流莺漂荡复参差,度陌临流不自持。
巧啭岂能无本意?良辰未必有佳期。
风朝露夜阴晴里,万户千门开闭时。
曾苦伤春不忍听,凤城何处有花枝。
张《会笺》系此诗为大中三年(849)春HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安之作。此诗乃HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷之词,写自己HRef=https://www.qijian.info/list/shitu/ target=_blank class=infotextkey>仕途穷困,HRef=https://www.qijian.info/list/piaobo/ target=_blank class=infotextkey>漂泊无定所,HRef=https://www.qijian.info/list/huaicaibuyu/ target=_blank class=infotextkey>怀才不遇HRef=https://www.qijian.info/list/zhiyin/ target=_blank class=infotextkey>知音,心意无人理解。全诗HRef=https://www.qijian.info/list/yongwu/ target=_blank class=infotextkey>咏物HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情,借流莺自喻,寄托HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世之感。清陆昆曾《李义HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山诗解》云:"此作者自伤漂荡,无所归依,特托流莺以发叹耳。渡陌临流,喻己之东川、岭表,身不由己也。"此诗HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格轻倩流美,HRef=https://www.qijian.info/list/qingsi/ target=_blank class=infotextkey>情思深婉。张《会笺》曰:"含思宛转,独绝今古。"
这是李商隐托物寓怀、抒写HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世之感的诗篇。写作年份不易确定。从诗中写到“漂荡”、“巧啭”和“凤城”来看,可能是“远从桂海,来返玉京”以后所作。宣宗大中三年(849)春,作者在HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安暂充京兆府掾属,“天官补吏府中趋,玉骨瘦来无一把”(《偶成转韵》),应是他当时HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活和HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情的写照。
流莺,指漂荡流转、无所栖居的黄莺。诗的HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头两句,正面重笔写“流”字。参差,本是形容HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟儿飞翔时翅膀张敛振落的样子,这里用如动词,犹张翅飞翔。漂荡复参差,是说漂荡流转之后又紧接着再飞翔HRef=https://www.qijian.info/list/piaobo/ target=_blank class=infotextkey>漂泊。“度陌”、“临流”,则是在不停地漂荡流转中所经所憩,应上句“复”字。流莺这样不停地HRef=https://www.qijian.info/list/piaobo/ target=_blank class=infotextkey>漂泊、飞翔,究竟是为什么呢?又究竟要漂荡到何时何地呢?诗人对此不作正面交代,只淡淡接上“不自持”三字。这是全联点眼,暗示出流莺根本无法掌握自己的HRef=https://www.qijian.info/list/mingyun/ target=_blank class=infotextkey>命运,仿佛是被某种无形的力量控制着。用流莺的漂荡HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻诗人自己的辗转幕府的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活,是比较平常的比兴寓托,独有这“不自持”三字,融和着诗人的独特感受。诗人在桂林北返途中就发出过HRef=https://www.qijian.info/list/changran/ target=_blank class=infotextkey>怅然的HRef=https://www.qijian.info/list/tanxi/ target=_blank class=infotextkey>叹息:
“昔去真HRef=https://www.qijian.info/list/wunai/ target=_blank class=infotextkey>无奈,今还岂自知”(《陆发荆南始至商洛》)。“去真HRef=https://www.qijian.info/list/wunai/ target=_blank class=infotextkey>无奈”、“还岂自知”,正象是“不自持”的注脚。它把读者的思绪引向“漂荡复参差”的HRef=https://www.qijian.info/list/beiju/ target=_blank class=infotextkey>悲剧HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世后面的HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会原因,从而深化了诗的HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境。
漂荡流转,毕竟是流莺的外在行动特点,接下来三、四两句,便进一步通过对流莺另一特点——巧啭的描写,来展示它的内心HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷。“巧啭岂能无本意,良辰未必有佳期。”流莺那圆转流美的歌吟中分明隐藏着一种殷切的HRef=https://www.qijian.info/list/yuanwang/ target=_blank class=infotextkey>愿望——HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望在HRef=https://www.qijian.info/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好的三春良辰中有HRef=https://www.qijian.info/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好的相会。然而,它那“巧啭”中所含的“本意”却根本不被理解,因而虽然适逢春日芳辰也不能盼来“佳期”,实现自己的HRef=https://www.qijian.info/list/yuanwang/ target=_blank class=infotextkey>愿望。如果说,流莺的HRef=https://www.qijian.info/list/piaobo/ target=_blank class=infotextkey>漂泊是诗人飘零HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世的象征,那么流莺的巧啭便是诗人美妙歌吟的生动HRef=https://www.qijian.info/list/biyu/ target=_blank class=infotextkey>比喻。它的独特之处,就在于强调巧啭中寓有不为人所理解的“本意”,这“本意”可以是诗人的HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想HRef=https://www.qijian.info/list/baofu/ target=_blank class=infotextkey>抱负,也可以是诗人所抱的某种HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治遇合的HRef=https://www.qijian.info/list/qiwang/ target=_blank class=infotextkey>期望。这一联和《蝉》的颔联颇相似。但“五更疏欲断,一树碧无情”所强调的是虽凄楚欲绝而不被HRef=https://www.qijian.info/list/tongqing/ target=_blank class=infotextkey>同情,是所处环境的冷酷;而“巧啭”一联所强调的却是巧啭本意的不被理解,是世无HRef=https://www.qijian.info/list/zhiyin/ target=_blank class=infotextkey>知音的HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹。“岂能”、“未必”,一纵一收,一张一弛,将诗人不为人所理解的满腹委屈和良辰不遇的深刻HRef=https://www.qijian.info/list/shanggan/ target=_blank class=infotextkey>伤感曲曲传出,在流美圆转中有回肠荡气之致。可以说这两句诗本身就是深与婉的统一。
颈联承上“巧啭”,仍写莺啼。“HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风朝露夜阴晴里,万户千门开闭时。”这是“本意”不被理解、“佳期”不遇的流莺永无休无止的啼鸣:无论是刮HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风的早晨还是降露的HRef=https://www.qijian.info/list/yewan/ target=_blank class=infotextkey>夜晚,是晴明的HRef=https://www.qijian.info/list/tianqi/ target=_blank class=infotextkey>天气还是阴霾的日子,无论是京城中万户千门开启或关闭的时分,流莺总是时时处处在啼啭歌吟。它仿佛执着地要将“本意”告诉人们,而且在等待着渺茫无尽的佳期。这一联是两个略去主、谓语的状语对句构成的,每句中“HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风朝”与“露夜”、“阴”与“晴”、“万户”与“千门”、“开”与“闭”又各自成对,读来别有一种既整饬又HRef=https://www.qijian.info/list/youmoi/ target=_blank class=infotextkey>优美,既明畅又含蓄的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风调。
尾联联系到诗人自身,点明“HRef=https://www.qijian.info/list/shangchun/ target=_blank class=infotextkey>伤春”正意。“凤城”借指HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安,“HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花枝”指流莺栖息之所。两句是说,自己曾为HRef=https://www.qijian.info/list/shangchun/ target=_blank class=infotextkey>伤春之情所苦,实在不忍再听流莺永无休止的HRef=https://www.qijian.info/list/shangchun/ target=_blank class=infotextkey>伤春的哀鸣,然而在这广大的HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安城内,又哪里能找到可以栖居的HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花枝呢?初唐诗人李义府《咏乌》云:
“上林多少树,不借一枝栖。”末句从此化出。HRef=https://www.qijian.info/list/shangchun/ target=_blank class=infotextkey>伤春,就是伤佳期之不遇;佳期越渺茫,HRef=https://www.qijian.info/list/shangchun/ target=_blank class=infotextkey>伤春的情绪就越浓重。三春芳辰就要在HRef=https://www.qijian.info/list/shangchun/ target=_blank class=infotextkey>伤春的哀啼中消逝了,流莺不但无计留春,而且连暂时栖息的一枝也无从寻找。这已经是HRef=https://www.qijian.info/list/dujuan/ target=_blank class=infotextkey>杜鹃啼血般的凄怨欲绝的情境了。诗人借“不忍听”流莺的哀啼强烈地抒发了自己的“HRef=https://www.qijian.info/list/shangchun/ target=_blank class=infotextkey>伤春”之情——HRef=https://www.qijian.info/list/baofu/ target=_blank class=infotextkey>抱负成空、年华虚度的HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷。末句明写流莺,实寓自身,读来既像是诗人对无枝可栖的流莺处境的HRef=https://www.qijian.info/list/guanxin/ target=_blank class=infotextkey>关心,又像是诗人从流莺哀啼声中听出的寓意,更像是诗人自己的心声,语意措辞之精妙,可谓臻于化境。