十载江南事已非,与君辛苦各生归。
愁看京口三军溃,痛说扬州十日围。
碧血未消今战垒,白头相见旧征衣。
东京朱祜年犹少,莫向尊前叹式微。
诗的首联是大难之后的感喟之词。HRef=https://www.qijian.info/list/guren2/ target=_blank class=infotextkey>古人HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹世事变迁,常以物是人非相称。而在这清初的十年中,经历了HRef=https://www.qijian.info/list/shengsi/ target=_blank class=infotextkey>生死交关的HRef=https://www.qijian.info/list/jiannan/ target=_blank class=infotextkey>艰难历程不仅人非、物非,事事皆非,诗人和朱四辅都是经过了曲折HRef=https://www.qijian.info/list/jianxin/ target=_blank class=infotextkey>艰辛的“HRef=https://www.qijian.info/list/xinku/ target=_blank class=infotextkey>辛苦”归程,九死一生,才得以“生归”活着过来。回首HRef=https://www.qijian.info/list/wangshi/ target=_blank class=infotextkey>往事,自心中升起一种沉痛HRef=https://www.qijian.info/list/beiliang/ target=_blank class=infotextkey>悲凉的沧桑感。更尤有盛者,明清易代之际的HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史,尤其在HRef=https://www.qijian.info/list/jiangnan/ target=_blank class=infotextkey>江南一带,是比任何改朝换代都更加惨绝人寰的。
颔联是对HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史的沉痛回顾。明崇祯十七年(1644)三月,北京城破。五月,福王朱由崧称帝,命史可法督师于扬州。由于南明朝廷昏庸,内讧不断,致使清兵长驱南下。顺治二年(1645)四月,清兵制造了“扬州十日”HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史事件。五月,南明弘光帝被俘,次年死。顾炎武这里只是指出了当时HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史最沉痛的一刻。“愁”是愁南明旧朝的昏聩,“痛”是痛满清新朝的暴酷,一“愁”一“痛”之间,蕴含了HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史的悲感。
颈联写HRef=https://www.qijian.info/list/shiguang/ target=_blank class=infotextkey>时光如水逝,HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史犹在目。“碧血未消今战垒,白头相见旧征衣”。据史料记载,明末清初,各地反清武装斗争连绵起伏,一直延续了四十年,“碧血末消”既表现了反清斗争的激烈、烈士们的血洒疆场,又表现了仁人HRef=https://www.qijian.info/list/zhishi/ target=_blank class=infotextkey>志士HRef=https://www.qijian.info/list/jianqiang/ target=_blank class=infotextkey>坚强不屈的意志。诗人HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗时是四十岁,不当以老人自称的,这里的“白头相见”显然流露出了一种HRef=https://www.qijian.info/list/rensheng/ target=_blank class=infotextkey>人生短暂功业未就恢复大计遥遥无期的HRef=https://www.qijian.info/list/chouchang/ target=_blank class=infotextkey>惆怅与HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨,然而顾炎武虽然是HRef=https://www.qijian.info/list/jiannan/ target=_blank class=infotextkey>艰难HRef=https://www.qijian.info/list/kunku/ target=_blank class=infotextkey>困苦,他还是念念不忘那为之奋斗的HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想,于是与HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人相见,HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然而然地叙起了从前的HRef=https://www.qijian.info/list/zhanzheng/ target=_blank class=infotextkey>战争生涯。这一联看似平淡,然而平淡之处自有心胸的流露,与HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人相对,他想到的不仅是旧日的那不堪回首的HRef=https://www.qijian.info/list/wangshi/ target=_blank class=infotextkey>往事,他为之奋斗的是未来他那复明的HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想境界。
尾联诗人与HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人互勉,寄HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望于来者。诗人为了HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想的未来,他HRef=https://www.qijian.info/list/gaojie/ target=_blank class=infotextkey>告诫HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人不要HRef=https://www.qijian.info/list/tanxi/ target=_blank class=infotextkey>叹息,要像古代的HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄那样去奋斗:“东京朱祜年犹少,莫向尊前叹式微”。这两句,诗人是以朱祜比朱四辅。“式微”这里代指HRef=https://www.qijian.info/list/aitan/ target=_blank class=infotextkey>哀叹,是HRef=https://www.qijian.info/list/guli/ target=_blank class=infotextkey>鼓励朱四辅不要意志消沉,不要只是HRef=https://www.qijian.info/list/aiyuan/ target=_blank class=infotextkey>哀怨HRef=https://www.qijian.info/list/beitan/ target=_blank class=infotextkey>悲叹,而要像东汉的朱祜那样HRef=https://www.qijian.info/list/jiangongliye/ target=_blank class=infotextkey>建功立业,为恢复HRef=https://www.qijian.info/list/guguo/ target=_blank class=infotextkey>故国而努力。这里不仅是HRef=https://www.qijian.info/list/guli/ target=_blank class=infotextkey>鼓励HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人,实际上也是在表现自己那不屈服的HRef=https://www.qijian.info/list/jianqiang/ target=_blank class=infotextkey>坚强意志。
这首诗HRef=https://www.qijian.info/list/beitan/ target=_blank class=infotextkey>悲叹HRef=https://www.qijian.info/list/wangshi/ target=_blank class=infotextkey>往事凄楚动人,但格调并不仅仅流于低沉HRef=https://www.qijian.info/list/qiwan/ target=_blank class=infotextkey>凄婉,在HRef=https://www.qijian.info/list/aishang/ target=_blank class=infotextkey>哀伤HRef=https://www.qijian.info/list/beiliang/ target=_blank class=infotextkey>悲凉之中同样也洋溢着慷慨激昂HRef=https://www.qijian.info/list/jiji/ target=_blank class=infotextkey>积极向上的热情,这热情是顾炎武其诗的热情,也是其人的热情。