张问陶

张问陶(1764—1814) ,清代杰出诗人、诗论家,著名书画家。字仲冶,一字柳门。因善画猿,亦自号“蜀山老猿”。嘉庆十九年(1814)三月初四日,病卒于苏州寓所。其生平事迹见《清史稿》卷四八五《文苑》、《清史列传》卷七二《文苑传三》、胡传淮著《张问陶年谱》、《张船山书画年谱》等文献。张问陶著有《船山诗草》,存诗3500余首。其诗天才横溢,价重鸡林,与袁枚、赵翼合称清代“性灵派三大家”,被誉为“青莲再世”、“少陵复出”、清代“蜀中诗人之冠”,也是元明清巴蜀第一大诗人。 张问陶的诗文(4篇)

()

主要成就

HRef=https://www.qijian.info/list/wenxue/ target=_blank class=infotextkey>文学

  张船HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山一生致力于诗、书、画,造诣精深,其诗被誉为清代“蜀中之冠”,也是元明清巴蜀第一大诗人,诗作5000余首,今存3500余首,表现了他独特的HRef=https://www.qijian.info/list/sixiang2/ target=_blank class=infotextkey>思想个性和HRef=https://www.qijian.info/list/yishu/ target=_blank class=infotextkey>艺术HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格。对于诗歌创作,他主张抒写性情,强调独创,反对摹拟。诗作多描写日常HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活。作品较好的是一些HRef=https://www.qijian.info/list/jiyou/ target=_blank class=infotextkey>纪游、HRef=https://www.qijian.info/list/xiejing/ target=_blank class=infotextkey>写景、HRef=https://www.qijian.info/list/tihua/ target=_blank class=infotextkey>题画之作,如《嘉定HRef=https://www.qijian.info/list/zhouzhong/ target=_blank class=infotextkey>舟中》、《泸州》、《瞿塘峡》、《巫峡同亥白兄作》、《下新滩》、《空□峡》、《题李墨庄前辈归槎图》等。亦间有反映白莲教起义和清军腐朽的作品,如《出栈宿宝鸡县题壁十八首》、《HRef=https://www.qijian.info/list/xiangchou/ target=_blank class=infotextkey>乡愁五首》、《庚申六月寄亥白兄成都》等。他的诗HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风清新HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然,以七绝最胜,但有一部分诗篇情调沉郁。著有《船HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山诗草》20卷,清嘉庆二十年(1815)刊行;《船HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山诗草补遗》6卷,清道光二十九年(1849)刊行,两书共收诗3000余首。1986年,中华书局将《船HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山诗草》(包括补遗)列入“中国古典HRef=https://www.qijian.info/list/wenxue/ target=_blank class=infotextkey>文学基本丛书”出版,2000年重印。这是目前最完备、最通行的张船HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山诗集。著名文史专家胡传淮著有《张问陶年谱》(2000年巴蜀书社出版、2005年修订再版)、主编有《张问陶研究HRef=https://www.qijian.info/list/wenji/ target=_blank class=infotextkey>文集》(2009年中央文献出版社出版)、主编《张问陶家族诗歌选析》(2012年大众文艺出版社出版),成镜深、胡传淮等编有《船HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山诗草全注》(180万字,2010年巴蜀书社出版),有助于张问陶研究。

  清人HRef=https://www.qijian.info/list/pinglun/ target=_blank class=infotextkey>评论其诗“生气涌出,沉郁空灵,于以前诸名家外又辟一境”,是“太白少陵复出”。书师米芾,险劲放野,别具一格。其画,近似徐青藤(徐渭),不经意处,皆有天然,尤善画猿、HRef=https://www.qijian.info/list/ma/ target=_blank class=infotextkey>马、鹰、HRef=https://www.qijian.info/list/niao/ target=_blank class=infotextkey>鸟等,“墨猴”画HRef=https://www.qijian.info/list/jiyi/ target=_blank class=infotextkey>技艺尤精。传世作品有藏于故宫博物院的《HRef=https://www.qijian.info/list/shaoyao/ target=_blank class=infotextkey>芍药》扇等。杨守敬说其:“乾嘉间之书家,莫不胎息于金石,博考名迹,惟张船HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,宋芷湾绝不依傍HRef=https://www.qijian.info/list/guren2/ target=_blank class=infotextkey>古人,HRef=https://www.qijian.info/list/ziran/ target=_blank class=infotextkey>自然大雅,由于天分独高,故不师古而无不合于古”。张问陶是乾嘉诗坛泰斗、清中叶诗冠、三百年来第一人。

  张问陶弟子有崔旭、梅成栋、姚元之等,合称“张门三才子”,受张问陶影响巨大。

绘画

  张问陶的绘画亦集明四大画家(沈周、唐寅、文征明、仇英)之HRef=https://www.qijian.info/list/jiyi/ target=_blank class=infotextkey>技艺精华而挥笔自如、线条流畅,工笔精湛、韵味宏厚,HRef=https://www.qijian.info/list/jiyi/ target=_blank class=infotextkey>技艺一绝、别具HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格。画HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山——险峻陡峭。画树——枝粗叶茂。画面清爽,工笔水墨相间,图纹转折如行云流水,图文并茂。如《深HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山HRef=https://www.qijian.info/list/yinju/ target=_blank class=infotextkey>隐居图》。

HRef=https://www.qijian.info/list/renwu/ target=_blank class=infotextkey>人物生平

家庭出身

  出身官宦世家,先世居湖广麻城之孝感乡,明洪武中迁蜀,著籍遂宁。其高祖张鹏翮(1649—1725),清代康熙、雍正朝名臣,官至文华殿HRef=https://www.qijian.info/list/daxue/ target=_blank class=infotextkey>大学士兼吏部尚书,太子太保、太子太傅,《清史稿》有传;曾祖张懋诚(1667—1737),官至通政使、署工部右侍郎;祖张勤望(1694—1757),官至HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山东登州知府、署登莱青海防兵备道;父张顾鉴(1721—1797),官至云南开化知府。张顾鉴有三子,即问安、问陶、问莱;有二女,长适浙江归安监生潘本侃,次适骧黄旗汉军袭骑都尉高扬曾。张问陶于乾隆二十九年(1764)五月二十七日(公历6月26日)出生于HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山东省馆陶县(治今HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山东省冠县冠县北馆陶镇),自幼随父宦游均州、荆州、黄州、汉阳。乾隆四十三年(1778),父升云南开化知府,问陶随母及全家留汉阳。不久其父因荆门“失出”案发受牵连去职,家产赔累殆尽,住房也为豪吏所夺,全家HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活陷入困境,常奔走告贷,“恒数日不举火”。

才华横溢

  问陶自幼受家庭熏陶,在其父直接教导下,与兄问安、弟问莱发愤攻读。其嫂陈慧殊,工诗,时称“女翰林”。

  问陶饱览群书,博研名画,勤学苦练,HRef=https://www.qijian.info/list/shaonian/ target=_blank class=infotextkey>少年时即崭露才华,被目为“青莲再世”。十五岁时写《HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志》一诗HRef=https://www.qijian.info/list/shuhuai/ target=_blank class=infotextkey>抒怀:“……咄嗟HRef=https://www.qijian.info/list/shaonian/ target=_blank class=infotextkey>少年子,如彼玉在璞。光气未腾天,魍魉抱之哭……。”HRef=https://www.qijian.info/list/shaonian/ target=_blank class=infotextkey>少年HRef=https://www.qijian.info/list/zhuangzhi/ target=_blank class=infotextkey>壮志,气概不凡。虽家中HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活窘困,仍顽强坚持HRef=https://www.qijian.info/list/xuexi/ target=_blank class=infotextkey>学习,“布衣不合饥寒死,一寸雄心敌万夫”。乾隆四十九年(1784)三月,问陶年二十岁,在京与四川涪陵周兴岱(号东屏,时任赞善官)之长女结婚。次年八月,偕周夫人HRef=https://www.qijian.info/list/chengchuan/ target=_blank class=infotextkey>乘船回川省亲,十月在途中生一女,周夫人因病乃与小女留涪陵娘家。问陶回遂宁HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗甚多。第二年五月,周夫人病逝涪州,不久小女亦夭。这时,其家境更为困顿,有时竟到“仅求衣食亦无缘”的地步。是年秋,问陶与兄问安去成都参加乡试。因问陶所HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗歌传抄者众,诗名大噪,成都盐茶道林儁(号西厓)HRef=https://www.qijian.info/list/aimu/ target=_blank class=infotextkey>爱慕其文才,将其女林韵徵(名颀,号佩环)许配予他,乾隆五十二年(1787)九月,在盐茶道署成婚,其家里因此出现了世界诗坛罕见的“三HRef=https://www.qijian.info/list/xiongdi/ target=_blank class=infotextkey>兄弟三妯娌诗人”,即张问陶及其兄问安、弟问莱、嫂陈慧殊、妻林韵徵、弟妇杨古HRef=https://www.qijian.info/list/xue/ target=_blank class=infotextkey>雪均是诗人。

官场生涯

  乾隆五十三年(1788)三月,问陶又赴京师参加顺天乡试,中举人,次年初,西返四川,在成都、遂宁小住,岁末去北京。这期间他吟兴甚豪,每到一地必有一诗,或HRef=https://www.qijian.info/list/pingdiao/ target=_blank class=infotextkey>凭吊古迹,或流连HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风景,寄词壮采,显示出卓绝的才华。乾隆五十五年庚戌(1790)中进士,点翰林院庶吉士,此期间HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗最多,几乎每日一首或几首,而且形成了独特的HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格。在翰林同年中,石韫玉、洪亮吉等名士与问陶结交,对他的诗非常佩服。五十八年(1793)三月,授翰林院检讨。五十九年,写《论文八首》、《HRef=https://www.qijian.info/list/lunshi/ target=_blank class=infotextkey>论诗十二绝句》反映了问陶的诗歌HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风格和HRef=https://www.qijian.info/list/lilun/ target=_blank class=infotextkey>理论体系。

  嘉庆二年(1797)秋,在家丁父犹。这期间,他往来于遂宁、成都、北京,目睹HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实,HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗HRef=https://www.qijian.info/list/jielu/ target=_blank class=infotextkey>揭露,如《宿宝鸡县题壁十八首》中有“豺虎纵横随处有”、“焦土连云万骨枯”的句子,对HRef=https://www.qijian.info/list/guanli/ target=_blank class=infotextkey>官吏们掠夺HRef=https://www.qijian.info/list/renmin/ target=_blank class=infotextkey>人民的暴行,以及“万骨枯”HRef=https://www.qijian.info/list/shehui/ target=_blank class=infotextkey>社会的HRef=https://www.qijian.info/list/beiliang/ target=_blank class=infotextkey>悲凉景象作了深刻的HRef=https://www.qijian.info/list/jielu/ target=_blank class=infotextkey>揭露。嘉庆五年(1800)八月,分校顺天乡试,翌年奉派教习庶吉士,九月又分校顺天乡试。嘉庆十年(1805)九月,任HRef=https://www.qijian.info/list/jiangnan/ target=_blank class=infotextkey>江南道监察御史,奉派巡视北京南城。嘉庆十四年(1809)春,充会试同考官,七月,改吏部验封司郎中。嘉庆十五年(1810)七月,出任HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山东莱州知府。问陶赴任后,即栉HRef=https://www.qijian.info/list/feng/ target=_blank class=infotextkey>风沐HRef=https://www.qijian.info/list/yu/ target=_blank class=infotextkey>雨,跋HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山涉水,深入所辖七邑了解民情,并清理积案,HRef=https://www.qijian.info/list/kaoshi/ target=_blank class=infotextkey>考试童生,奖掖后进。他为官清正廉明,审理案件及时,且不徇情枉法,深得民心。其断案所下判词,简切透辟,后人奉为典范,曾多次编选印行。莱州辖区掖县、即墨两县HRef=https://www.qijian.info/list/nongye/ target=_blank class=infotextkey>农业减产,平度、昌邑、高密、潍、胶五州县遭严重水灾,村落萧条,HRef=https://www.qijian.info/list/minsheng/ target=_blank class=infotextkey>民生HRef=https://www.qijian.info/list/kunku/ target=_blank class=infotextkey>困苦,问陶面对这般HRef=https://www.qijian.info/list/xianshi2/ target=_blank class=infotextkey>现实,痛如切肤。他乃具报请予减免缓交税租,并发放积谷,以赈济饥民。为此事,与上官意见不合,见为民请命,难有作为,郁郁不自得,逾年而病。

HRef=https://www.qijian.info/list/wannian/ target=_blank class=infotextkey>晚年HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活

  嘉庆十七年(1812)三月以病辞官,行前,他系念莱州歉收,民有饥馑,便将己之历年积蓄捐谷七百石赈济七邑饥民。他上辞呈后曾HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗HRef=https://www.qijian.info/list/zishu/ target=_blank class=infotextkey>自述:“二十三年指一弹,非才早愧不胜官。云衣久已轻如叶,虎背抽身也不难。”离莱州时,又HRef=https://www.qijian.info/list/xioshi/ target=_blank class=infotextkey>写诗HRef=https://www.qijian.info/list/zibai/ target=_blank class=infotextkey>自白:“绝口不谈官里事,头衔重整旧诗狂”。这些诗句反映了他对官场HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活的HRef=https://www.qijian.info/list/fenmen/ target=_blank class=infotextkey>愤懑和沉重HRef=https://www.qijian.info/list/xinqing/ target=_blank class=infotextkey>心情。他在《平度昌邑道中感事》诗中写道:“天意苍茫地苦贫,救荒无策愧临民,辞官也作飘零计,忏尔流亡一郡人”,真是HRef=https://www.qijian.info/list/jiqing/ target=_blank class=infotextkey>寄情于民了。到吴门时,病情加重,便留虎丘寓所,自号“药庵退守”。其寓位于苏州HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山塘街青HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山桥附近,邻白居易祠,遂名为“乐天天随邻屋”。写有《题乐天天随邻屋》诗,有句云:“凭栏早醒繁华梦,点笔难删HRef=https://www.qijian.info/list/fongyu/ target=_blank class=infotextkey>讽喻诗”,反映了他HRef=https://www.qijian.info/list/wannian/ target=_blank class=infotextkey>晚年的HRef=https://www.qijian.info/list/shenghuo/ target=_blank class=infotextkey>生活情趣。著名文史学者胡传淮著《张问陶年谱》(2000年巴蜀书社出版、2005年修订再版)、《张问陶研究HRef=https://www.qijian.info/list/wenji/ target=_blank class=infotextkey>文集》(2009年中央文献出版社出版)《张船HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山书画年谱》(《四川职业技术学院学报》2009年01期)、《清代蜀中第一家:蓬溪黑柏沟张氏家族》(2012年中央文献出版社出版)、《张问陶家族诗歌选析》(2012年大众文艺出版社出版)记载甚详。四川电视台经济频道2013年摄制播放了巴HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山蜀水之城市HRef=https://www.qijian.info/list/gushi/ target=_blank class=infotextkey>故事《神断张问陶》,对张问陶进行了全面评价。

张问陶墓

  张问陶HRef=https://www.qijian.info/list/youhuan/ target=_blank class=infotextkey>忧患余生,积劳成疾,医治无效,嘉庆十九年(1814)三月初四日申时(公历4月23日下午3至5时),病卒于苏州寓所,年51岁。张问陶辞世时,家境萧条,三个女儿尚未出嫁,HRef=https://www.qijian.info/list/jiaren/ target=_blank class=infotextkey>家人无力扶其灵柩回乡,乃寄殡于苏州光福镇玄墓HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山,一年后得鲍勋茂(字树堂)太仆等人资助,始得归葬HRef=https://www.qijian.info/list/guxiang/ target=_blank class=infotextkey>故乡四川遂宁两河口(今四川省遂宁市蓬溪县金桥镇翰林村二社两河口唐家湾HRef=https://www.qijian.info/list/yueliang/ target=_blank class=infotextkey>月亮坪金子图内)祖茔。张船HRef=https://www.qijian.info/list/shan/ target=_blank class=infotextkey>山墓1959年被掘毁,2014年8月修复。周、林两夫人亦葬于两河口张氏祖茔。

冻禽塌翅飞,模糊见人影。林寒夜开未,一院古苔冷。

()

君至欣如我到家,剪灯絮絮问三巴。一年聚散悲身事,万里庭闱感岁华。

何日乡居随父老,不堪旅食饱风沙。近来苦忆乡园乐,牛背斜眠嗅稻花。

()

客里重为客,饥来百事非。一舟如许大,三匝竟何依。

欲死悲囊粟,无才负布衣。春鸥吾愧汝,清远背人飞。

()

舟行水气空,露白晨星小。高树带残钟,寒烟灭飞鸟。

陂田新雨足,茅屋一灯晓。林外桔槔声,饭牛人语早。

()