佳人自鞚玉花骢,翩如惊燕蹋飞龙。
金鞭争道宝钗落,何人先入明光宫。
宫中羯鼓催花柳,玉奴弦索花奴手。
坐中八姨真贵人,走马来看不动尘。
明眸皓齿谁复见,只有丹青余泪痕。
人间俯仰成今古,吴公台下雷塘路。
当时亦笑张丽华,不知门外韩擒虎。
苏轼这首《虢国夫人夜游图》和杜甫的《丽人行》在题材和主旨上一脉相承,含有一定的HRef=https://www.qijian.info/list/fongyu2/ target=_blank class=infotextkey>讽谕意义。
诗的起四句为第一段,渲染虢国夫人恃宠骄肆。前两句所描绘的形象,正是图中虢国夫人形象的再现。作者写这位佳人,驾驭玉HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花骢HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马,淡妆多态。她骑在骏HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马上,身段轻盈,恍如惊飞的春燕。骏HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马骄驰在进宫的大道上,宛若游龙。HRef=https://www.qijian.info/list/moiren/ target=_blank class=infotextkey>美人名HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马,相互辉映;神采飞动,容光艳丽。《明皇杂录》记载:虢国夫人出入HRef=https://www.qijian.info/list/gongting/ target=_blank class=infotextkey>宫廷,常乘紫骢,使小黄门为御者。画HRef=https://www.qijian.info/list/heshi/ target=_blank class=infotextkey>和诗所绘写的都有所据。“金鞭争道”两句,写虢国夫人的骄纵,和杨家炙手可热的气焰。作者用“金鞭争道宝钗落”这句,再现了图中的情景。为了抢先进入明光宫,杨家豪奴,挥动金鞭与公主争道,致使公主惊下HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马来,宝钗堕地。据史载,某年正月十五日,杨家五宅夜游,与广平公主争道西市门,结果公主受惊落HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马。诗所写的,正是画意所在。
诗的第二段是“HRef=https://www.qijian.info/list/gongzhong/ target=_blank class=infotextkey>宫中羯鼓催HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花柳”以下六句,写虢国夫人入宫和HRef=https://www.qijian.info/list/gongzhong/ target=_blank class=infotextkey>宫中的情事。此时HRef=https://www.qijian.info/list/gongzhong/ target=_blank class=infotextkey>宫中正作“羯鼓催HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花”之戏,贵妃亲自弹拨琵琶,汝阳王李琏在敲击羯鼓。在羯鼓争催的情况下,弦歌并起,舞姿柔曼,柳宠HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花娇。秦国夫人已经先期艳妆就座,打扮得非常娇贵。虢国夫人乘车缓缓而行,惊尘不动,素妆淡雅。入宫以后HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马的步子是放慢了。其是珠光宝气,人影衣香,HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花团锦簇,在不夜的HRef=https://www.qijian.info/list/gongting/ target=_blank class=infotextkey>宫廷里,一派欢乐情景,纷呈纸上。诗中叙玉奴和八姨作为衬映,而“自鞚玉HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花骢”的佳人,才是主体。画图是入神之画,诗是传神之诗,诗情画意,融为一体。作者HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗至此,于欢情笑意中,陡作警醒之笔。作者说:这绝代的佳人,如今又在何处呢?她那明眸皓齿,除了画图之外,谁又曾见到过呢?当年的欢笑,似乎今天在丹青上只留下点点惨痛的泪痕了。陡转两句,笔力千钧。
第三段是最后四句,紧承前文,作者在观图HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹之后,更对HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史上一些回环往复的旧事,致以深沉的HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨。诗说:“吴公台下雷塘路,人间俯仰成今古。”HRef=https://www.qijian.info/list/lishi/ target=_blank class=infotextkey>历史上的隋炀帝,当年也曾嘲笑过陈叔宝、张丽华一味享乐,不恤HRef=https://www.qijian.info/list/guoshi/ target=_blank class=infotextkey>国事,不知道韩擒虎已经带领隋兵迫近宫门。可是他后来也步陈叔宝的后尘,俯仰之间,身死人手,HRef=https://www.qijian.info/list/guopojiawang/ target=_blank class=infotextkey>国破家亡,繁华成为尘土。言外之意,是说唐明皇、杨玉环、虢国夫人等,又重蹈了隋炀帝的覆辙。“吴公台下雷塘路”,葬埋了隋朝HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风流天子;“HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马嵬坡下泥土中”,也不仅仅只是留下杨玉环的血污,她的三姨虢国夫人也在那里被杀掉了。荒淫享乐者的下场,千古以来,如出一辙。昙HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花一现的恩宠,换来的仅仅是一幅供人HRef=https://www.qijian.info/list/pingdiao/ target=_blank class=infotextkey>凭吊的HRef=https://www.qijian.info/list/tuhua/ target=_blank class=infotextkey>图画。
全诗着意鲜明,前两段十句,全以画意为诗,笔墨酣畅。“明眸皓齿”两句转入HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题,作轻微的HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹。末段四句,HRef=https://www.qijian.info/list/jieshi/ target=_blank class=infotextkey>揭示意图,语意新警,亦讽亦慨,而千古恨事亦在其中,如此题图,大笔淋漓,有如HRef=https://www.qijian.info/list/shilun/ target=_blank class=infotextkey>史论,引人深思。