山花子·春愁

山花子·春愁朗读

杨柳迷离晓雾中,杏花零落五更钟。寂寂景阳宫外月,照残红。

蝶化彩衣金缕尽,虫衔画粉玉楼空。惟有无情双燕子,舞东风。

译文

在薄薄的迷雾中,杨柳依依,杏花飘落,五更的钟声响起。寂静凄凉景阳殿上的月儿照着残花。五彩的遗衣化作了蝴蝶,连金丝缕也销蚀殆尽,早已失去帝王家的气象。

昔日的皇官,玉宇琼楼早已朽蚀一空,剥落的画粉飞飞扬扬,留下萧瑟悲凉之景。只有一双燕子,在风中飞舞。

注释

杏花零落:唐温庭筠《菩萨蛮》“雨后却斜阳,杏花零落香”,宋秦观《画堂春》“雨余芳草斜阳,杏花零落燕泥香”

五更钟:李商隐《无题》“来是空言去绝踪,月斜楼上五更钟”。

景阳宫:即景阳殿,是南朝陈的宫殿,故址在今南京市北玄武湖畔一带。

蝶化彩衣:《罗浮山志》载有葛洪成仙,遗衣化为彩蝶的故事。《罗浮志》载:“仙蝶为仙人彩衣所化,大如盘而五色。”

参考资料:

1、汪泰陵选注.清词选注:贵州人民出版社,1992.10

山花子·春愁创作背景

  明朝灭亡,作者感叹故国的覆亡,沉思亡明的教训。一是亡国亡家的君主,二是图谋恢复的志士。昔日繁华景象不复返。作者来到景阳宫前,看到萧瑟的宫殿,看景生情,写下了《山花子·春愁》这首诗。

  陈子龙的词婉丽HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风流,独具神韵,无论叙私情,还是言HRef=https://www.qijian.info/list/guoshi/ target=_blank class=infotextkey>国事,都“以浓艳之笔,传HRef=https://www.qijian.info/list/qiwan/ target=_blank class=infotextkey>凄婉之神”(陈延焯《白HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨斋词话》)。这首《HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花子》词就是一首凄丽悲婉的佳作。词题为“春恨”,但非关春情,也非关HRef=https://www.qijian.info/list/chunguang/ target=_blank class=infotextkey>春光,而是以眼前的HRef=https://www.qijian.info/list/chunse/ target=_blank class=infotextkey>春色为契机,发抒悲怀HRef=https://www.qijian.info/list/guguo/ target=_blank class=infotextkey>故国的一腔HRef=https://www.qijian.info/list/yihen/ target=_blank class=infotextkey>遗恨。

  上片从HRef=https://www.qijian.info/list/canchun/ target=_blank class=infotextkey>残春的景象入笔,HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然引发一脉HRef=https://www.qijian.info/list/qiwan/ target=_blank class=infotextkey>凄婉的伤逝情愫。

  “HRef=https://www.qijian.info/list/yangliu/ target=_blank class=infotextkey>杨柳迷离晓雾中,杏HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花零落五更钟”,开篇两句,呈现了四种意象——弥漫的晓雾,迷离的HRef=https://www.qijian.info/list/yangliu/ target=_blank class=infotextkey>杨柳,零落的杏HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花,HRef=https://www.qijian.info/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清的钟声,酿造了一种残败清冷的氛围。这是HRef=https://www.qijian.info/list/canchun/ target=_blank class=infotextkey>残春的景象,令人仆恓惶HRef=https://www.qijian.info/list/chouchang/ target=_blank class=infotextkey>惆怅。五更钟,用语本于李商隐《无题》“来是空言去绝踪,月斜楼上五更钟”。这里暗用宋朝灭亡的旧典。《宋史·五行志》载,宋初有“寒在五更头”的HRef=https://www.qijian.info/list/minyao/ target=_blank class=infotextkey>民谣,“五更”谐音“五庚”,预兆宋朝的国祚在第五个庚申之后终止。宋太祖立国于公元960年(建降元年庚申),到公园1259(理宗开庆元年)正好为五个庚申。果然,二十年后,宋朝就宣告灭亡。如今,这五更的钟声响起,不啻如一声声家破国亡的丧音,敲打着词人HRef=https://www.qijian.info/list/youshang/ target=_blank class=infotextkey>忧伤的心灵。下面“寂寂景阳宫外月,照残红”两句,又以冷月、旧宫、残HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花三种意象,进一步渲染HRef=https://www.qijian.info/list/jimo/ target=_blank class=infotextkey>寂寞、HRef=https://www.qijian.info/list/qiliang/ target=_blank class=infotextkey>凄凉的景况。“景阳宫”,HRef=https://www.qijian.info/list/jijing/ target=_blank class=infotextkey>即景阳殿,是南朝陈的宫殿,故址在今南京市北玄武湖畔。公元589年(祯明三年),隋军南下过江,攻占台城(故址在今南京市北玄武湖畔一带),陈后主闻讯,即与妃子张丽华投景阳宫井藏匿,至夜,被隋军擒获。

  明朝和陈朝都建都南京。这里是用象征陈朝段灭的景阳宫旧事影射明朝的HRef=https://www.qijian.info/list/wangguo/ target=_blank class=infotextkey>亡国。曾经照彻陈朝景阳宫殿、目睹过陈后主投井被擒一幕的HRef=https://www.qijian.info/list/mingyue/ target=_blank class=infotextkey>明月,如今宛如深邃明睿的见证人,冷峻地观照着明朝灭亡后的惨淡景象——HRef=https://www.qijian.info/list/muchun/ target=_blank class=infotextkey>暮春的红HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花在HRef=https://www.qijian.info/list/jimo/ target=_blank class=infotextkey>寂寞中纷纷凋残,意味颇为深长。

  下片切入HRef=https://www.qijian.info/list/renshi/ target=_blank class=infotextkey>人事沧桑,抒写HRef=https://www.qijian.info/list/pingdiao/ target=_blank class=infotextkey>凭吊HRef=https://www.qijian.info/list/guguo/ target=_blank class=infotextkey>故国的HRef=https://www.qijian.info/list/ganshang/ target=_blank class=infotextkey>感伤。

  “蝶化彩衣金缕尽,虫衔画粉玉楼空”,过片两句承袭上片意脉,呈示一派HRef=https://www.qijian.info/list/wangguo/ target=_blank class=infotextkey>亡国的衰败景象。《罗浮HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山志》载有葛洪成仙,遗衣化为彩蝶的HRef=https://www.qijian.info/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事。“蝶化彩衣金缕尽”用其事,意谓明朝的皇族贵胄死后,五彩的遗衣化作了HRef=https://www.qijian.info/list/hudie/ target=_blank class=infotextkey>蝴蝶,连金丝缕也销蚀殆尽,早已失去HRef=https://www.qijian.info/list/diwang/ target=_blank class=infotextkey>帝王家的气象。昔日的皇官,玉宇琼楼早已朽蚀一空,剥落的画粉飞飞扬扬,只留下HRef=https://www.qijian.info/list/xiaose/ target=_blank class=infotextkey>萧瑟HRef=https://www.qijian.info/list/beiliang/ target=_blank class=infotextkey>悲凉之景。这虫蚀楼空的意象,正是奸佞卖国的象征。“惟有无情双HRef=https://www.qijian.info/list/yanzi/ target=_blank class=infotextkey>燕子,舞东HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风”,结拍两句,看似描绘燕舞东HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风的HRef=https://www.qijian.info/list/chunjing/ target=_blank class=infotextkey>春景,实则以HRef=https://www.qijian.info/list/yanzi/ target=_blank class=infotextkey>燕子的无情HRef=https://www.qijian.info/list/yinyu/ target=_blank class=infotextkey>隐喻降清旧臣的无义,HRef=https://www.qijian.info/list/jieshi/ target=_blank class=infotextkey>揭示出他们卖身求荣的丑恶嘴脸。他们恍如翩翩起舞的HRef=https://www.qijian.info/list/yanzi/ target=_blank class=infotextkey>燕子春HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风得意,毫无HRef=https://www.qijian.info/list/wangguo/ target=_blank class=infotextkey>亡国的悲恸。这两句含意隐曲,但透过言表,并不难感受到词人的义慨和HRef=https://www.qijian.info/list/fenmen/ target=_blank class=infotextkey>愤懑。

  清陈廷焯评此词说:“凄丽近南唐二主,词意亦哀以思矣!”(《白HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨斋词话》),并以“凄丽”二字概括此词特征,指出这首词HRef=https://www.qijian.info/list/qiqing/ target=_blank class=infotextkey>凄清婉丽的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格与南唐二主李璟、李煜相近;“哀以思,则揭橥这首词的内蕴以哀恸悲思HRef=https://www.qijian.info/list/guguo/ target=_blank class=infotextkey>故国为指归,黍离麦秀之悲,家国HRef=https://www.qijian.info/list/shenshi/ target=_blank class=infotextkey>身世之恨,久久翻腾在胸中,发而为词,便成哀惋清丽的绝唱。”如果说,南唐后主李煜的“哀以思”,主要是HRef=https://www.qijian.info/list/aidao/ target=_blank class=infotextkey>哀悼失去的天堂,HRef=https://www.qijian.info/list/zhuisi/ target=_blank class=infotextkey>追思旧日的荣华富贵,那么,陈子龙的“哀以思”则更多地是HRef=https://www.qijian.info/list/aitong/ target=_blank class=infotextkey>哀痛HRef=https://www.qijian.info/list/guguo/ target=_blank class=infotextkey>故国的覆亡,沉思亡明的教训。一是HRef=https://www.qijian.info/list/wangguo/ target=_blank class=infotextkey>亡国亡家的HRef=https://www.qijian.info/list/junzhu/ target=_blank class=infotextkey>君主,一是图谋恢复的HRef=https://www.qijian.info/list/zhishi/ target=_blank class=infotextkey>志士,显然,后者的作品更富HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想的深度。清沈雄谓:“大樽(陈子龙号)文高两汉,诗轶三唐,苍劲之色与节义相符者,乃《湘真》一集,HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风流婉丽如此!”(《古今词话·词评》)凄丽的外壳包蕴着哀以思的崇高节义,如此解读这首《HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山HRef=https://www.qijian.info/list/hua/ target=_blank class=infotextkey>花子》词,方不辜负词人的苦心孤诣。

陈子龙

陈子龙(1608—1647)明末官员、文学家。初名介,字卧子、懋中、人中,号大樽、海士、轶符等。汉族,南直隶松江华亭(今上海松江)人。崇祯十年进士,曾任绍兴推官,论功擢兵科给事中,命甫下而明亡。清兵陷南京,他和太湖民众武装组织联络,开展抗清活动,事败后被捕,投水殉国。他是明末重要作家,诗歌成就较高,诗风或悲壮苍凉,充满民族气节;或典雅华丽;或合二种风格于一体。擅长七律、七言歌行、七绝,被公认为“明诗殿军”。陈子龙亦工词,为婉约词名家、云间词派盟主,被后代众多著名词评家誉为“明代第一词人”。 ...

陈子龙朗读
()

猜你喜欢

悲风起高树,阴云蔽朝阳。伊人在天末,地远道路长。

驾言欲相就,车敝马玄黄。秋深气愈厉,孤雁正南翔。

()

二月河中草木青,芳菲次第有期程。花藏径畔春泉碧,云散林梢晚照明。

含笑山桃还似识,相亲水鸟自忘情。遐方且喜丰年兆,万顷青青麦浪平。

()

小法勿贪焚,无二亦无三。

唯此一事实,何用广言谈。

()

盈盈花雾侵帘轴。筠蓝渐遣开金菽。夕照泛疏棂。雏蜂趱落英。

几回人倦倚。独对苍茫际。叫破一声声。长空归雁鸣。

()

仰鑽无篚实,平进少梯媒。

一鹤竟归去,万牛难挽回。

()
弘历

风槐烟柳绿成帷,影度纱棂午日迟。暂向几馀閒学草,偶因吟罢亦敲棋。

曲池新涨分鱼子,碧宇高空放鹤儿。最爱子西传好句,依稀山静小年时。

()