谪弃殊隐沦,登陟非远郊。
所怀缓伊郁,讵欲肩夷巢。
高岩瞰清江,幽窟潜神蛟。
开旷延阳景,回薄攒林梢。
西亭构其巅,反宇临呀庨。
背瞻星辰兴,下见云雨交。
惜非吾乡土,得以荫菁茆。
羁贯去江介,世仕尚函崤。
故墅即沣川,数亩均肥硗。
台馆集荒丘,池塘疏沈坳。
会有圭组恋,遂贻山林嘲。
薄躯信无庸,锁屑剧斗筲。
囚居固其宜,厚羞久已包。
庭除植蓬艾,隟牖悬蟏蛸。
所赖山水客,扁舟柱长梢。
挹流敌清觞,掇野代嘉肴。
适道有高言,取乐非弦匏。
逍遥屏幽昧,澹薄辞喧呶。
晨鸡不余欺,风雨闻嘐嘐。
再期永日闲,提挈移中庖。
诗的前十四句抒HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗人HRef=https://www.qijian.info/list/zheju/ target=_blank class=infotextkey>谪居永州后的心境,描绘朝阳岩及西亭的HRef=https://www.qijian.info/list/moijing/ target=_blank class=infotextkey>美景。首句的“弃”,点出了诗人HRef=https://www.qijian.info/list/zheju/ target=_blank class=infotextkey>谪居的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情。柳宗元来到偏远的永州,远离了HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治HRef=https://www.qijian.info/list/wenhua/ target=_blank class=infotextkey>文化中心,一种遭遗弃的感觉始终折磨着他。诗人“弃”而来到偏远的永州,伯夷、曹父洁身自好,两种心境大相径庭,所以在永州附近登HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山临水,只求缓解一下HRef=https://www.qijian.info/list/youyu/ target=_blank class=infotextkey>忧郁的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情。正如他在《与李翰林建书》中所云,只是“闷即HRef=https://www.qijian.info/list/chuyou/ target=_blank class=infotextkey>出游”而已。这次来到朝阳岩,HRef=https://www.qijian.info/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色果真异常HRef=https://www.qijian.info/list/youmoi/ target=_blank class=infotextkey>优美:位于潇水西岸悬崖绝壁上的朝阳岩俯瞰着奔腾的江水,洞窟幽深,岩口开阔,温暖的阳光在树梢盘旋;岩顶的西亭檐牙高啄,气势不凡,亭后星光点点,亭下却是云HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨交替,一亭之上下而气候不齐,这确实是难得的HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然景观。如此HRef=https://www.qijian.info/list/moijing/ target=_blank class=infotextkey>美景,使诗HRef=https://www.qijian.info/list/renqing/ target=_blank class=infotextkey>人情不自禁的发出了“惜非吾乡土”的HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹。眼前的HRef=https://www.qijian.info/list/moijing/ target=_blank class=infotextkey>美景虽然赏心悦目,但毕竟不是自己的HRef=https://www.qijian.info/list/guxiang/ target=_blank class=infotextkey>故乡。“信美非所安,羁心屡逡巡。”(《登蒲洲石矶望横江口潭岛深迥斜对香零HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山》)此情此景,不禁勾起诗人的HRef=https://www.qijian.info/list/guxiang/ target=_blank class=infotextkey>故乡之思。
于是,诗歌HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然而然地转写HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang/ target=_blank class=infotextkey>思乡述旧之情,抒写其HRef=https://www.qijian.info/list/baofu/ target=_blank class=infotextkey>抱负与不幸。公元784年(德宗兴元元年),柳宗元曾随HRef=https://www.qijian.info/list/fuqin/ target=_blank class=infotextkey>父亲移居夏口(今湖北武昌),“羁贯”句指的应该就是这次南迁,这时柳宗元12岁。可历来求仕都只在经济HRef=https://www.qijian.info/list/wenhua/ target=_blank class=infotextkey>文化相对发达的中原地区,柳宗元也在16岁那年回到了他出生、成长的HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安。当然,诗人HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiqiu/ target=_blank class=infotextkey>追求的不是功HRef=https://www.qijian.info/list/mingli/ target=_blank class=infotextkey>名利禄,而是“利安元元”的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想。他21岁中进士,因父丧耽误了几年,至26岁始任集贤殿正字,此后春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风得意,一路青云,33岁时被提升为礼部员外郎,与王叔文、刘禹锡等人大刀阔斧革新HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治,兴利除弊。那是他一生最得意的时期。诗人满怀HRef=https://www.qijian.info/list/liulian/ target=_blank class=infotextkey>留恋地描写了他在HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安的故居:故居就在沣水边上,那里有肥沃的田地、宽敞的台阁馆舍、碧波荡漾的HRef=https://www.qijian.info/list/chitang/ target=_blank class=infotextkey>池塘。如此HRef=https://www.qijian.info/list/moihao/ target=_blank class=infotextkey>美好的故居不能不令囚居蛮夷之地的柳宗元HRef=https://www.qijian.info/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念,更何况那是他施展才华,实现HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想和HRef=https://www.qijian.info/list/baofu/ target=_blank class=infotextkey>抱负的HRef=https://www.qijian.info/list/difang/ target=_blank class=infotextkey>地方。诗人虽然是以HRef=https://www.qijian.info/list/zichao/ target=_blank class=infotextkey>自嘲的口吻说自己曾迷恋HRef=https://www.qijian.info/list/shitu/ target=_blank class=infotextkey>仕途官场,落得贻笑HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山林的尴尬,说自己太微薄无用,把官场升迁的琐事看得过重,但这HRef=https://www.qijian.info/list/zichao/ target=_blank class=infotextkey>自嘲里包含的是万般HRef=https://www.qijian.info/list/wunai/ target=_blank class=infotextkey>无奈与满腔HRef=https://www.qijian.info/list/youfen/ target=_blank class=infotextkey>忧愤,是“出师未捷身先死,长使HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄泪沾巾”的叹惋。实际上,志大才高的柳宗元就是被贬到永州后,也一直没有熄灭他的HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想之火,这在他羁永期间的许多诗文中都可以找到明证。
HRef=https://www.qijian.info/list/guxiang/ target=_blank class=infotextkey>故乡之恋,HRef=https://www.qijian.info/list/wangshi/ target=_blank class=infotextkey>往事之思,使诗人的心灵备受煎熬。于是诗人又回到HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实,写他在永州的囚居HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活。“囚居固其宜”HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然也是HRef=https://www.qijian.info/list/ziwo/ target=_blank class=infotextkey>自我解嘲。诗人在《对贺者》中也曾说“凡吾之贬斥,幸矣,而吾又戚戚焉何哉?”但在内心深处,他并不认为自己是罪有应得,在《与许京兆孟容书》里,他曾那样执着地为自己辩解过。“厚羞久已包”则是真实的表白,也正是因为有能包容“厚羞”的HRef=https://www.qijian.info/list/xionghuai/ target=_blank class=infotextkey>胸怀,才成就了一个伟大的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想家、HRef=https://www.qijian.info/list/wenxue/ target=_blank class=infotextkey>文学家柳宗元。诗人接着描写了他在永州的陋居:院子里种植着蓬艾,狭小的窗户上结满了蜘蛛网。这与他的故居形成了非常鲜明的对比。初到永州的柳宗元寄居在龙兴寺,终日与僧人为邻,过着HRef=https://www.qijian.info/list/guji/ target=_blank class=infotextkey>孤寂的幽居HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活,所幸常有一些喜好HRef=https://www.qijian.info/list/shanshui/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山水的HRef=https://www.qijian.info/list/keren/ target=_blank class=infotextkey>客人来访,于是诗人常与他们结伴而行,登HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山临水,访寻名胜,饮清流,烹野菜,志趣相投,言谈高妙,醉舞欢歌,其乐也融融。诗人说,这种逍遥的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活驱除了心中的晦气,HRef=https://www.qijian.info/list/danbo/ target=_blank class=infotextkey>淡泊的心境隔断了尘世的喧嚣,荒僻的HRef=https://www.qijian.info/list/zheju/ target=_blank class=infotextkey>谪居地倒成了他躲HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风避浪的宁静港弯。于是,当他每天清晨听见鸡鸣嘐嘐的时候,竟萌生了HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望这样的日子更多些,或者干脆把家厨也带来过过这种逍遥HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活的念头。表面上看,诗人把自己的囚居HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活写得充满乐趣,其实不然,他在《与李翰林建书》中给自己的囚居HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活打了个比方:譬如常年关在监狱里的囚徒,遇上好HRef=https://www.qijian.info/list/tianqi/ target=_blank class=infotextkey>天气出来活动一下筋骨,在墙上磨擦搔痒,也感到很舒服,但这样的舒服不是能长久享受的。这才是诗人心灵的真实表白。
柳宗元这首五言古诗,以HRef=https://www.qijian.info/list/jiyou2/ target=_blank class=infotextkey>记游为题,从描绘眼前HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物入手,继而写HRef=https://www.qijian.info/list/guxiang/ target=_blank class=infotextkey>故乡之恋,HRef=https://www.qijian.info/list/wangshi/ target=_blank class=infotextkey>往事之思,囚居之“趣”,运思缜密,蕴涵深远。他将个人遭际与满怀HRef=https://www.qijian.info/list/youfen/ target=_blank class=infotextkey>忧愤含融在HRef=https://www.qijian.info/list/shanshui/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山水诗之中,将深沉的HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思隐含在浅淡的微笑之内,“句中有余味,篇中有余意”(姜夔),细细吟咏,回味无穷。