寂历帘栊深夜明,睡回清梦戍墙铃。
狂风送雨已何处?淡月笼云犹未醒。
早有秋声随堕叶,独将凉意伴流萤。
明朝准拟南轩望,洗出庐山万丈青。
此诗写HRef=https://www.qijian.info/list/qiuye/ target=_blank class=infotextkey>秋夜HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨霁的清静HRef=https://www.qijian.info/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色,表现出爽快的HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神境界。一般都因宋玉有“悲哉秋之为气也”之句,而发HRef=https://www.qijian.info/list/beiqiu/ target=_blank class=infotextkey>悲秋之感;但也有反其意而用之的,如李白诗中称“秋兴逸”,刘禹锡说“胜春朝”。此诗表现清爽的心境,也是一种逸兴。
诗篇将以上那种HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境和感受,以细腻清新的笔触生动地表现了出来,令人读罢,仿佛也经历了一场荡涤心肺的HRef=https://www.qijian.info/list/qiuyu/ target=_blank class=infotextkey>秋HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨洗礼,置身于诗人所营造的那个清HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月之夜,令人宁静HRef=https://www.qijian.info/list/danbo/ target=_blank class=infotextkey>淡泊,神思遐举。而尾联诗人忽以HRef=https://www.qijian.info/list/haomai/ target=_blank class=infotextkey>豪迈之笔,又将读者推至到一个清旷爽朗的境界,令人不禁逸兴遄飞,HRef=https://www.qijian.info/list/jingshen/ target=_blank class=infotextkey>精神焕发。诗篇的HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境和内含由此升华到另一个高度,显得更加丰富、厚实。历代诗人咏秋之作十分繁多,然多抒发“悲九秋之为节,物凋悴而无荣”(晋湛方生《HRef=https://www.qijian.info/list/qiuye/ target=_blank class=infotextkey>秋夜赋》)的HRef=https://www.qijian.info/list/shanghuai/ target=_blank class=infotextkey>伤怀之情,写HRef=https://www.qijian.info/list/qiuye/ target=_blank class=infotextkey>秋夜更有“秋可哀兮,哀良夜之遥长。月翳翳以隐云星胧胧而没光”(晋夏侯湛《秋可哀赋》)之名篇,直以“可哀为题。反其意而用之者,孔平仲虽不是首家,但这首咏HRef=https://www.qijian.info/list/qiuye/ target=_blank class=infotextkey>秋夜HRef=https://www.qijian.info/list/yuhou/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨后之作,确有其独创之处。
“霁夜”,这里是指HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨霁之夜。在作诗手法上,诗人更是别出心裁,为了更好地创造HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境,不仅将HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间延展了,而且将顺序交叉着。诗篇以“秋兴”为HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题,但不作空泛HRef=https://www.qijian.info/list/yilun/ target=_blank class=infotextkey>议论,而是捕捉具体HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物,以表现诗人的感受。诗中画面相对独立,而时空转换又为复杂。诗人将过去现在、室内室外的诸种HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物融合一体,读者体会这种跳越而感受得更真切丰富,诗篇本身也随之扩大了容量,避免了板滞平直。
最先触发作者诗情的,是闯入梦境的墙上响铃。然而诗的HRef=https://www.qijian.info/list/kaitou/ target=_blank class=infotextkey>开头却先写从帘栊透入室内的明亮夜色。即先写醒后所见,次句再写梦醒。看夜色在前,而梦觉在后,这是一种倒叙;颔联出句又先写HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨霁前HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨交加的情景,然后再写眼前“淡月笼云”的HRef=https://www.qijian.info/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色,又是一种回叙;颈联仍先写HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨前秋HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风扫落叶,再写HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨霁萤火横飞,仍然是回叙;末联由夜推想到朝,悬想经过HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨洗之后的庐HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,必然是苍翠欲滴。诗境不限于HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨霁,而是回叙霁前的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨和推想第二日的HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山色。这种HRef=https://www.qijian.info/list/shijian/ target=_blank class=infotextkey>时间的交叉和延展,不仅避免了平直,而且扩大了容量。
清爽的秋兴是通过秋HRef=https://www.qijian.info/list/yejing/ target=_blank class=infotextkey>夜景物的描写来表现的。诗的核心是一个“清”字,“清兴”融化在“清景”之中。这清景,就是秋月、秋声、HRef=https://www.qijian.info/list/qiuye2/ target=_blank class=infotextkey>秋叶和秋萤。HRef=https://www.qijian.info/list/guren2/ target=_blank class=infotextkey>古人说,“秋HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风清,秋月明”,清HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月是HRef=https://www.qijian.info/list/qiuye/ target=_blank class=infotextkey>秋夜的富于特征性的HRef=https://www.qijian.info/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色;HRef=https://www.qijian.info/list/qiuye2/ target=_blank class=infotextkey>秋叶飘落伴随着秋声,再加上闪闪发亮的点点流萤,更为HRef=https://www.qijian.info/list/qiuye/ target=_blank class=infotextkey>秋夜增添了清凉之意。描写这种清秋之景,诗人采用了对比映衬的手法,比起一般的HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物点染,其HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术效果要强得多。明暗线素贯穿全篇。诗人的HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物安排由幽暗转向明朗,成功地捕捉住读者的注意力,明暗的起伏HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化成为诗篇的诗脉。诉诸视觉的朦胧HRef=https://www.qijian.info/list/yuese/ target=_blank class=infotextkey>月色,在夜深人静的时候,尤其显得“寂历”,接着以诉诸听觉的“戍墙铃”的清冷之声与之映衬,即所谓静中有动,动中有静,这便更显得清寂。在提起“狂HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风送HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨已何处”时,暗示读者,HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨霁之前有一阵狂HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风暴HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨。这狂HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风暴HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨HRef=https://www.qijian.info/list/heshi/ target=_blank class=infotextkey>和诗人眼前清寂的霁夜,恰又构成鲜明的对比。这便加强了HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨过天晴的切身感受。秋声是听出来的,堕叶也是听出来的,在夜里,落叶不是肉眼观察到的。这里用秋声堕叶的听觉动态和HRef=https://www.qijian.info/list/yueye/ target=_blank class=infotextkey>月夜飞萤的视觉动态交相辉映,对于引动清秋逸兴,也很有HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术效果。总之,用对比映衬手法描写秋HRef=https://www.qijian.info/list/yejing/ target=_blank class=infotextkey>夜景色,从而很好地表现出清秋逸兴,这种前后强烈的明暗反差,使诗篇跌宕生姿,彼此映衬而又相互和谐,烘托出诗人感念于秋之清旷爽朗的HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题,大大增强了HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术感染力。