的复杂而又HRef=https://www.qijian.info/list/maodun/ target=_blank class=infotextkey>矛盾的情绪。这种情绪主要是通过全词HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物的描写,气氛的渲染,婉曲地传达出来。综观全词,HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境开阔苍凉,形象生动鲜明,反映出作者耳闻目睹、亲身经历的场景,表达了作者自己和戍HRef=https://www.qijian.info/list/bianjiang/ target=_blank class=infotextkey>边将士们的内心HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情,读起来真切感人。

范仲淹

范仲淹(989-1052年),字希文,汉族,北宋著名的政治家、思想家、军事家、文学家,世称“范文正公”。范仲淹文学素养很高,写有著名的《岳阳楼记》。 ...

范仲淹朗读
()

猜你喜欢

脱屣平原客,振衣燕昭台。吾人实龙矫,白日天崔嵬。

广陆奏清商,悲风四垂来。俯仰狎世观,一二当中怀。

()

白日黄尘客路迷,偶寻幽事入烟扉。

云行翠岫鹤争舞,月落青林人未归。

()

玉鳞遍覆软条青,合殿金铺尽日扃。唯有楼东人睡起,垆烟移远水晶瓶。

()

颜颜白发人,窄窄黄茅屋。田园不愿多,衣食聊自足。

狂来溪上行,长歌饮溪绿。家藏一束书,懒教儿孙读。

()
多隆阿

村边古木绿阴交,已老榆钱匝地抛。草醉浓烟鸠唤雨,泥黏落絮燕营巢。

懒过韨井嫌尘扰,静闭斋门待客敲。何处风筝游线断,翩翩落上杏花梢。

()

北游深岁月,南望阻关河。尚想双龙卧,翻惊独雁过。

梦劳扳径柏,春拟葺垣萝。回首藏修地,浮名奈尔何。

()