采采卷耳,不盈顷筐。嗟我怀人,寘彼周行。(寘通:置)
陟彼崔嵬,我马虺隤。我姑酌彼金罍,维以不永怀。
陟彼高冈,我马玄黄。我姑酌彼兕觥,维以不永伤。
陟彼砠矣,我马瘏矣,我仆痡矣,云何吁矣。
卷耳。两汉。佚名。 采采卷耳,不盈顷筐。嗟我怀人,寘彼周行。(寘通:置)陟彼崔嵬,我马虺隤。我姑酌彼金罍,维以不永怀。陟彼高冈,我马玄黄。我姑酌彼兕觥,维以不永伤。陟彼砠矣,我马瘏矣,我仆痡矣,云何吁矣。
采呀采呀采卷耳,半天不满一小筐。我啊想念心上人,菜筐弃在大路旁。
攀那高高土石山,马儿足疲神颓丧。且先斟满金壶酒,慰我离思与忧伤。
登上高高山脊梁,马儿腿软已迷茫。且先斟满大杯酒,免我心中长悲伤。
艰难攀登乱石冈,马儿累坏倒一旁,仆人精疲力又竭,无奈愁思聚心上!
⑴采采:采了又采。卷耳:苍耳,石竹科一年生草本植物,嫩苗可食,子可入药。
⑵盈:满。顷筐:斜口筐子,后高前低。一说斜口筐。这句说采了又采都采不满浅筐子,心思不在这上头。
⑶嗟:语助词,或谓叹息声。怀:怀想。
⑷寘(zhì):同“置”,放,搁置。周行(háng):环绕的道路,特指大道。索性把筐子放在大路上,于是眼前出现了她丈夫在外的情景。
⑸陟:升;登。彼:指示代名词。崔嵬(wéi):山高不平。
⑹我:想象中丈夫的自称。虺隤(huī tuí):疲极而病。
⑺姑:姑且。酌:斟酒。金罍(léi):金罍,青铜做的罍。罍,器名,青铜制,用以盛酒和水。
⑻维:发语词,无实义。永怀:长久思念。
⑼玄黄:黑色毛与黄色毛相掺杂的颜色。朱熹说“玄马而黄,病极而变色也”,就是本是黑马,病久而出现黄斑。
⑽兕觥(sì gōng):一说野牛角制的酒杯,一说“觥”是青铜做的牛形酒器。
⑾永伤:长久思念。
⑿砠(jū):有土的石山,或谓山中险阻之地。
⒀瘏(tú):因劳致病,马疲病不能前行。
⒁痡(pū):因劳致病,人过劳不能走路。
⒂云:语助词,无实义。云何:奈何,奈之何。吁(xū):忧伤而叹。
参考资料:
1、朱渊清 等.先秦诗鉴赏辞典.上海:上海辞书出版社,1998:8-10
2、朱 熹.诗经集传.上海:上海古籍出版社,1987:3
关于此诗的背景,《毛诗注疏》曰:“《卷耳》,后妃之志也,又当辅佐君子,求贤审官,知臣下之勤劳。内有进贤之志,而无险诐私谒之心,朝夕思念,至于忧勤也。”余冠英《诗经选》云:“这是女子怀念征夫的诗。”
参考资料:
1、王秀梅 译注.诗经(上):国风.北京:中华书局,2015:6-8
2、姜亮夫 等.先秦诗鉴赏辞典.上海:上海辞书出版社,1998:8-10
《卷耳》是一篇抒写HRef=https://www.qijian.info/list/huairen/ target=_blank class=infotextkey>怀人情感的名作。其佳妙处尤其表现在它匠心独运的篇章结构上。旧说如“后妃怀文王”“文王怀贤”“HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子HRef=https://www.qijian.info/list/huainian/ target=_blank class=infotextkey>怀念征夫”“征夫HRef=https://www.qijian.info/list/huainian/ target=_blank class=infotextkey>怀念HRef=https://www.qijian.info/list/qizi/ target=_blank class=infotextkey>妻子”诸说,都把诗中的HRef=https://www.qijian.info/list/huairen/ target=_blank class=infotextkey>怀人情感HRef=https://www.qijian.info/list/jioshi/ target=_blank class=infotextkey>解释为单向的;另外,日本的青木正儿和中国的《HRef=https://www.qijian.info/list/shijing/ target=_blank class=infotextkey>诗经》专家孙作云还提出过《卷耳》是由两首残简的诗合为一诗的看法。这些看法反映出对《卷耳》篇章佳妙布局认识不足的缺陷。
《卷耳》四章,第一章是以HRef=https://www.qijian.info/list/sinian/ target=_blank class=infotextkey>思念征夫的HRef=https://www.qijian.info/list/funu/ target=_blank class=infotextkey>妇女的口吻来写的;后三章则是以思家念归的备受HRef=https://www.qijian.info/list/lutu/ target=_blank class=infotextkey>旅途辛劳的HRef=https://www.qijian.info/list/nanzi/ target=_blank class=infotextkey>男子的口吻来写的。犹如一场HRef=https://www.qijian.info/list/biaoyan/ target=_blank class=infotextkey>表演着的戏剧,男女主人公各自的内心独白在同一场景同一时段中展开。诗人坚决地隐去了“女曰”“士曰”一类的提示词,让戏剧冲突表现得更为强烈,让男女主人公“HRef=https://www.qijian.info/list/sihuai/ target=_blank class=infotextkey>思怀”的内心感受交融合一。首章HRef=https://www.qijian.info/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子的独白呼唤着远行的HRef=https://www.qijian.info/list/nanzi/ target=_blank class=infotextkey>男子,“不盈顷筐”的卷耳被弃在“周行”——通向远方的大路的一旁。顺着HRef=https://www.qijian.info/list/nuzi/ target=_blank class=infotextkey>女子的呼唤,备受HRef=https://www.qijian.info/list/xinku/ target=_blank class=infotextkey>辛苦的HRef=https://www.qijian.info/list/nanzi/ target=_blank class=infotextkey>男子满怀HRef=https://www.qijian.info/list/chousi/ target=_blank class=infotextkey>愁思地出现;对应着“周行”,他正行进在崔嵬的HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山间。一、二两章的句式结构也因此呈现着明显的对比和反差。第三章是对第二章的复沓,带有HRef=https://www.qijian.info/list/bianhua/ target=_blank class=infotextkey>变化的复沓是《HRef=https://www.qijian.info/list/shijing/ target=_blank class=infotextkey>诗经》中最常见的章法结构特征,这种复沓可以HRef=https://www.qijian.info/list/xiangxiang/ target=_blank class=infotextkey>想象为是一种合唱或重唱,它强有力地增加了HRef=https://www.qijian.info/list/shuqing/ target=_blank class=infotextkey>抒情的效果,开拓补充了HRef=https://www.qijian.info/list/yijing/ target=_blank class=infotextkey>意境,稳定地再现了HRef=https://www.qijian.info/list/yinle/ target=_blank class=infotextkey>音乐的HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题旋律。第四章从内容分析仍是HRef=https://www.qijian.info/list/nanzi/ target=_blank class=infotextkey>男子口吻,但与二、三章相差很大。这类《HRef=https://www.qijian.info/list/shijing/ target=_blank class=infotextkey>诗经》中经常用的手法称为单行章断,比如《召南·采蘩》《召南·行露》《周南·葛覃》《周南·汉广》《周南·汝坟》等诗中都有此类手法。这类手法是合唱形式的遗存,可以想像这是幕后回荡的男声合唱。其作用是渲染烘托诗篇的气氛,增强HRef=https://www.qijian.info/list/biaoyan/ target=_blank class=infotextkey>表演的效果。
《卷耳》的语言是HRef=https://www.qijian.info/list/youmoi/ target=_blank class=infotextkey>优美HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然的。诗人能够熟练地运用当时的HRef=https://www.qijian.info/list/minyao/ target=_blank class=infotextkey>民谣套语。《周易·归妹三·上六》:“女承筐,无实;士刲羊,无血。”“女承筐,无实”正与《卷耳》首句“采采卷耳,不盈顷筐”对应。把HRef=https://www.qijian.info/list/minyao/ target=_blank class=infotextkey>民谣用作套语,像一个套子一样放在诗章句首,为诗奠定韵脚、句式的HRef=https://www.qijian.info/list/jichu/ target=_blank class=infotextkey>基础和情感思绪的习惯性暗示,这是《HRef=https://www.qijian.info/list/shijing/ target=_blank class=infotextkey>诗经》的起兴手法的一例。诗人善于用实境描画来衬托情感。HRef=https://www.qijian.info/list/lutu/ target=_blank class=infotextkey>旅途的HRef=https://www.qijian.info/list/jiannan/ target=_blank class=infotextkey>艰难是通过对HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山的险阻的描摹直接反映出来的:诗人用了“崔嵬”“高冈”“砠”等词语。而HRef=https://www.qijian.info/list/lutu/ target=_blank class=infotextkey>旅途的HRef=https://www.qijian.info/list/tongku/ target=_blank class=infotextkey>痛苦则是通过对HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马的神情的刻画间接表现出来的:诗人用了“虺隤”“玄黄”“瘏矣”等词语。而描摹HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山、刻画HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马都意在衬托出行者HRef=https://www.qijian.info/list/huairen/ target=_blank class=infotextkey>怀人HRef=https://www.qijian.info/list/sigui/ target=_blank class=infotextkey>思归的HRef=https://www.qijian.info/list/chouchang/ target=_blank class=infotextkey>惆怅。“我姑酌彼金罍”“我姑酌彼兕觥”,以酒浇愁,便是正面对这种HRef=https://www.qijian.info/list/beichou/ target=_blank class=infotextkey>悲愁的心态提示。全诗的最后是以一种已类化的自问自答体收场的:“云何?吁矣!”它既是对前两章“不永怀”“不永伤”的承接,也是以“吁”一字对全诗进行的总结,点名“愁”的HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题,堪称诗眼。
HRef=https://www.qijian.info/list/huairen/ target=_blank class=infotextkey>怀人是世间永恒的情感HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题,这一HRef=https://www.qijian.info/list/zhuti/ target=_blank class=infotextkey>主题跨越了具体的人和事,它本身成了历代诗人吟咏的好题目。《卷耳》为中国诗歌长河中蔚为壮观的一支——HRef=https://www.qijian.info/list/huairen/ target=_blank class=infotextkey>怀人诗开了一个好头。其深远影响光泽后世。徐陵《关HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山月》、张仲素《春归思》、杜甫《HRef=https://www.qijian.info/list/yueye/ target=_blank class=infotextkey>月夜》、王维《九月九日忆HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山东HRef=https://www.qijian.info/list/xiongdi/ target=_blank class=infotextkey>兄弟》、元好问《客意》等抒写HRef=https://www.qijian.info/list/lichou/ target=_blank class=infotextkey>离愁别绪、HRef=https://www.qijian.info/list/huairen/ target=_blank class=infotextkey>怀人HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang/ target=_blank class=infotextkey>思乡的诗歌名篇,多多少少体现了与《卷耳》一脉相承的意味。
秋怀二首。宋代。王炎。 镜中忽忽老侵寻,政坐文穷自陆沉。独对西风搔短发,欲谋小隐背初心。江湖鸿雁天将冷,篱落黄花秋又深。拄笏看山聊尔耳,懒弹绿绮索知音。
可度岭二首 其二。。李学一。 驰驱终日度深山,何处人家翠霭间。鸡犬数声云外落,峰峦千叠屋前环。田园杂遝桑麻满,林木青苍鸟雀閒。疑是避秦人尚在,只今世远不知还。
读改元诏口号。宋代。戴复古。 伏读改元诏,仍观拜相麻。竞传新政事,方见好官家。雪作丰年瑞,梅开近腊花。路逢江上客,立马问京华。
悼主公美母夫人。。卷刚中。 太博先生志行全,夫人内助实称贤。寡居勤俭五千日,享福安荣九十年。已作芝兰绵后裔,却将金玉必深泉。月卿手自栽松柏,远寄哀辞为惨然。