小重山·昨夜寒蛩不住鸣

小重山·昨夜寒蛩不住鸣朗读

昨夜寒蛩不住鸣。惊回千里梦,已三更。起来独自绕阶行。人悄悄,帘外月胧明。

白首为功名。旧山松竹老,阻归程。欲将心事付瑶琴。知音少,弦断有谁听。

译文

昨夜,寒秋蟋蟀不住哀鸣,梦回故乡,千里燃战火,被惊醒,已三更。站起身,独绕台阶踽踽行。四周静悄悄,帘外,一轮淡月正朦胧。

为国建功留青史,未老满头霜星星。家山松竹苍然老,无奈议和声起、阻断了归程。想把满腹心事,付与瑶琴弹一曲。可可高山流水知音稀,纵然弦弹断,又有谁来听?

注释

小重山:词牌名。一名《小冲山》、《柳色新》、《小重山令》。唐人常用此调写宫女幽怨。《词谱》以薛昭蕴词为正体。五十八字。上下片各四句,四平韵。换头句较上片起句少二字,其余各句上下片均同。另有五十七字、六十字两体,是变格。

寒蛩(qióng):秋天的蟋蟀。

千里梦:指赴千里外杀敌报国的梦。

三更:指半夜十一时至翌晨一时。

月胧明:月光不明。胧,朦胧。

功名:此指为驱逐金兵的入侵,收复失地而建功立业。

旧山:家乡的山。

付:付与。

瑶(yáo)琴:饰以美玉的琴。

知音:比喻知己,同志。

参考资料:

1、林霄.《唐宋元明清名家词选》.贵阳:贵州民族出版社,2005:155

2、徐荣街,朱宏恢.《唐宋词百首译注》:徐州师范学院,1978:145

3、石延博.《宋词》.北京:中国和平出版社,2004:151

4、高文炳.《唐宋词选译赏析365首》.香港:天马图书有限公司,2001:388-389

小重山·昨夜寒蛩不住鸣创作背景

  这首《小重山》是元帅帐内夜深人静时岳飞诉说自己内心的苦闷——他反对妥协投降,他相信抗金事业能成功,他已以取得了多少重大战役的胜利,这时宋高宗和秦桧力主召开和议,和金国谈判议和。使他无法反抗的命令,这就是绍兴八年(1138)宋金“议和”而不准动兵的历史时期。

参考资料:

1、江天.《中国才子文化集成》.北京:新世界出版社,1998:622-623

  这首《小重HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山》虽然没有《满江红》家喻户晓,但是通过不同的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格特点和HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术手法表达了作者隐忧HRef=https://www.qijian.info/list/shishi/ target=_blank class=infotextkey>时事的HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国HRef=https://www.qijian.info/list/qinghuai/ target=_blank class=infotextkey>情怀。

  上片着重HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景。“昨夜寒蛩不住鸣。惊回千里梦,已三更”,昨天夜里蟋蟀一直鸣叫不停,使作者从金戈铁HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马对抗金兵的梦中惊醒了,而此时已经是深夜的三更天了。“寒蛩”点明了季节是HRef=https://www.qijian.info/list/shenqiu/ target=_blank class=infotextkey>深秋。HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山河飘摇,HRef=https://www.qijian.info/list/guojia/ target=_blank class=infotextkey>国家残破,作者夙夜HRef=https://www.qijian.info/list/youhuan/ target=_blank class=infotextkey>忧患,而昨夜HRef=https://www.qijian.info/list/shenqiu/ target=_blank class=infotextkey>深秋的蟋蟀却小停地呜叫,催逼着词人心中的隐忧和HRef=https://www.qijian.info/list/beifen/ target=_blank class=infotextkey>悲愤,使克复中原的责任更加沉重,“惊”字充分表达了在HRef=https://www.qijian.info/list/qiuye/ target=_blank class=infotextkey>秋夜蟋蟀的HRef=https://www.qijian.info/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清呜叫中作者终夜难眠的情景。“千里”暗示梦回到包括HRef=https://www.qijian.info/list/jiaxiang/ target=_blank class=infotextkey>家乡在内的中原地区,说明了词人在睡梦之中也不忘收复中原的HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国之情。这一句通过叙写被梦惊醒来表现作者日夜牵挂的都是HRef=https://www.qijian.info/list/guojia/ target=_blank class=infotextkey>国家的战事和兴衰。“起来独自绕阶行。人悄悄,帘外月胧明”,被梦惊醒后,因梦见战场战事而HRef=https://www.qijian.info/list/youguo/ target=_blank class=infotextkey>忧国HRef=https://www.qijian.info/list/youmin/ target=_blank class=infotextkey>忧民再无睡意,独自在台阶前徘徊。周围静悄悄的,人们都在熟睡,只有天上的HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月散下淡淡的冷光。HRef=https://www.qijian.info/list/shenqiu/ target=_blank class=infotextkey>深秋的HRef=https://www.qijian.info/list/yueye/ target=_blank class=infotextkey>月夜,HRef=https://www.qijian.info/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清冷淡,表达了作者“众人皆醉我独醒,举世皆浊我独清”的HRef=https://www.qijian.info/list/gudu/ target=_blank class=infotextkey>孤独与HRef=https://www.qijian.info/list/qiliang/ target=_blank class=infotextkey>凄凉心境。“独自”写出词人的HRef=https://www.qijian.info/list/gudu/ target=_blank class=infotextkey>孤独HRef=https://www.qijian.info/list/jimo/ target=_blank class=infotextkey>寂寞,心事无法向人诉说,可见HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷之深。结拍“人悄悄,帘外月胧明”以景收束上片,映衬词人不能成眠,更见HRef=https://www.qijian.info/list/gudu/ target=_blank class=infotextkey>孤独之感。上阕用简洁的语言HRef=https://www.qijian.info/list/heping/ target=_blank class=infotextkey>和平淡的HRef=https://www.qijian.info/list/xushu/ target=_blank class=infotextkey>叙述质朴地展现出作者所面临的困境,其简沽有力、朴素真切的文HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风,确实展现出一代HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄的真性情和其所面对的HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史情景的复杂性。

  词的下片重在HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情。“白首为功名”写词人终其一生HRef=https://www.qijian.info/list/kowang/ target=_blank class=infotextkey>渴望为国HRef=https://www.qijian.info/list/jiangongliye/ target=_blank class=infotextkey>建功立业,痴心不改。“旧HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山松竹老”用松竹喻中原父老,他们在金人的统治之下,顽强挺立,HRef=https://www.qijian.info/list/kowang/ target=_blank class=infotextkey>渴望早日复国,可如今他们都已老了,暗示了南渡HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间之长。“阻归程”写投降派的求和主张阻挡了收复中原,回归HRef=https://www.qijian.info/list/guxiang/ target=_blank class=infotextkey>故乡的进程,隐含了词人的痛心。如今头发已经白了,几十年的求索,都是为了驱逐金人,收复河HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山。作者竭尽心力,几操心成白发,都只是为了矢志北伐,匡扶宋室,收复河HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,成千古功名,成一代HRef=https://www.qijian.info/list/qinghuai/ target=_blank class=infotextkey>情怀。然而,十多年的等待、十多年的期盼、十多年的转战努力,便是为了某一天的“归程”。可是HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄的HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhinanchou/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志难酬,想到了HRef=https://www.qijian.info/list/guxiang/ target=_blank class=infotextkey>故乡,HRef=https://www.qijian.info/list/jiaxiang/ target=_blank class=infotextkey>家乡的树木已经变得老了,而到头来却得到一个宋金和议的结局。作者多年矢志北伐的HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhinanchou/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志难酬,HRef=https://www.qijian.info/list/youfen/ target=_blank class=infotextkey>忧愤难平。宋朝皇帝赵构与秦桧力图议和偏安,不迎回徽、钦二帝,HRef=https://www.qijian.info/list/guojia/ target=_blank class=infotextkey>国家也遭受未有之变局。既然不能HRef=https://www.qijian.info/list/jiangongliye/ target=_blank class=infotextkey>建功立业,收复河HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,回家度过余生也好。可是HRef=https://www.qijian.info/list/guxiang/ target=_blank class=infotextkey>故乡已经落到敌人的手里,有家难归。“欲将心事付瑶琴。HRef=https://www.qijian.info/list/zhiyin/ target=_blank class=infotextkey>知音少,弦断有谁听”,这里化用善于操琴的俞伯牙和HRef=https://www.qijian.info/list/zhiyin/ target=_blank class=infotextkey>知音钟子期的HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故寄托作者的一腔HRef=https://www.qijian.info/list/fenmen/ target=_blank class=infotextkey>愤懑和无处言说的沉痛,来表达HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情,将自己的心事寄托于琴弦,可是却没有HRef=https://www.qijian.info/list/zhiyin/ target=_blank class=infotextkey>知音,就是把琴弦弹断了也没有人来听。当时作者主张抗金,收复失地,但是朝野上下一片议和声,使作者陷入孤掌难鸣的处境,不禁担忧起HRef=https://www.qijian.info/list/guojia/ target=_blank class=infotextkey>国家的未来和HRef=https://www.qijian.info/list/mingyun/ target=_blank class=infotextkey>命运,HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情沉重。

  上片是HRef=https://www.qijian.info/list/jijing/ target=_blank class=infotextkey>即景HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情,HRef=https://www.qijian.info/list/yuqingyujing/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/yuqing/ target=_blank class=infotextkey>寓情于景,HRef=https://www.qijian.info/list/youguo/ target=_blank class=infotextkey>忧国HRef=https://www.qijian.info/list/youmin/ target=_blank class=infotextkey>忧民使他愁怀难遣,在HRef=https://www.qijian.info/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清的HRef=https://www.qijian.info/list/yuese/ target=_blank class=infotextkey>月色下独自徘徊。下片写他收复失地受阻,要抗金却是“HRef=https://www.qijian.info/list/zhiyin/ target=_blank class=infotextkey>知音少”,内心HRef=https://www.qijian.info/list/yumen/ target=_blank class=infotextkey>郁闷焦急,用了比兴手法。作者隐忧HRef=https://www.qijian.info/list/shishi/ target=_blank class=infotextkey>时事,吞吐曲折,HRef=https://www.qijian.info/list/woiwan/ target=_blank class=infotextkey>委婉含蓄,流露出HRef=https://www.qijian.info/list/beiliang/ target=_blank class=infotextkey>悲凉悱恻之思。全词所展现的沉郁HRef=https://www.qijian.info/list/beichuang/ target=_blank class=infotextkey>悲怆HRef=https://www.qijian.info/list/qinghuai/ target=_blank class=infotextkey>情怀,节制而深层,HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思而压抑。至其《小重HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山》词,则真有寄托之作也。HRef=https://www.qijian.info/list/guguo/ target=_blank class=infotextkey>故国怕回首,而托诸惊梦;所愿不得偿,则托诸空阶HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月;咎HRef=https://www.qijian.info/list/zhongzhen/ target=_blank class=infotextkey>忠贞不见谅于当轴,致坐失机宜,而托诸瑶琴独奏,赏音无人。盖托体比兴也”,如此评断,亦可谓知套岳帅之良苦用心也。

  从写作手法说,《满江红·怒发冲冠》多用赋体,直陈其事,慷慨激昂,凝聚着岳飞HRef=https://www.qijian.info/list/zhongzhen/ target=_blank class=infotextkey>忠贞报国的HRef=https://www.qijian.info/list/haomai/ target=_blank class=infotextkey>豪迈HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神和战斗雄姿。这首《小重HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山》则多用HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻,曲折地道出心事,含蓄HRef=https://www.qijian.info/list/woiwan/ target=_blank class=infotextkey>委婉,抑扬顿挫,情景交融,HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术手法是很高超的。这首词虽然短小。但含蓄隽永,明丽婉转,HRef=https://www.qijian.info/list/yuqingyujing/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/yuqing/ target=_blank class=infotextkey>寓情于景,深切地表达了作者HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhinanchou/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志难酬和HRef=https://www.qijian.info/list/youguo/ target=_blank class=infotextkey>忧国HRef=https://www.qijian.info/list/youmin/ target=_blank class=infotextkey>忧民的HRef=https://www.qijian.info/list/beiku/ target=_blank class=infotextkey>悲苦心境。

  另外,虽然这首《小重HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山》写得比较含蓄HRef=https://www.qijian.info/list/woiwan/ target=_blank class=infotextkey>委婉,与同为岳飞所作的《满江红·怒发冲冠》格调有所不同,但在HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想内容方面仍有其内在的统一性。后两首表现的是抗击金兵,收复中原;这首表现的则是HRef=https://www.qijian.info/list/buman/ target=_blank class=infotextkey>不满“和议”,反对投降。这两方面的HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题是完全统一的,统一的HRef=https://www.qijian.info/list/jichu/ target=_blank class=infotextkey>基础就是岳飞反对HRef=https://www.qijian.info/list/minzu/ target=_blank class=infotextkey>民族压迫、反对投降主义的坚定立场,热HRef=https://www.qijian.info/list/aiguo/ target=_blank class=infotextkey>爱国家、HRef=https://www.qijian.info/list/reai/ target=_blank class=infotextkey>热爱HRef=https://www.qijian.info/list/minzu/ target=_blank class=infotextkey>民族的深厚HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情。由于写作的HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间和HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史背景不同,因而在情调和HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格上产生了差异,这也是可以理解的。

岳飞

岳飞(1103—1142),字鹏举,宋相州汤阴县永和乡孝悌里(今河南安阳市汤阴县程岗村)人,中国历史上著名的军事家、战略家、民族英雄,位列南宋中兴四将之首。岳飞是南宋最杰出的统帅,他重视人民抗金力量,缔造了“连结河朔”之谋,主张黄河以北的抗金义军和宋军互相配合,夹击金军,以收复失地。岳飞的文学才华也是将帅中少有的,他的不朽词作《满江红》,是千古传诵的爱国名篇。葬于西湖畔栖霞岭。 ...

岳飞朗读
()

猜你喜欢

曹玘

碧流春涨绿杨前,红蓼秋开浅渚边。五尺拖斜沙岸月,一丝垂烂晚溪烟。

操心不假詹何授,种法无求范蠡传。好与直钩同作想,得非人也失非天。

()

陇头不待鹤书招,劝驾宾筵礼数饶。芹泮泳游才孔俊,鹏程鶱翥气弥高。

九山霁色浮江渚,十日春风拂柳条。一曲骊驹频唤酒,离愁楚楚正难消。

()

流尘拂还集,絜糒俨然陈。

歌吹自朝暮,君王宁复闻。

()

校战出长杨。

兵栏入鬬场。

()

今夜清辉漾。想月殿、菱花出匣,一轮初上。万户千门连碧海,处处钩帘倚幌。

只少我、一人凝望。多谢东邻遗粔籹,恰分明、掬取团圆样。

()

琴中难挑孰怜才,独对良宵酒数杯。苏子黑貂将已尽,
宋弘青鸟又空回。月穿净牖霜成隙,风卷残花锦作堆。
欹枕梦魂何处去,醉和春色入天台。

()