鱼游春水·秦楼东风里鉴赏

原文

秦楼东风里,燕子还来寻旧垒。馀寒犹峭,红日薄侵罗绮。嫩草方抽玉茵,媚柳轻窣黄金蕊。莺啭上林,鱼游春水。

几曲阑干遍倚,又是一番新桃李。佳人应怪归迟,梅妆泪洗。凤箫声绝沉孤雁,望断清波无双鲤。云山万重,寸心千里。

赏析

  这是一首HRef=https://www.qijian.info/list/guiyuan/ target=_blank class=infotextkey>闺怨词,写的是一位HRef=https://www.qijian.info/list/shaofu/ target=_blank class=infotextkey>少妇春日HRef=https://www.qijian.info/list/huainian/ target=_blank class=infotextkey>怀念远人的情态、HRef=https://www.qijian.info/list/xinli/ target=_blank class=infotextkey>心理,HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物描写和HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物刻画都显出相当的功力;而且互相映衬,构成了完整的HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境。

  上片全是HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景。“秦楼东HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风里”四句,写春归燕回、馀寒犹峭之状。一HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头就点出“秦楼”,使描写的环境带有确定性,这对读者理解词意大有好处。秦楼,汉HRef=https://www.qijian.info/list/yuefu/ target=_blank class=infotextkey>乐府《陌上桑》:“HRef=https://www.qijian.info/list/richu/ target=_blank class=infotextkey>日出东南隅,照我秦氏楼。”李白《忆秦娥》有“秦娥梦断秦楼月”句,皆指闺楼。由此可知,词中所写,景是“秦楼”中景,人是“秦楼”中人;于是,HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情的HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会性,就有了明白的着落。“东HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风”轻拂,“HRef=https://www.qijian.info/list/yanzi/ target=_blank class=infotextkey>燕子”归来,这都是春回大地的显著特征。但是,我们不要轻轻放过了“HRef=https://www.qijian.info/list/yanzi/ target=_blank class=infotextkey>燕子还来寻旧垒”这句话,要注意它和其他HRef=https://www.qijian.info/list/difang/ target=_blank class=infotextkey>地方的联系,它是为人的不归作反衬的,我们读到后面自会明白。词人手笔,总是这样地一箭双雕。这四句写的是室内的HRef=https://www.qijian.info/list/chunjing/ target=_blank class=infotextkey>春景,是“秦楼”人所见所感的HRef=https://www.qijian.info/list/chunjing/ target=_blank class=infotextkey>春景,并暗示出女主人公慵懒困倦、日高未起之态,带有淡淡的HRef=https://www.qijian.info/list/chouchang/ target=_blank class=infotextkey>惆怅情调。

  “嫩草方抽碧玉茵”四句,从户内写到户外,描画出一派明媚的HRef=https://www.qijian.info/list/chunguang/ target=_blank class=infotextkey>春光。作者摄取了四种HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物:地面的嫩草,地上的HRef=https://www.qijian.info/list/chuiliu/ target=_blank class=infotextkey>垂柳,空中的黄莺,水中的游鱼,水陆空三维空间,交织成立体的画面,传达出绚丽的色彩。这里使用了两个借喻:以“碧玉茵”(像碧玉一样青绿的毯子)喻嫩草,以“黄金蕊”喻新出的柳条,都借HRef=https://www.qijian.info/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想而增加了景观的魅力。四句的动词也用得很好:嫩草是“抽”出的,“媚柳”是“窣”(从穴中突然冒出来)出的,黄莺在鸣“啭”,鱼儿在“游”动,可谓各尽其妙,各得其所。“上林”、“春水”,为鸣莺、游鱼布置了适宜的活动环境,相得益彰。

  下片转入HRef=https://www.qijian.info/list/xieren/ target=_blank class=infotextkey>写人。“几曲阑干”四句,写佳人倚遍“秦楼”阑干,看到桃李又换了一番新HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花新叶,──这意味着一年又过去了,而意还没有回来,这触起了她的HRef=https://www.qijian.info/list/chousi/ target=_blank class=infotextkey>愁思,不觉潸然泪下。“梅妆”用的是寿阳公主的HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故。《太平御览·时序部》引《杂五行书》说:“宋武帝女寿阳公主人日卧于含章殿檐下,梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花落公主额上,成五出HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花,拂之不去,皇后留之,看得几时,经三日,洗之乃落。宫女奇其异,竞效之,今梅HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花妆是也。”这里泛指HRef=https://www.qijian.info/list/funu/ target=_blank class=infotextkey>妇女面部化妆。“梅妆泪洗”即涂了脂粉的脸上流下了眼泪之意。这几句着重描写佳人的外部动作,而以“应怪归迟”点明动作的原因,其悲怨HRef=https://www.qijian.info/list/chouku/ target=_blank class=infotextkey>愁苦之态如见。

  “凤箫声绝”四句,写对方离去后音信杳然,使佳人HRef=https://www.qijian.info/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念不已。古代HRef=https://www.qijian.info/list/chuanshuo/ target=_blank class=infotextkey>传说:萧史善吹箫,秦穆公将女儿弄玉嫁给他,数年后二人升天而去(见《列仙传》)。这里借用这一HRef=https://www.qijian.info/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事,以“凤箫声绝”指HRef=https://www.qijian.info/list/nanzi/ target=_blank class=infotextkey>男子的离去。“孤雁”、“双鲤”都用了典。前者出《汉书·苏武传》,汉使诈称汉昭帝在上林苑射雁,雁足上有苏武捎来的帛书。后者出古HRef=https://www.qijian.info/list/yuefu/ target=_blank class=infotextkey>乐府《饮HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马HRef=https://www.qijian.info/list/changcheng/ target=_blank class=infotextkey>长城窟行》:“客从远方来,遗我双鲤鱼;呼童烹鲤鱼”,中有尺素书。”因此,这两个词都是寄书的代称。而“沉孤雁”、“无双鲤”,就是指对方没有来信。但是,即使男方相隔云HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山万重,佳人的心还是神驰千里之外,萦绕在他的身边的。这几句着重描写佳人的内心活动,浓情厚意,溢于言表。以后刘过《贺新郎》(老去相如倦)结云:“云万叠,寸心远”,殆出于此。

  从HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术上来说,这首词采取以HRef=https://www.qijian.info/list/chunjing/ target=_blank class=infotextkey>春景的明媚来反衬离人的HRef=https://www.qijian.info/list/chousi/ target=_blank class=infotextkey>愁思的手法。“嫩草方抽”,“媚柳轻窣”,“莺啭上林,鱼游春水”这是当日佳人与所欢行乐时所见的HRef=https://www.qijian.info/list/moijing/ target=_blank class=infotextkey>美景,如今这一HRef=https://www.qijian.info/list/moijing/ target=_blank class=infotextkey>美景又已重现,但是所欢却已不在身边;去年的HRef=https://www.qijian.info/list/yanzi/ target=_blank class=infotextkey>燕子还懂得回来寻找旧垒,而心上人却一去不归;这怎能不令她阑干倚遍,泪洗梅妆呢。这样写,效果是动人的。词的语言明白、朴素(有些HRef=https://www.qijian.info/list/difang/ target=_blank class=infotextkey>地方略显粗糙),表达方式显豁;虽有用典,但却是常见的:具有民间词的特点。它的作者,估计是HRef=https://www.qijian.info/list/wenhua/ target=_blank class=infotextkey>文化程度不太高的HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书人。

返回