咏怀八十二首·其一

咏怀八十二首·其一朗读

夜中不能寐,起坐弹鸣琴。

薄帷鉴明月,清风吹我襟。

孤鸿号外野,翔鸟鸣北林。

徘徊将何见?忧思独伤心。

译文

夜里睡不着觉,起床坐着弹琴。

月光照在薄帷上,清风吹着我的衣襟。

孤鸿(天鹅)在野外哀号,飞翔盘旋着的鸟在北林鸣叫。

这时徘徊会看到些什么呢?不过是独自伤心罢了。

注释

炎光:日光。

湍濑(tuúnlài团赖):水流沙石之上叫作湍,也叫濑。这句话的实际意思即指大水在沙石的河滩上流着。

扶桑:传说中的神树名,据说太阳每早就从这棵树上升起。说法详见《山海经》、《十洲记》。

长剑句:宋玉《大言赋》:“长剑梗邰伲葩倚天外。”以上二句是用弓挂扶桑,剑倚天外来衬托此篇所写的“雄杰士”的形象高大。

砥砺,磨刀石。二句是说,和“雄杰士”的形象比较起来,泰山小得如同一块磨刀石,黄河窄得象一条带子。《史记·高祖功臣侯者表》:“使河如带,泰山若砺,国以永宁,爱及苗裔。”这里袭用其句。

庄周:战国时期的唯心主义哲学家,道家学派的代表人物之一,主张虚无随化,是没落阶级的代言人。著有《庄子》。

荣枯:本意是开花和枯萎,一般引申为生死、兴衰等含义。

《庄子·列御寇》云:庄子临死时,嘱咐门人们待他死后把他的尸体丢在旷野上,不必埋葬。门人说,怕让乌鸢啄食。庄子说,埋下去叫蝼蚁食,抛在上面叫乌鸢食,为什么要偏待乌鸢呢?以上四句是说,庄子虽然达观,但也不能长生不死;死后抛于旷野,也不能逃避乌鸢的啄食。

雄杰士:阮籍所幻想的能摆脱人世,超然于天地之外的人物。他的《大人先生传》就是描绘的这样一个形象。

功名:这里指道德名声。从此大:指一直响亮地传下去。

  阮籍五言《HRef=https://www.qijian.info/list/yonghuai/ target=_blank class=infotextkey>咏怀》诗八十二首。这是第一首。阮籍《HRef=https://www.qijian.info/list/yonghuai/ target=_blank class=infotextkey>咏怀》诗(包括四言《HRef=https://www.qijian.info/list/yonghuai/ target=_blank class=infotextkey>咏怀》诗十三首),是他一生诗歌创作的总汇。《晋书·阮籍传》说:“作《HRef=https://www.qijian.info/list/yonghuai/ target=_blank class=infotextkey>咏怀》诗八十余篇,为世所重。”这是指他的五言《HRef=https://www.qijian.info/list/yonghuai/ target=_blank class=infotextkey>咏怀》诗,可见他的五言《HRef=https://www.qijian.info/list/yonghuai/ target=_blank class=infotextkey>咏怀》诗无散失。这八十二首诗是诗人随感随写,最后加以辑录的,皆有感而作,而非一时之作。虽然如此,第一首仍有序诗的作用,所以清人方东树说:“此是八十一首发端,不过总言所以HRef=https://www.qijian.info/list/yonghuai/ target=_blank class=infotextkey>咏怀不能已于言之故。”(《昭昧詹言》卷三)这是有HRef=https://www.qijian.info/list/daoli/ target=_blank class=infotextkey>道理的。

  阮籍HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活在魏、晋之际,他有雄心HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志。《晋书·阮籍传》说:“籍本有济世志,属魏、晋之际,天下多故,名士少有全者,籍由是不与世事,遂酣饮为常。”由于当时HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治HRef=https://www.qijian.info/list/heian/ target=_blank class=infotextkey>黑暗,HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhinanchou/ target=_blank class=infotextkey>HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志难酬,所以陶醉酒中。其实酒并不能浇愁,他的HRef=https://www.qijian.info/list/youchou/ target=_blank class=infotextkey>忧愁和HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷,终于发而为《HRef=https://www.qijian.info/list/yonghuai/ target=_blank class=infotextkey>咏怀》诗。

  这两句出自王粲《七哀三首》(其二):“独夜不能寐,摄衣起抚琴。”王粲夜不能寐,起而HRef=https://www.qijian.info/list/danqin/ target=_blank class=infotextkey>弹琴,是为了抒发自己的HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思。阮籍也是夜不能寐,起而HRef=https://www.qijian.info/list/danqin/ target=_blank class=infotextkey>弹琴,也是为了抒发HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思,而他的HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思比王粲深刻得多。王粲的HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思不过是HRef=https://www.qijian.info/list/huaixiang/ target=_blank class=infotextkey>怀乡引起的,阮籍的HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思却是在险恶的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治环境中产生的。南朝宋颜延之说:“阮籍在晋文代,常虑祸患,故发此咏耳。”(《文选》李善注引)李善说:“嗣宗身仕乱朝,常恐罹谤遇祸,因兹发咏。”这是说,阮籍HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活在魏晋之际这样一个HRef=https://www.qijian.info/list/heian/ target=_blank class=infotextkey>黑暗时代,忧谗畏祸,所以发出这种“忧生之嗟”。清人何焯认为:“籍之HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思所谓有甚于生者,注家何足以知之。”(《义门HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书记》卷四十六)何氏以为阮籍的“HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思”比“忧生之嗟”更为深刻,注家并不了解这一点。一般读者当然更是无法弄清究竟是何种“HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思”。不过,《晋书·阮籍传》说:“(阮籍)时率意独驾,不由径路,车迹所穷,辄恸哭而反。尝登广武、观楚、汉战处,叹曰:‘时无HRef=https://www.qijian.info/list/yingxiong/ target=_blank class=infotextkey>英雄,使竖子成名!’登武牢HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,望京邑而叹。”由此或可得其仿佛。史载诗人“善HRef=https://www.qijian.info/list/danqin/ target=_blank class=infotextkey>弹琴”,他正是以琴声来排泄心中的HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷。这里以“不能寐”、“起坐”、“弹鸣琴”着意HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗人的HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷和HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思。

  诗人没有直接点明诗中所抒发的“HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思”,却写道:写清澈如水的HRef=https://www.qijian.info/list/yueguang/ target=_blank class=infotextkey>月光照在薄薄的帐幔上,写带有几分凉意的清HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风吹拂在诗人的衣襟上,造成一种HRef=https://www.qijian.info/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清的气氛。这似乎是在写HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然HRef=https://www.qijian.info/list/jingse/ target=_blank class=infotextkey>景色,但是,景中有人。因为在HRef=https://www.qijian.info/list/yueguang/ target=_blank class=infotextkey>月光下徘徊的是诗人,清HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风吹拂的是诗人的衣襟。所以,可以说HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景正是为了HRef=https://www.qijian.info/list/xieren/ target=_blank class=infotextkey>写人。这样写,比直接HRef=https://www.qijian.info/list/xieren/ target=_blank class=infotextkey>写人,更富有HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术效果,使人感到含蓄不尽,意味无穷。

  “孤鸿号野外,翔HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟鸣北林。”是继续HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景。是写孤鸿在野外哀号,而盘旋的飞HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟在北林上悲鸣。如果说,上两句是HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗人的所见,这两句就是HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗人的所闻。所见者清HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风、HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月,所闻者鸿号、HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟鸣,皆以动写静,写出寂静HRef=https://www.qijian.info/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清的环境,以映衬诗人HRef=https://www.qijian.info/list/gudu/ target=_blank class=infotextkey>孤独HRef=https://www.qijian.info/list/kumen/ target=_blank class=infotextkey>苦闷的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情。景中有情,情景交融。但是,《文选六臣注》中,吕延济说:“夜中,喻昏乱。”吕向说:“孤鸿,喻贤臣HRef=https://www.qijian.info/list/gudu/ target=_blank class=infotextkey>孤独在外。翔HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟,鸷HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟,以比权臣在近,谓晋文王。”好像诗中HRef=https://www.qijian.info/list/jingwu/ target=_blank class=infotextkey>景物皆有所指,如此刻意深求,不免有些牵强附会。

  在HRef=https://www.qijian.info/list/yueguang/ target=_blank class=infotextkey>月光下,清HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风徐来,诗人在徘徊,孤鸿、翔HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟也在空中徘徊,HRef=https://www.qijian.info/list/yueguang/ target=_blank class=infotextkey>月光朦胧,夜色苍茫,他(它)们见到什么:一片茫茫的黑夜。所以“HRef=https://www.qijian.info/list/yousi/ target=_blank class=infotextkey>忧思独伤心”。这表现了诗人的HRef=https://www.qijian.info/list/gudu/ target=_blank class=infotextkey>孤独、HRef=https://www.qijian.info/list/shiwang/ target=_blank class=infotextkey>失望、HRef=https://www.qijian.info/list/choumen/ target=_blank class=infotextkey>愁闷和HRef=https://www.qijian.info/list/tongku/ target=_blank class=infotextkey>痛苦的HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情,也为五言《HRef=https://www.qijian.info/list/yonghuai/ target=_blank class=infotextkey>咏怀八十二首》定下了基调。

  阮籍五言《HRef=https://www.qijian.info/list/yonghuai/ target=_blank class=infotextkey>咏怀八十二首》,是千古杰作,对中国古代五言诗的发展做出了贡献。但是刘勰说:“阮旨遥深。”(《文心雕龙·明诗》)钟嵘说:“厥旨渊放,归趣难求。”(《诗品》上)李善说:“文多隐避,百代之下,难以情测。”(《文选》卷二十三)都说明阮籍诗隐晦难解。阮诗隐晦难解的原因,主要是由于多用比兴手法。而这是特定的时代和险恶的HRef=https://www.qijian.info/list/zhengzhi/ target=_blank class=infotextkey>政治环境及诗人独特的HRef=https://www.qijian.info/list/zaoyu/ target=_blank class=infotextkey>遭遇造成的。

阮籍

阮籍(210~263),三国魏诗人。字嗣宗。陈留(今属河南)尉氏人。竹林七贤之一,是建安七子之一阮瑀的儿子。曾任步兵校尉,世称阮步兵。崇奉老庄之学,政治上则采谨慎避祸的态度。阮籍是“正始之音”的代表,著有《咏怀》、《大人先生传》等。 ...

阮籍朗读
()

猜你喜欢

无复余声到耳边,衡门不闭亦萧然。

风枝鸟语皆无赖,每向春晴聒昼眠。

()

拂袖拜三贤,云霞映暮天。孤忠徒自许,一死竟谁怜。

玄化昭心事,丹诚付简编。明禋逢盛世,肸蚃自年年。

()

鹦鹉才高失帝庭,人间穷达转冥冥。久将尘土抛金紫,自慱声华付汗青。

避地盟寒空卜筑,招魂歌就或来听。笛声莫怆山阳舍,琴操期闻中散灵。

()

醉卧空斋静绝人,夜阑霜月白纷纷。寒生枕上浑无梦,声到窗前疑是君。

玉轸谁家调古曲,铁衣何处角孤军。羡君写入新诗里,清壮还应过所闻。

()

连山忽断禹门开,中有黄流万里来。更欲登临穷胜观,却愁咫尺会风雷。

()

碧落无云玉鉴飞,净中毫发了能窥。光随酒蚁斟银榼,彩莹歌人发瓠犀。

露重已从巾角垫,轮倾欲把斗杓携。醉狂直好探蟾窟,安得陵空万仞梯。

()