青青河畔草。两汉。佚名。 青青河畔草,郁郁园中柳。盈盈楼上女,皎皎当窗牖。娥娥红粉妆,纤纤出素手。昔为倡家女,今为荡子妇。荡子行不归,空床难独守。
河边的草地草儿青绿一片,园中茂盛的柳树郁郁葱葱。
站在绣楼上的那位女子体态盈盈,她靠着窗户容光照人好像皎皎的明月。
她打扮得红装艳丽,伸出纤细白嫩的手指扶着窗儿向远方盼望她的亲人。
从前她曾经是个青楼女子,她希望过上正常人的生活才成了游子的妻子。
不想游子远行在外总是不回来,丢下她一个独守空房实在难以忍受寂寞。
郁郁:茂盛的样子。
盈盈:形容举止、仪态美好。
皎皎:皎洁,洁白。牖(yǒu):古建筑中室与堂之间的窗子。古院落由外而内的次序是门、庭、堂、室。进了门是庭,庭后是堂,堂后是室。室门叫“户”,室和堂之间有窗子叫“牖”,室的北面还有一个窗子叫“向”。上古的“窗”专指在屋顶上的天窗,开在墙壁上的窗叫“牖”,后泛指窗。
娥娥:形容女子姿容美好。《方言》:“秦晋之间,美貌谓之娥。”
倡家:古代指从事音乐歌舞的乐人。《说文》:“倡,乐也,就是指歌舞妓。”
荡子:即“游子”,辞家远出、羁旅忘返的男子。《列子》里说“有人去乡土游于四方而不归者,世谓之为狂荡之人也”可以为证。
参考资料:
1、郭茂倩编 崇贤书院释译.乐府诗集.北京:新世界出版社,2014:287-289
此诗是代思妇设想的闺怨之作,是《古诗十九首》之一。关于《古诗十九首》的时代背景有多种说法。宇文所安认为中国早期诗歌是一个复制系统,找不到“古诗”早于建安时期的确凿证据。木斋提出《古诗十九首》及建安诗歌的重要组成大部分诗作是曹植之作。
参考资料:
1、孙明君.《青青陵上柏》的作者与作年辨.陕西师范大学学报(哲学社会科学版), 2014(01).
2、徐中玉 金启华.中国古代文学作品选(一).上海:华东师范大学出版社,1999:237
此诗HRef=https://www.qijian.info/list/xushu/ target=_blank class=infotextkey>叙述的是一个HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活片断,大致描述如下:女主人公独立楼头,体态盈盈,如临HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风凭虚;她倚窗当轩,容光照人,皎皎有如轻云中的HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月;她红妆艳服,打扮得十分用心;她牙雕般的纤纤双手,扶着窗棂,在久久地引颈远望:她望见了园林河畔,草色青青,绵绵延延,伸向远方。“青青河畔草,绵绵思远道;远道欲何之,宿昔梦见之”(《古诗》),原来她的目光,正随着草色,追踪着远行人往日的足迹;她望见了园中那株郁郁葱葱的HRef=https://www.qijian.info/list/chuiliu/ target=_blank class=infotextkey>垂柳,她曾经从这株树上折枝相赠,HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望柳丝儿,能“留”住远行人的心儿。原来一年一度的HRef=https://www.qijian.info/list/chunse/ target=_blank class=infotextkey>春色,又一次燃起了她HRef=https://www.qijian.info/list/zhongfeng/ target=_blank class=infotextkey>重逢的HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望,也撩拔着她那HRef=https://www.qijian.info/list/qingchun/ target=_blank class=infotextkey>青春的HRef=https://www.qijian.info/list/qingsi/ target=_blank class=infotextkey>情思。HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望,在HRef=https://www.qijian.info/list/panwang/ target=_blank class=infotextkey>盼望中又一次归于HRef=https://www.qijian.info/list/shiwang/ target=_blank class=infotextkey>失望;HRef=https://www.qijian.info/list/qingsi/ target=_blank class=infotextkey>情思,在等待中化成了悲怨。她不禁回想起HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活的拨弄。她,一个倡家女,好不容易挣脱了欢场泪歌的羁绊,找到了惬心的郎君,HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望过上正常的人的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活;然而造化竟如此弄人,她不禁在心中呐喊:“远行的荡子,为何还不归来,这冰凉的空床,叫我如何独守!”
此诗写的就是这样一个重演过无数次的平凡的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活片断,用的也只是HRef=https://www.qijian.info/list/jijing/ target=_blank class=infotextkey>即景HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情的平凡章法、“秀才说家常话”(谢榛语)式的平凡语言;然而韵味却不平凡。能于平凡中见出不平凡的境界来,就是此诗——也是《HRef=https://www.qijian.info/list/gushishijiushou/ target=_blank class=infotextkey>古诗十九首》——那后人刻意雕镌所不能到的精妙。
这首诗其实就是一首歌词,是能够歌唱的诗句,也是《HRef=https://www.qijian.info/list/gushishijiushou/ target=_blank class=infotextkey>古诗十九首》中唯一使用了第三人称叙说的形式。
诗的结构看似平直,却直中有婉,极HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然中得虚实相映、正反相照之妙。诗境的中心当然是那位楼头HRef=https://www.qijian.info/list/moiren/ target=_blank class=infotextkey>美人,草色柳烟,是她望中所见,但诗人——他可能是偶然望见HRef=https://www.qijian.info/list/moiren/ target=_blank class=infotextkey>美人的局外人,也可能就是那位远行的荡子——代她设想,则HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然由远而近,从园外草色,收束到园内柳烟,更汇聚到一点,园中心那高高楼头。HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然界的HRef=https://www.qijian.info/list/qingchun/ target=_blank class=infotextkey>青春,为HRef=https://www.qijian.info/list/shaofu/ target=_blank class=infotextkey>少妇的HRef=https://www.qijian.info/list/qingchun/ target=_blank class=infotextkey>青春作陪衬;青草碧柳为艳艳红妆陪衬,美到了极至。而唯其太美,所以篇末那突发的悲声才分外感人,也只是读诗至此,方能进一步悟到,开首那充满HRef=https://www.qijian.info/list/shengming/ target=_blank class=infotextkey>生命活力的草树,早已抹上了HRef=https://www.qijian.info/list/shaofu/ target=_blank class=infotextkey>少妇那梦思般的HRef=https://www.qijian.info/list/aichou/ target=_blank class=infotextkey>哀愁。这也就是前人常说的《十九首》之味外味。如以后代诗家的诗法分析,形成前后对照,首尾相应的结构。然而诗中那朴茂的情韵,使人不能不感到,诗人并不一定作如此巧妙营构,他,只是为她设想,以她HRef=https://www.qijian.info/list/qingsi/ target=_blank class=infotextkey>情思的开展起伏为线索,一一写成,HRef=https://www.qijian.info/list/ganqing/ target=_blank class=infotextkey>感情的HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然曲折,形成了诗歌结构的HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然曲折。
诗的语言并不经奇,只是用了HRef=https://www.qijian.info/list/minge/ target=_blank class=infotextkey>民歌中常用的叠词,而且一连用了六个,但是贴切而又生动。青青与郁郁,同是形容HRef=https://www.qijian.info/list/zhiwu/ target=_blank class=infotextkey>植物的生机畅茂,但青青重在色调,郁郁兼重意态,且二者互易不得。柳丝堆烟,方有郁郁之感,河边草色,伸展而去,是难成郁郁之态的,而如仅以青青状柳,亦不足尽其意态。盈盈、皎皎,都是写HRef=https://www.qijian.info/list/moiren/ target=_blank class=infotextkey>美人的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风姿,而盈盈重在体态,皎皎重在HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风采,由盈盈而皎皎,才有如同HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月从云层中步出那般由隐绰到不鲜的感觉,试先后互易一下,必会感到轻重失当。娥娥与纤纤同是写其容色,而娥娥是大体的HRef=https://www.qijian.info/list/zanmoi/ target=_blank class=infotextkey>赞美,纤纤是细部的刻划,互易不得。六个叠字无一不切,由外围而中心,由HRef=https://www.qijian.info/list/zongti/ target=_blank class=infotextkey>总体而局部,由朦胧而清晰,烘托刻画了楼上女尽善尽美的形象,这里当然有一定的提炼选择,然而又全是依诗人远望或者悬想的的过程逐次映现的。也许正是因为顺HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象的层次HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然展开,才更帮助了当时尚属草创的五言诗人词汇用得如此贴切,不见雕琢之痕,如凭空营构来位置辞藻,效果未必会如此好。这就是所谓“秀才说家常话”。
六个叠字的音调也富于HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然美,HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化美。青青是平声,郁郁是仄声,盈盈又是平声,浊音,皎皎则又为仄声,清音;娥娥,纤纤同为平声,而一浊一清,平仄与清浊之映衬错综,形成一片宫商,谐和动听。当时声律尚未发现,诗人只是依直觉发出了天籁之音,无怪乎南朝钟嵘《诗品》要说“蜂腰鹤膝,闾里已具”了。这种出于HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然的调声,使全诗音节在流利起伏中仍有一种古朴的韵味,细辨之,自可见与后来律调的区别。
六个叠词声、形、两方面的结合,在叠词的单调中赋予了一种丰富的错落HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化。这单调中的HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化,正入神地传达出了女主人公HRef=https://www.qijian.info/list/gudu/ target=_blank class=infotextkey>孤独而耀目的形象,HRef=https://www.qijian.info/list/jimo/ target=_blank class=infotextkey>寂寞而烦扰的心声。
这位诗人不可能懂得个性化、典型化之类的HRef=https://www.qijian.info/list/moixue/ target=_blank class=infotextkey>美学原理,但深情的远望或悬想,情之所钟,使他恰恰写出了女主人公的个性与典型意义。这是一位倡女,长年的歌笑生涯,对HRef=https://www.qijian.info/list/yinle/ target=_blank class=infotextkey>音乐的敏感,使她特别易于受到阳春HRef=https://www.qijian.info/list/moijing/ target=_blank class=infotextkey>美景中色彩与音响的撩拔、激动。她不是唐代王昌龄《HRef=https://www.qijian.info/list/guiyuan/ target=_blank class=infotextkey>闺怨》诗中那位不知愁的天真的贵族HRef=https://www.qijian.info/list/shaonu/ target=_blank class=infotextkey>少女。她凝妆上楼,一开始就是因为怕迟来的幸福重又失去,而去痴痴地HRef=https://www.qijian.info/list/panwang/ target=_blank class=infotextkey>盼望行人,她娥娥红妆也不是为与HRef=https://www.qijian.info/list/chunse/ target=_blank class=infotextkey>春色争美,而只是为了伊人,痴想着他一回来,就能见到她HRef=https://www.qijian.info/list/zuimoi/ target=_blank class=infotextkey>最美的容姿。因此她一出场就笼罩在一片草色凄凄,HRef=https://www.qijian.info/list/chuiliu/ target=_blank class=infotextkey>垂柳郁郁的HRef=https://www.qijian.info/list/aiyuan/ target=_blank class=infotextkey>哀怨气氛中。她受苦太深,HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望太切,HRef=https://www.qijian.info/list/shiwang/ target=_blank class=infotextkey>失望也因而太沉重,心灵的重压,使她迸发出“空床难独守”这一无声却又是赤裸裸的情热的呐喊。这不是“悔教夫婿觅封侯”式的精致的HRef=https://www.qijian.info/list/woiwan/ target=_blank class=infotextkey>委婉,而只是,也只能是倡家女的坦露。也唯因其几近无告的孤苦呐喊,才与其明艳的丽质,形成极强烈的对比,具有震撼人心的力量。诗人在HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然真率的描摹中,显示了从良倡家女的个性,也通过她显示出在游宦成HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风而HRef=https://www.qijian.info/list/xiwang/ target=_blank class=infotextkey>希望渺茫的汉末,一代中下层HRef=https://www.qijian.info/list/funu/ target=_blank class=infotextkey>妇女的HRef=https://www.qijian.info/list/beiju/ target=_blank class=infotextkey>悲剧HRef=https://www.qijian.info/list/mingyun/ target=_blank class=infotextkey>命运。这就是个性化的典型性。
题樊川杜相公别业。唐代。钱起。 数亩园林好,人知贤相家。结茅书阁俭,带水槿篱斜。古树生春藓,新荷卷落花。圣恩加玉铉,安得卧青霞。
送林坦之垂之兄弟上春官二首 其一。明代。邓云霄。 据地酣歌笑四豪,诗情酒态忆吾曹。坐来夜雨衙斋冷,望去春风马首高。白眼未清游侠骨,朱弦宁向众人操。燕台重价需千里,莫问囊中金错刀。
大雷小雷。。史鉴。 双螺浸湖水,万古镇龙宫。小大名形异,东西奠位同。尝闻出光怪,于此验凶丰。欲往叹无翼,凭谁学御风。
屿南宿别贡士林执中。明代。王恭。 红烛离堂酒半醒,骊歌今夕若为听。故人好是身随桂,浮客空嗟迹类萍。花屿晚钟湖上别,凤台春树梦中青。应知昼绣长林下,白首还来到玉瓶。