蓼莪

蓼莪朗读

蓼蓼者莪,匪莪伊蒿。哀哀父母,生我劬劳。

蓼蓼者莪,匪莪伊蔚。哀哀父母,生我劳瘁。

瓶之罄矣,维罍之耻。鲜民之生,不如死之久矣。无父何怙?无母何恃?出则衔恤,入则靡至。

父兮生我,母兮鞠我。抚我畜我,长我育我,顾我复我,出入腹我。欲报之德。昊天罔极!

南山烈烈,飘风发发。民莫不穀,我独何害!南山律律,飘风弗弗。民莫不穀,我独不卒!

译文

看那莪蒿长得高,却非莪蒿是散蒿。可怜我的爹与妈,抚养我大太辛劳!

看那莪蒿相依偎,却非莪蒿只是蔚。可怜我的爹与妈,抚养我大太劳累!

汲水瓶儿空了底,装水坛子真羞耻。孤独活着没意思,不如早点就去死。没有亲爹何所靠?没有亲妈何所恃?出门行走心含悲,入门茫然不知止。

爹爹呀你生下我,妈妈呀你喂养我。你们护我疼爱我,养我长大培育我,想我不愿离开我,出入家门怀抱我。想报爹妈大恩德,老天降祸难预测!

南山高峻难逾越,飙风凄厉令人怯。大家没有不幸事,独我为何遭此劫?南山高峻难迈过,飙风凄厉人哆嗦。大家没有不幸事,不能终养独是我!

注释

蓼(lù)蓼:长又大的样子。莪(é):一种草,即莪蒿。李时珍《本草纲目》:“莪抱根丛生,俗谓之抱娘蒿。”

匪:同“非”。伊:是。

劬(qú)劳:与下章“劳瘁”皆劳累之意。

蔚(wèi):一种草,即牡蒿。

瓶:汲水器具。罄(qìng):尽。

罍(léi):盛水器具。

鲜(xiǎn):指寡、孤。民:人。

怙(hù):依靠。

衔恤:含忧。

鞠:养。

拊:通“抚”。畜:通“慉”,喜爱。

顾:顾念。复:返回,指不忍离去。

腹:指怀抱。

昊(hào)天:广大的天。罔:无。极:准则。

烈烈:通“颲颲”,山风大的样子。

飘风:同“飙风”。发发:读如“拨拨”,风声。

谷:善。

律律:同“烈烈”。

弗弗:同“发发”。

卒:终,指养老送终。

参考资料:

1、蒋立甫 等.先秦诗鉴赏辞典.上海:上海辞书出版社,1998:428-431

2、王兴芬.谈《诗经》中《小雅·蓼莪》与孝.内蒙古农业大学学报(社会科学版) 2006,08(03)

蓼莪创作背景

  关于此诗的背景,《毛诗序》说:“《蓼莪》,刺幽王也,民人劳苦,孝子不得终养尔。”欧阳修认为所谓“刺幽王,民人劳苦”云云,“非诗人本意”(《诗本义》),诗人所抒发的只是不能终养父母的痛极之情。

参考资料:

1、王秀梅 译注.诗经(下):雅颂.北京:中华书局,2015:472-476

2、姜亮夫 等.先秦诗鉴赏辞典.上海:上海辞书出版社,1998:428-431

  《毛诗序》说此诗“刺幽王也,民人劳苦,孝子不得终养尔”,只有最后一句是中的之言,至于“刺幽王,民人劳苦”云云,正如欧阳修所说“非诗人本意”(《诗本义》),诗人所抒发的只是不能终养HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母的痛极之情。

  此诗六章,似是HRef=https://www.qijian.info/list/daonian/ target=_blank class=infotextkey>悼念HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母的祭歌,分三层意思:首两章是第一层,写HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母生养“我”HRef=https://www.qijian.info/list/xinku/ target=_blank class=infotextkey>辛苦劳累。头两句以比引出,诗人见蒿与蔚,却错当莪,于是心有所动,遂以为比。莪香美可食用,并且环根丛生,故又名抱娘蒿,HRef=https://www.qijian.info/list/yuren2/ target=_blank class=infotextkey>喻人成材且孝顺;而蒿与蔚,皆散生,蒿粗恶不可食用,蔚既不能食用又结子,故称牡蒿,蒿、蔚喻不成材且不能尽孝。诗人有感于此,借以自责不成材又不能终养尽孝。后两句承此思言及HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母养大自己不易,费心劳力,吃尽苦头。中间两章是第二层,写儿子失去双亲的HRef=https://www.qijian.info/list/tongku/ target=_blank class=infotextkey>痛苦和HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母对儿子的深爱。第三章头两句以瓶喻HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母,以罍喻子。因瓶从罍中汲水,瓶空是罍无储水可汲,所以为耻,用以HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻子无以赡养HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母,没有尽到应有的孝心而感到羞耻。句中设喻是取瓶罍相资之意,非取大小之义。“鲜民”以下六句诉述失去HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母后的孤身HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活与HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情折磨。汉HRef=https://www.qijian.info/list/yuefu/ target=_blank class=infotextkey>乐府诗《孤儿行》说“居生不乐,不如早去从地下黄泉”,那是受到兄嫂虐待产生的想法,而此诗HRef=https://www.qijian.info/list/beitan/ target=_blank class=infotextkey>悲叹孤苦伶仃,无所依傍,痛不欲生,完全是出于对HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母的HRef=https://www.qijian.info/list/qinqing/ target=_blank class=infotextkey>亲情。诗人与HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母相依为命,失去HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母,没有了家庭的温暖,以至于有家好像无家。曹粹中说:“以无怙恃,故谓之鲜民。孝子出必告,反必面,今出而无所告,故衔恤。上堂人室而不见,故靡至也。”(转引自戴震《毛诗补传》)理解颇有参考价值。第四章前六句一一HRef=https://www.qijian.info/list/xushu/ target=_blank class=infotextkey>叙述HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母对“我”的养育抚爱,这是把首两章说的“劬劳”、“劳瘁”具体化。诗人一连用了生、鞠、拊、畜、长、育、顾、复、腹九个动词和九个“我”字,语拙情真,言直意切,絮絮叨叨,不厌其烦,声促调急,确如哭诉一般。如果借现代京剧唱词“声声泪,字字血”来形容,那是最恰切不过了。这章最后两句,诗人因不得奉养HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母,报大恩于万一,痛极而归咎于天,责其HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化无常,夺去HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母HRef=https://www.qijian.info/list/shengming/ target=_blank class=infotextkey>生命,致使“我”欲报不能!后两章第三层正承此而来,抒写HRef=https://www.qijian.info/list/zaoyu/ target=_blank class=infotextkey>遭遇不幸。头两句诗人以眼见的南HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山艰危难越,耳闻的飙HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风呼啸扑来起兴,创造了困厄危艰、肃杀HRef=https://www.qijian.info/list/beiliang/ target=_blank class=infotextkey>悲凉的气氛,象征自己HRef=https://www.qijian.info/list/zaoyu/ target=_blank class=infotextkey>遭遇HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母双亡的巨痛与HRef=https://www.qijian.info/list/qiliang/ target=_blank class=infotextkey>凄凉,也是诗人HRef=https://www.qijian.info/list/beichuang/ target=_blank class=infotextkey>悲怆HRef=https://www.qijian.info/list/shangtong/ target=_blank class=infotextkey>伤痛HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情的外化。四个入声字重叠:烈烈、发发、律律、弗弗,加重了HRef=https://www.qijian.info/list/aisi/ target=_blank class=infotextkey>哀思,读来如呜咽一般。后两句是无可奈何的怨嗟。

  赋比兴交替使用是此诗写作一大特色。三种表现方法灵活运用,前后呼应,HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情起伏跌宕,回旋往复,传达孤子哀HRef=https://www.qijian.info/list/shangqing/ target=_blank class=infotextkey>伤情思,可谓珠落玉盘,运转自如,HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术感染力强烈。《晋书·孝友传》载王裒因痛父无罪处死,HRef=https://www.qijian.info/list/yinju/ target=_blank class=infotextkey>隐居教授,“及读《诗》至‘哀哀HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母,生我劬劳’,未尝不三复流涕,门人受业者并废《蓼莪》之篇”;又《齐书·高逸传》载顾欢在天台HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山授徒,因“早孤,每读《诗》至‘哀哀HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母’,辄执书恸泣,学者由是废《蓼莪》”,类似记载尚有,不必枚举。子女赡养HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母,孝敬HRef=https://www.qijian.info/list/fumu/ target=_blank class=infotextkey>父母,本是中华HRef=https://www.qijian.info/list/minzu/ target=_blank class=infotextkey>民族的美德之一,实际也应该是人类HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会的HRef=https://www.qijian.info/list/daode/ target=_blank class=infotextkey>道德义务,而此诗则是以充沛情感表现这一美德最早的HRef=https://www.qijian.info/list/wenxue/ target=_blank class=infotextkey>文学作品,对后世影响极大,不仅在诗文赋中常有引用,甚至在朝廷下的诏书中也屡屡言及。《HRef=https://www.qijian.info/list/shijing/ target=_blank class=infotextkey>诗经》这部典籍对HRef=https://www.qijian.info/list/minzu/ target=_blank class=infotextkey>民族HRef=https://www.qijian.info/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理、HRef=https://www.qijian.info/list/minzu/ target=_blank class=infotextkey>民族HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神形成的影响由此可见一斑。

猜你喜欢

耆旧已辽落,床前拜德公。人余柱下史,身是鲁灵宫。

杞宋文何在,齐梁运易终。吾犹及型典,信见剖鸿濛。

()

竹兜轻又快,五步当十步。彳亍阡陌间,牛与人争路。

()

未得理归棹,还栖江上楼。钟疏遥隔水,寒浅尚疑秋。

月色从今满,江声自古流。夜乌啼不住,知是宿城头。

()

诸生鲁国受经初,标格王郎玉不如。倚马旧传文考赋,笼鹅雅学右军书。

家声此日标琼树,世业当年论石渠。手泽应须开万卷,早怀三荣诣公车。

()

土龙乾之精,上阳禀元赋。杙宅天吴宫,搜蛇狎青雾。

何虞支巫祁,铁索坐遭锢。完颜今范韩,泽代圣皇布。

()

萧寺过逢共举觞,无边秋色入重阳。菩提带雨犹分翠,菊蕊含霜半吐黄。

趺坐漫思参大乘,翻经聊复礼空王。胜游祇为开莲社,何用登高落帽狂。

()