寄黄几复

寄黄几复朗读

译文

我住在北方海滨,而你住在南方海滨,欲托鸿雁传书,它却飞不过衡阳。

当年春风下观赏桃李共饮美酒,江湖落魄,一别已是十年,常对着孤灯听着秋雨思念着你。

你支撑生计也只有四堵空墙,艰难至此。古人三折肱后便成良医,我却但愿你不要如此。

想你清贫自守发奋读书,如今头发已白了罢,隔着充满瘴气的山溪,猿猴哀鸣攀援深林里的青藤。

注释

此诗作于神宗元丰八年(1085),其时诗人监德州(今属山东)德平镇。

黄几复:名介,南昌人,是黄庭坚少年时的好友,时为广州四会(今广东四会县)县令。

“我居”句:《左传·僖公四年》:“君处北海,寡人处南海,惟是风马牛不相及也。”作者在“跋”中说:“几复在广州四会,予在德州德平镇,皆海滨也。”

寄雁”句:传说雁南飞时不过衡阳回雁峰,更不用说岭南了。

四立壁:《史记·司马相如传》:“文君夜奔相如,相如驰归成都,家徒四壁立。”

蕲:祈求。肱:上臂,手臂由肘到肩的部分,古代有三折肱而为良医的说法。

瘴溪:旧传岭南边远之地多瘴气。

参考资料:

1、朱安群 译注.黄庭坚诗文选译.成都:巴蜀书社,1991:83-85

寄黄几复创作背景

  这首诗作于宋神宗元丰八年(1085年),此时黄庭坚监德州(今属山东)德平镇。黄几复,名介,南昌(今江西南昌市)人,与黄庭坚少年交游,交情很深,黄庭坚为黄几复写过不少诗。此时黄几复知四会县(今广东四会县)。当时两人分处天南海北,黄庭坚遥想友人,写下了这首诗。

参考资料:

1、霍松林 等.宋诗鉴赏辞典.上海:上海辞书出版社,1987:504-506

  “我居北海君南海”,起势突兀。写彼此所居之地一“北”一“南”,已露HRef=https://www.qijian.info/list/huainian/ target=_blank class=infotextkey>怀念HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人、望而不见之意;各缀一“海”字,更显得相隔辽远,海天茫茫。作者跋此诗云:“几复在广州四会,予在德州德平镇,皆海滨也。”

  “寄雁传书谢不能”,这一句从第一句中HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然涌出,在人意中;但又有出人意外的HRef=https://www.qijian.info/list/difang/ target=_blank class=infotextkey>地方。两位HRef=https://www.qijian.info/list/pengyou/ target=_blank class=infotextkey>朋友一在北海,一在南海,HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思不相见,HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然就想到寄信;“寄雁传书”的HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故也就信手拈来。李白长流夜郎,杜甫在秦州作的《天末怀李白》诗里说:“凉HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风起天末,君子意如何?鸿雁几时到,江湖秋水多!”强调音书难达,说“鸿雁几时到”就行了。黄庭坚却用了与众不同的说法:“寄雁传书——谢不能。”意谓:我托雁儿捎一封信去,雁儿却HRef=https://www.qijian.info/list/xiejue/ target=_blank class=infotextkey>谢绝了。“寄雁传书”,这HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故太熟了,但继之以“谢不能”,立刻变陈熟为生新。黄庭坚是讲究“点铁成金”之法的,王若虚HRef=https://www.qijian.info/list/piping/ target=_blank class=infotextkey>批评说:“鲁直HRef=https://www.qijian.info/list/lunshi/ target=_blank class=infotextkey>论诗,有‘夺胎换骨’、‘点铁成金’之喻,世以为名言。以予观之,特剽窃之黠者耳。”(《滹南诗话》卷下)类似“剽窃”的情况当然是有的,但也不能一概而论。上面所讲的诗句,可算成功的例子。

  “寄雁传书”,作HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故用,不过表示传递HRef=https://www.qijian.info/list/shuxin/ target=_blank class=infotextkey>书信罢了。但相传HRef=https://www.qijian.info/list/dayan/ target=_blank class=infotextkey>大雁南飞,至衡阳而止。王勃《HRef=https://www.qijian.info/list/qiuri/ target=_blank class=infotextkey>秋日登洪府滕王阁HRef=https://www.qijian.info/list/jianbie/ target=_blank class=infotextkey>饯别序》云:“雁阵惊寒,声断衡阳之浦。”秦观《阮郎归》云:“衡阳犹有雁传书,郴阳和雁无。”黄庭坚的诗句,亦同此意;但把雁儿HRef=https://www.qijian.info/list/niren/ target=_blank class=infotextkey>拟人化,写得更有情趣。

  第二联在当时就很有名。这两句诗所用的词都是常见的,甚至可说是“陈言”,谈不上“奇”。张耒称为“奇语”,当然是就其整体说的;可惜的是何以“奇”,“奇”在何处,他没有讲。其实,正是黄庭坚这样遣词入诗,才创造出如此清新隽永的HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境,给人以强烈的HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术感染。

  任渊说这“两句皆记HRef=https://www.qijian.info/list/yiwang/ target=_blank class=infotextkey>忆往时游居之乐”,看来是弄错了。据《黄几复HRef=https://www.qijian.info/list/muzhiming/ target=_blank class=infotextkey>墓志铭》所载,黄几复于熙宁九年(1076年)“同学究出身,调程乡尉”;距作此诗刚好十年。结合诗意来看,黄几复“同学究出身”之时,是与作者在京城里HRef=https://www.qijian.info/list/xiangju/ target=_blank class=infotextkey>相聚过的,紧接着就HRef=https://www.qijian.info/list/fenbie/ target=_blank class=infotextkey>分别了,一别十年。这两句诗,上句HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiyi/ target=_blank class=infotextkey>追忆京城HRef=https://www.qijian.info/list/xiangju/ target=_blank class=infotextkey>相聚之乐,下句抒写别后HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思之深。诗人摆脱常境,不用“我们两人当年相会”之类的一般说法,却拈出“一杯酒”三字。“一杯酒”,这太常见了,但惟其常见,正可给人以丰富的暗示。沈约《别范安成》云:“勿言一樽酒,明日难重持。”王维《送元二使安西》云:“劝君更进一杯酒,西出阳关无HRef=https://www.qijian.info/list/guren/ target=_blank class=infotextkey>故人。”杜甫《春日忆李白》云:“何时一樽酒,重与细论文?”HRef=https://www.qijian.info/list/guren/ target=_blank class=infotextkey>故人相见,或谈心,或论文,总是要吃酒的。仅用“一杯酒”,就写出了两人相会的情景。诗人还选了“桃李”、“春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风”两个词。这两个词,也很陈熟,但正因为熟,能够把阳春烟景一下子唤到读者面前,用这两个词给“一杯酒”以良辰HRef=https://www.qijian.info/list/moijing/ target=_blank class=infotextkey>美景的烘托,就把HRef=https://www.qijian.info/list/pengyou/ target=_blank class=infotextkey>朋友相会之乐表现出来了。

  其实要用七个字写出两人HRef=https://www.qijian.info/list/libie/ target=_blank class=infotextkey>离别和别后HRef=https://www.qijian.info/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念之殷,也不那么容易。诗人却选了“江湖”、“夜HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨”、“十年灯”,作了动人的抒写。“江湖”一词,能使人想到流转和HRef=https://www.qijian.info/list/piaobo2/ target=_blank class=infotextkey>飘泊,杜甫《梦李白》云:“江湖多HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风波,舟楫恐失坠。”“夜HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨”,能引起HRef=https://www.qijian.info/list/huairen/ target=_blank class=infotextkey>怀人之情,李商隐《夜HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨寄北》云:“君问归期未有期,巴HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山夜HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨涨秋池。”在“江湖”而听“夜HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨”,就更增加萧索之感。“夜HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨”之时,需要点灯,所以接着选了“灯”字。“灯”,这是一个常用词,而“十年灯”,则是作者的首创,用以和“江湖夜HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨”相联缀,就能激发读者的一连串HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象:两个HRef=https://www.qijian.info/list/pengyou/ target=_blank class=infotextkey>朋友,各自HRef=https://www.qijian.info/list/piaobo2/ target=_blank class=infotextkey>飘泊江湖,每逢夜HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨,独对孤灯,互HRef=https://www.qijian.info/list/xiangsi/ target=_blank class=infotextkey>相思念,深宵不寐。而这般情景,已延续了十年。

  晚唐温庭筠不用动词,只选择若干名词加以适当的配合,写出了“鸡声茅店月,人迹板桥霜”两句诗,真切地表现了“商HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山早行”的情景,颇为后人所称道。欧阳修有意HRef=https://www.qijian.info/list/xuexi/ target=_blank class=infotextkey>学习,在《送张至秘校归庄》诗里写了“HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟声梅店HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨,柳色野桥春”一联,终觉其在范围之内,他自己也HRef=https://www.qijian.info/list/buman/ target=_blank class=infotextkey>不满意(参看《诗话总龟》、《存余堂诗话》)。黄庭坚的这一联诗,吸取了温诗的句法,却创造了独特的HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境。“桃李”、“春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风”、“一杯酒”,“江湖”、“夜HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨”、“十年灯”,这都是些名词或名词性词组,其中的每一个词或词组,都能使人HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象出特定的景象、特定的情境,展现了耐人寻味的HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术天地。

  同时这两句诗,还是相互对照的。两句诗除各自表现的情景之外,还从相互对照中显示出许多东西。第一、下句所写,分明是别后十年来的情景,包括眼前的情景;那么,上句所写,HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然是十年前的情景。因此,上句无须说“我们当年相会”,而这层意思,已从与下句的对照中表现出来。第二、“江湖”除了前面所讲的意义之外,还有与京城相对的意义,所谓“身在江湖,心存魏阙”,就是明显的例证。“春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风”一词,也另有含意。孟郊《登科后》诗云:“昔日龌龊不足夸,今朝放荡思无涯。春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风得意HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马蹄疾,一日看尽HRef=https://www.qijian.info/list/changan/ target=_blank class=infotextkey>长安HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花。”和下句对照,上句所写,时、地、景、事、情,都依稀可见:时,十年前的春季;地,北宋王朝的京城开封;景,春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风吹拂、桃李盛开;事,HRef=https://www.qijian.info/list/youren/ target=_blank class=infotextkey>友人“同学究出身”,把酒欢会;情,则洋溢于良辰HRef=https://www.qijian.info/list/moijing/ target=_blank class=infotextkey>美景、赏心乐事之中。

  “桃李春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风”与“江湖夜HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨”,这是“乐”与“哀”的对照;“一杯酒”与“十年灯”,这是“一”与“多”的对照。“桃李春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风”而共饮“一杯酒”,欢会极其短促。“江湖夜HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨”而各对“十年灯”,HRef=https://www.qijian.info/list/piaobo2/ target=_blank class=infotextkey>飘泊极其漫长。快意与HRef=https://www.qijian.info/list/shiwang/ target=_blank class=infotextkey>失望,暂聚与久别,往日的交情与当前的HRef=https://www.qijian.info/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念,都从时、地、景、事、情的强烈对照中表现出来,令人寻味无穷。张耒评为“奇语”,并非偶然。

  后四句,从“持家”、“治病”、“HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书”三个方面表现黄几复的为人和处境。

  “持家,——但有四立壁”,“治病,——不蕲三折肱”。这两句,也是相互对照的。作为一个县的长官,家里只有立在那儿的四堵墙壁,这既说明他清正廉洁,又说明他把全部精力和心思用于“治病”和“HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书”,无心、也无暇经营个人的安乐窝。“治病”句化用《左传·定公十三年》记载的一句古代成语:“三折肱,知为良医。”意思是:一个人如果三次跌断胳膊,就可以断定他是个好医生,因为他必然积累了治疗和护理的丰富经验。在这里,当然不是说黄几复会“治病”,而是说他善“HRef=https://www.qijian.info/list/zhiguo/ target=_blank class=infotextkey>治国”,《国语·晋语》里就有“上医医国,其次救人”的说法。黄庭坚在《送范德孺知庆州》诗里也说范仲淹“平生端有活国计,百不一试埋九京”。作者称黄几复善“治病”、但并不需要“三折肱”,言外之意是:他已经有政绩,显露了HRef=https://www.qijian.info/list/zhiguo/ target=_blank class=infotextkey>治国救民的才干,为什么还不重用,老要他在下面跌撞呢?

  尾联以“想见”领起,与首句“我居北海君南海”相照应。在作者的HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象里,十年前在京城的“桃里春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风”中把酒畅谈HRef=https://www.qijian.info/list/lixiang/ target=_blank class=infotextkey>理想的HRef=https://www.qijian.info/list/pengyou/ target=_blank class=infotextkey>朋友,如今已白发萧萧,却仍然像从前那样好学不倦。他“HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书头已白”,还只在海滨作一个县令。其HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书声是否还像从前那样欢快悦耳,没有明写,而以“隔溪猿哭瘴溪藤”作映衬,就给整个图景带来HRef=https://www.qijian.info/list/qiliang/ target=_blank class=infotextkey>凄凉的氛围;不平之鸣,怜才之意,也都蕴含其中。

  黄庭坚HRef=https://www.qijian.info/list/tuichong/ target=_blank class=infotextkey>推崇杜甫,以杜甫为HRef=https://www.qijian.info/list/xuexi/ target=_blank class=infotextkey>学习榜样,七律尤其如此。但比较而言,他的HRef=https://www.qijian.info/list/xuexi/ target=_blank class=infotextkey>学习偏重形式技巧方面。他说:“老杜作诗,退之作文,无一字无来处,盖后人HRef=https://www.qijian.info/list/dushu/ target=_blank class=infotextkey>读书少,故谓韩、杜自作此语耳。古之能为文章者,真能陶冶万物,虽取HRef=https://www.qijian.info/list/guren2/ target=_blank class=infotextkey>古人之陈言入于翰墨,如灵丹一粒,点铁成金也。”(《答洪驹父书》)而杜甫的杰出之处主要表现在以“穷年忧黎元”的激情,HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术地反映了安史之乱前后的广阔HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实。诗的语言,也丰富多彩,元稹就HRef=https://www.qijian.info/list/zanshang/ target=_blank class=infotextkey>赞赏“怜渠直道当时语,不着心源傍HRef=https://www.qijian.info/list/guren2/ target=_blank class=infotextkey>古人”的一面。当然,杜甫的不少律诗,也是讲究用典的;黄庭坚把这一点推到极端,HRef=https://www.qijian.info/list/zhuiqiu/ target=_blank class=infotextkey>追求“无一字无来处”,其流弊是生硬晦涩,妨碍了真情实感的生动表达。但这也不能一概而论。例如这首《寄黄几复》,就可以说是“无一字无来处”。但并不觉晦涩;有的HRef=https://www.qijian.info/list/difang/ target=_blank class=infotextkey>地方,还由于活用HRef=https://www.qijian.info/list/diangu/ target=_blank class=infotextkey>典故而丰富了诗句的内涵;而取《左传》《史记》《汉书》中的HRef=https://www.qijian.info/list/sanwen/ target=_blank class=infotextkey>散文语言入诗,又给近体诗带来苍劲古朴的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风味。

  黄庭坚主张“宁律不谐而不使句弱”。他的不谐律是有讲究的,方东树就说他“于音节尤别创一种兀傲奇崛之响,其神气即随此以见”。在这一点上,他也HRef=https://www.qijian.info/list/xuexi/ target=_blank class=infotextkey>学习杜甫。杜甫首创拗律,如“落HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花游丝白日静,鸣鸠乳燕HRef=https://www.qijian.info/list/qingchun/ target=_blank class=infotextkey>青春深”,“有时自发钟磐响,落日更见渔樵人”等句,从拗折之中,见波峭之致。黄庭坚推而广之,于当用平字处往往易以仄字,如“只今满坐且尊酒,后夜此堂空月明”,“黄流不解涴HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月,碧树为我生凉秋”,“清谈落笔一万字,白眼举觞三百杯”等都句法拗峭而音响新异,具有特殊的韵味。这首《寄黄几复》亦然。“持家”句两平五仄,“治病”句也顺中带拗,其兀傲的句法与奇峭的音响,正有助于表现黄几复廉洁干练,刚正不阿的HRef=https://www.qijian.info/list/xingge/ target=_blank class=infotextkey>性格。

黄庭坚

黄庭坚(1045.8.9-1105.5.24),字鲁直,号山谷道人,晚号涪翁,洪州分宁(今江西省九江市修水县)人,北宋著名文学家、书法家,为盛极一时的江西诗派开山之祖,与杜甫、陈师道和陈与义素有“一祖三宗”(黄庭坚为其中一宗)之称。与张耒、晁补之、秦观都游学于苏轼门下,合称为“苏门四学士”。生前与苏轼齐名,世称“苏黄”。著有《山谷词》,且黄庭坚书法亦能独树一格,为“宋四家”之一。 ...

黄庭坚朗读
()

猜你喜欢

平生职事马蹄尘,三月莺花世路新。

废邑尚余当日市,旌门已忘昔年陈。

()

黏禾收早糯收迟,赛社归来日暮时。草具杯盆延父老,瓜分梨枣到童儿。

墙头绿挂丝瓜子,屋角红装锦菊枝。不怕新霜迎葛屦,禦寒先制木棉衣。

()
李胜原

为爱君家千个竹,吾庐欲致两三竿。不栽也恐令人俗,多觅何妨著地宽。

未拟丛中留凤宿,且看根下有龙蟠。愿分风月归吟韵,共结坚盟到岁寒。

()

先生自说瀛洲路,多在青松白石间。海岸夜中常见日,
仙宫深处却无山。犬随鹤去游诸洞,龙作人来问大还。
今日偶闻尘外事,朝簪未掷复何颜。

()

九农成德业,百祀发光辉。报效神如在,馨香旧不违。

南翁巴曲醉,北雁塞声微。尚想东方朔,诙谐割肉归。

()

被西风吹不断新愁。吾归欲安归。望秦云苍憺,蜀山渺渀,楚泽平漪。鸿雁依人正急,不奈稻粱稀。独立苍茫外,数遍群飞。多少曹苻气势,只数舟燥苇,一局枯棋。更元颜何事,花玉困重围。算眼前、未知谁恃,恃苍天、终古限华夷。还须念,人谋如旧,天意难知。

()