感皇恩·小阁倚秋空

感皇恩·小阁倚秋空朗读

小阁倚秋空,下临江渚。漠漠孤云未成雨。数声新雁,回首杜陵何处。壮心空万里,人谁许!

黄阁紫枢,筑坛开府。莫怕功名欠人做。如今熟计,只有故乡归路。石帆山脚下,菱三亩。

译文

小楼依偎着秋天的长空,凭高俯视着江边快快沙洲。升起静静一片乌云,播雨还不带时候。长空里几声新雁的鸣叫在云际漂浮,不由人回头遥望,长安呵,杜陵呵,你在天的哪头?我空将立功万里的壮志坚守,但有谁赞许我、任用我,向我招手?

登黄阁,步紫枢,入相封侯把高禄享受,登坛拜将、位至三公把名利成就,这功名富贵、高官显爵用不着担心没人去蝇营狗苟。我再三考虑、反复计谋,只有回故乡在山里悠游,到那石帆山下,种上三亩菱藕度这春秋!

注释

感皇恩:唐教坊曲名。双调六十七字,前后段各七句,四仄韵。

杜陵:在长安城东南,秦时为杜县地,汉时为宣帝陵所在,故称杜陵,这里用杜陵指代长安。

谁许:何许,即“何处”“什么地方”。

黄阁:本指汉代丞相办公处所,此指中书、门下省。紫枢:指掌兵的中央机关枢密院。

筑坛:汉高祖刘邦在汉中设坛场拜韩信为大将,见《史记·淮阴侯列传》。开府:指做官做到三公的高位。汉制,三公得开府,自置官属。

石帆山:山名,在作者家乡山阴。

菱:菱藕。

参考资料:

1、刘扬忠.陆游诗词选评:三秦出版社,2008:249-250

2、张永鑫,刘桂秋.陆游诗词选译:巴蜀书社,1990:293-295

感皇恩·小阁倚秋空创作背景

  乾道八年(1172)陆游时年四十八岁,在南郑任四川宣抚使司干办公事兼检法官。他和四川宣抚使王炎正在计划收复长安,王炎调回临安,陆游亦调官成都。这首词是他调成都以后、出川以前的作品。

参考资料:

1、朱东润.陆游选集:上海古籍出版社,2013:193

  在一个初秋的阴天,作者HRef=https://www.qijian.info/list/dengshang/ target=_blank class=infotextkey>登上了HRef=https://www.qijian.info/list/jiangbian/ target=_blank class=infotextkey>江边的一个小阁,仰望初秋的天空看见迷蒙的云气还没有浓结到要化成HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨点的样子,俯视下面可以看到江水和沙渚,境界是开阔的,并带着些静漠与冷清。作者只轻轻地把它描写成“小阁倚秋空,下临江渚,漠漠孤云未成HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨”,概括了HRef=https://www.qijian.info/list/denggao/ target=_blank class=infotextkey>登高之事和周围环境,并描写视觉中HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物,运化周邦彦《感皇恩》“小阁倚晴空”的词句,王勃《滕王阁》“滕王高阁临江渚”的诗句。“数声新雁,回首杜陵何处。”接着是写听觉,并由此引出作者的HRef=https://www.qijian.info/list/lianxiang/ target=_blank class=infotextkey>联想。雁是“新雁”,知秋是“新秋”;云是“孤”云,雁只“数”声,“数”字中也反映出主客观的HRef=https://www.qijian.info/list/gudu/ target=_blank class=infotextkey>孤独意象的两相契合。

  HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安这个汉唐故都,是华夏强盛的象征,也是西北的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治、军事中心之地。陆游急切地HRef=https://www.qijian.info/list/panwang/ target=_blank class=infotextkey>盼望南宋统治者能从金人手里收复HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安;他从军南郑,时时遥望HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安,寄托其收复HRef=https://www.qijian.info/list/guguo/ target=_blank class=infotextkey>故国HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山河的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情。他向宣抚使王炎建议:“经略中原,必自HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安始。”诗文中写到想念HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安的也很多,如《闻虏乱有感》的“有时HRef=https://www.qijian.info/list/denggao/ target=_blank class=infotextkey>登高望跾杜,HRef=https://www.qijian.info/list/beige/ target=_blank class=infotextkey>悲歌仰天泪如HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨”,《东楼集序》的“北游HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山南,凭高望跾、万年诸HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,思一醉曲江、渼陂之间,其势无由,往往HRef=https://www.qijian.info/list/beige/ target=_blank class=infotextkey>悲歌流涕”,这样的词句很多,可见其感触之深且痛,因此经常地提及。HRef=https://www.qijian.info/list/guren2/ target=_blank class=infotextkey>古人写闻雁和HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安联系的,除陆诗外,还有许多如杜牧《秋浦道中》的“为问寒沙新雁到,来时为下杜陵无”,于邺《秋夕闻雁》的“忽闻凉雁至,为报杜陵秋”,只是一般的去国怀都之感。作者写的,如《秋晚登城北门》的“一点烽传散关信,两行雁带杜陵秋”,这些是和HRef=https://www.qijian.info/list/guanxin/ target=_blank class=infotextkey>关心收复HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安的信息是有关的词中写闻新雁而回头看不到HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安,也是HRef=https://www.qijian.info/list/gantan/ target=_blank class=infotextkey>感叹收复HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安的好消息的不能到来。“壮心空万里,人谁许!”空有从军万里的壮怀,而无人相许(即无人赏识、信任的意思),申明“回首”句的含意,这里的描写从含蓄的寄概到激昂的HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情,体现了作者写作的特点从作者的诗词HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格看,他是比较习惯于采用后一种写法的;在这一首词中,他极力抑制激情,却较多地采用前一种写法。

  过片用了“黄阁紫枢,筑坛开府,莫怕功名欠人做。”黄阁、紫枢,指代宰相和枢密使,是宋代最高文武HRef=https://www.qijian.info/list/guanli/ target=_blank class=infotextkey>官吏。黄阁,宰相官署,卫宏《汉官旧仪》:“丞相听事阁曰黄阁”;宋代的戎服多用紫色,故以紫枢指枢密院。筑坛,用了汉高祖设坛场拜韩信为大将的HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故;开府是开幕府,置僚属,在宋代,高级行政区的军政长官有此种权力。第一、二句指为将相,第三句说不怕这种职位无人可当,意即用不着自己怀抱HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志与准备担当大任。陆游并不热衷于当高官,但却始终抱着为效忠HRef=https://www.qijian.info/list/guojia/ target=_blank class=infotextkey>国家而建立功名的HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志。他曾HRef=https://www.qijian.info/list/xiangwang/ target=_blank class=infotextkey>向往于这种功名,他的《金错刀行》诗说:“千年史策耻无名,一片丹心报天子。”《书怀》诗说:“老死已无日,功名犹自期。清笳太HRef=https://www.qijian.info/list/xinglu/ target=_blank class=infotextkey>行路,何HRef=https://www.qijian.info/list/richu/ target=_blank class=infotextkey>日出王师?”他这三句词,说得很平淡,很坦然,但他不会真的会这样轻易放弃自己的HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志、相信一般的将相也能够担负恢复祖国统一大业的重任。他的热情HRef=https://www.qijian.info/list/xingge/ target=_blank class=infotextkey>性格和当时冷酷的HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实使他不可能做到这一点。他的自慰之辞,只不过是愤激的反语罢了而实际上,是一种更为曲折、更为深沉的HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨。是从“封侯事在,功名不信由天”(《汉宫春》)的HRef=https://www.qijian.info/list/leguan/ target=_blank class=infotextkey>乐观,到“元知造物心肠别,老却HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄似等闲”(《鹧鸪天》)的绝望过程中的HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨。

  “如今熟计,只有HRef=https://www.qijian.info/list/guxiang/ target=_blank class=infotextkey>故乡归路。石帆HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山脚下,菱三亩。”这里说的是现在再三思忖只有辞官东归,回到HRef=https://www.qijian.info/list/guxiang/ target=_blank class=infotextkey>故乡HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山阴的石帆HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山下,去种三亩菱为生。这是HRef=https://www.qijian.info/list/jiji/ target=_blank class=infotextkey>积极的HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想找不到出路,被迫要作HRef=https://www.qijian.info/list/xiaoji/ target=_blank class=infotextkey>消极的HRef=https://www.qijian.info/list/guiyin/ target=_blank class=infotextkey>归隐之计,经过一番思考,连HRef=https://www.qijian.info/list/guiyin/ target=_blank class=infotextkey>归隐后的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活都作了具体的设想,所以最后出现一个HRef=https://www.qijian.info/list/jiangnan/ target=_blank class=infotextkey>江南HRef=https://www.qijian.info/list/shuixiang/ target=_blank class=infotextkey>水乡的图景。HRef=https://www.qijian.info/list/tongku/ target=_blank class=infotextkey>痛苦的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情融化于HRef=https://www.qijian.info/list/youmoi/ target=_blank class=infotextkey>优美的HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物,表面上是景美而情淡,实际上是闲淡中抑制着内心的愤激,深藏着内心的HRef=https://www.qijian.info/list/tongku/ target=_blank class=infotextkey>痛苦。

  这是陆游的一首要用HRef=https://www.qijian.info/list/guiyin/ target=_blank class=infotextkey>归隐的办法来解决HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想与HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实的HRef=https://www.qijian.info/list/maodun/ target=_blank class=infotextkey>矛盾的词作,情景结合,看似很HRef=https://www.qijian.info/list/maodun/ target=_blank class=infotextkey>矛盾但解决得比较圆满,作者的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情在这首词中表现得比较闲淡。深入体会,仍然透露出HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想对HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实的尖锐冲突和强烈抗议,所以HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境是曲折的,HRef=https://www.qijian.info/list/gankai/ target=_blank class=infotextkey>感慨是深沉的。

陆游

陆游(1125—1210),字务观,号放翁。汉族,越州山阴(今浙江绍兴)人,南宋著名诗人。少时受家庭爱国思想熏陶,高宗时应礼部试,为秦桧所黜。孝宗时赐进士出身。中年入蜀,投身军旅生活,官至宝章阁待制。晚年退居家乡。创作诗歌今存九千多首,内容极为丰富。著有《剑南诗稿》、《渭南文集》、《南唐书》、《老学庵笔记》等。 ...

陆游朗读
()

猜你喜欢

宋太宗

知之修练但辛勤,苦志由来离六尘。

金鼎乍分红燄火,月魂高锁碧潭津。

()

堕甑功名久任缘,形骸老丑孰蚩妍。了知白发关吾事,敢学乌髭趁少年。

人谓黄金容可作,君藏鸿宝乃能铅。一皤正博妻孥笑,许惠良方试与传。

()

瓦炉柏子袅残烟,午梦醒时一畅然。不悟功名负终老,荒山饥走又三年。

()

敬吊先生落照中,纸烟销尽酒樽空。牛羊上垄无人管,岂为当时面发红。

()

我年三十九,白髭有一茎。当时初见之,妻子殊为惊。

今年四十二,白者日益多。朝来明镜中,对之不复嗟。

()

好因鲂鲤答枯鱼,总觉蛩蛩念巨虚。白日怀人当槛坐,红云羡尔对江居。

身名莫笑中条叟,乡里须乘下泽车。丙舍一椽松数尺,未妨他日访吾庐。

()